Παγκόσμια ημέρα για τα μουσεία χτες και μεις θα σας ξεναγήσουμε, με καθυστέρηση μιας μέρας, σ' ένα διαφορετικού τύπου μουσείο. Και λέμε "διαφορετικού", γιατί το άκουσμα αυτής της λέξης έχει ταυτιστεί με χώρους από αγάλματα, νομίσματα κτλ. Εμείς θα ασχοληθούμε με το μουσείο των τρένων που ιδρύθηκε πριν μια δεκαπενταετία και βρίσκεται στην οδό Λιοσίων.

Πριν από δυο χιλιάδες χρόνια ο Ελληνας εφευρέτης Ηρων, που έζησε στην Αίγυπτο, διατύπωσε για πρώτη φορά την άποψη, ότι ο ατμός μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην περιστροφική κίνηση των αντικειμένων. Μάλιστα κατασκεύασε, σαν παιχνίδι, μια περιστρεφόμενη μεταλλική σφαίρα που περιείχε νερό και ήταν στερεωμένη πάνω από τη φωτιά. Η σφαίρα περιστρεφόταν, μια και το νερό μεταβαλλόταν σε ατμό από το βράσιμο. Αρχές του 18 αιώνα ο Αγγλος Νιουκόμεν κατορθώνει να ανεβάσει νερό από ορυχεία κάνοντας χρήση ατμού. Λίγα χρόνια μετά ο Τ. Ουότ και ο Ο. Μέρντοχ κάνουν δοκιμές με την ατμομάζα, για να φτάσουμε στον Ρ. Τρέβιθικ που μαζί με το γιο του κατασκευάζουν μια ατμομηχανή που η ταχύτητά της έφτανε τα 22 χιλιόμετρα/ώρα. Από τη χρονική στιγμή αυτή και μετά ο σιδηρόδρομος γνωρίζει τεράστια ανάπτυξη και καινούριες πόλεις ξεφυτρώνουν γύρω από τις σιδηροδρομικές γραμμές. Το θρυλικότερο τρένο είναι το "Οριαν Εξπρές" που σχεδιάστηκε να διασχίζει την Ανατολική Ευρώπη μέχρι τη Μαύρη Θάλασσα. Από τη δεκαετία του τριάντα η τεχνολογία έχει κάνει τεράστια άλματα, για να φτάσουμε στα σημερινά υπερσύγχρονα ηλεκτροκίνητα τρένα που αναπτύσσουν ταχύτητες πάνω από 200 χιλιόμετρα/ώρα (σ.σ. στη γραμμή Λυών - Παρισιού έχουμε ταχύτητες της τάξης 380 χιλ/ώρα. Οσο για το άμεσο μέλλον, θα έχουμε τα τρένα μαγνητικού μετεωρισμού, που θα ξεπερνούν τα 500 χιλ/ώρα.

Να προσθέσουμε ότι το τρένο ήταν και θα παραμείνει το φιλικότερο μέσο προς το περιβάλλον με τη μεγαλύτερη μεταφορική ικανότητα. Το αν έχει υποβαθμιστεί σε κάποιες χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, αυτό οφείλεται στον πόλεμο που υφίσταται από τις αυτοκινητοβιομηχανίες και στην προθυμία των κυβερνήσεων να υπακούουν στα κελεύσματα ενός λόμπι που είναι από τα οικονομικά ισχυρότερα.

Στην κεντρική αίθουσα θα συναντήσουμε την ατμομηχανή "ΤΙΡΥΝΣ" που πρωτοκυκλοφόρησε το 1884 και κατασκευάστηκε από το εργοστάσιο της KRAUSS CO. Με αποθήκη που είχε τη δυνατότητα να χωρέσει 650 κιλά γαιάνθρακα χρησιμοποιούσε κεκορεσμένο ατμό. Δίπλα της η ατμομηχανή "Ε5204" που έρχεται μια εικοσαετία μετά, με χωρητικότητα 2.500 κιλών γαιάνθρακα και τελική ταχύτητα 60 χιλιόμετρα την ώρα. Αμέσως μετά το "Βασιλικό όχημα" που παραχώρησαν οι ΣΑΠ στον Γεώργιο Α, όταν έκλεισε 25 χρόνια βασιλείας το 1888. Η κιβωτός του φτιάχτηκε από το διάσημο αρχιμηχανικό Simons και χρησιμοποιήθηκε ξυλεία από τέσσερα διαφορετικά είδη: ΤΙΚ, ερυθρόξυλο, σφένδαμο και καρυδιά. Συνεχίζοντας θα δούμε το τραμ της διαδρομής Πέραμα - Τελωνείο, που σταμάτησε τη λειτουργία του το 1975 και είχε κατασκευαστεί στο Leeds της Αγγλίας. Στη μεσαία σειρά υπάρχει η ατμομηχανή "4373",που πρωτοταξίδεψε λίγο πριν το τέλος του αιώνα. Ζύγιζε 25 τόνους περίπου, μπορούσε να μεταφέρει 33 τόνους εμπορευμάτων και είχε χώρο αποθήκευσης 1 τόνου γαιάνθρακα. Το 1886 για πρώτη φορά έτρεξε η "r211" με αποθήκη για 1,3 τόνους γαιάνθρακα και φορτίο μεταφοράς 6,5 τόνους. Στο τέλος της μεσαίας σειράς υπάρχει το "Μεσολόγγι" που ανέπτυσσε ταχύτητα 35 χιλ/ώρα. Το 1912 από το εργοστάσιο Henschel & Sohn - Cassel προμηθευτήκαμε το συρμό "Β151" που βρίσκεται στην τρίτη σειρά. Μπροστά της είναι το βαγόνι και η μηχανή του ΣΠΑΠ τύπου ΟG2. Κάθετά της εκτίθεται η άμαξα - καπνιστήριο του Σουλτανικού συρμού που αποτέλεσε λάφυρο των Ελλήνων στους Βαλκανικούς Πολέμους το 1913. Ο συρμός είχε πέντε οχήματα: καπνιστήριο, σαλόνι, κοιτώνα, υπασπιστήριο και μαγειρείο. Τελευταίος κάτοχος ο Αβδούλ Χαμίτ ο β'. Ακόμα μπορούμε να δούμε βιβλία με κανονισμούς υλικού και λειτουργίας των ατμομηχανών και μια σειρά από βοηθητικά εργαλεία και εξαρτήματα. Κι ακόμα στο τμήμα εκμετάλλευσης είναι συγκεντρωμένες στολές ελεγκτών, πηλήκια, καραμούζες, ακυρωτικές μηχανές, σιδερένιες σφραγίδες, μικρά ρολόγια και φανάρια σταθμαρχών. Οσο για τον πάνω όροφο, φιλοξενεί ρολόγια τοίχου, παλιούς τηλέγραφους, χειροκίνητα τηλέφωνα. Εξω από το τμήμα εκμετάλλευσης υπάρχει μια χειροκίνητη αντλία νερού που χρησιμοποιόταν μέχρι το β' Παγκόσμιο Πόλεμο σε κάποιο σταθμό του δικτύου της Πελοποννήσου. Τα τρένα πάντα ασκούσαν έλξη σε μικρούς και μεγάλους. Πόσες ταινίες δε γυρίστηκαν και πόσα βιβλία δε γράφηκαν όπου η παρουσία τους ήταν πρωταγωνιστική. Αν ανήκετε στην κατηγορία αυτών που τα αγάπησαν, δεν έχετε παρά να επισκεφτείτε το συγκεκριμένο μουσείο.

Μετά από σταθερή πτώση αρκετών δεκαετιών, η σιδηροτροχιά κερδίζει και πάλι το χαμένο έδαφος, κυρίως χάρη σε αρκετές καινοτομίες. Μια από αυτές είναι το ελαφρό αστικό τρένο, ευφυής μετενσάρκωση των δημοφιλών τραμ του παρελθόντος. Καθώς το ελαφρό τρένο μπορεί να κινείται σε κανονικούς δρόμους, νησίδες λεωφόρων, ακόμη και ακάλυπτους χώρους οικοδομικών τετραγώνων, μπορεί να κατασκευαστεί χωρίς δαπανηρά τούνελ, υπερυψωμένους διαδρόμους. Το κόστος κατασκευής ενός τέτοιου δικτύου αγγίζει το 1/5 ενός επιφανειακού μετρό ή το 1/10 ενός υπογείου. Ενας συρμός ελαφρού τρένου με τέσσερα βαγόνια θα μετέφερε, με ταχύτητα 40 χιλιομέτρων την ώρα, τον ίδιο αριθμό ανθρώπων με μια συνεχή σειρά αυτοκινήτων μήκους είκοσι οικοδομικών τετραγώνων. Η προσαρμοστικότητα του ελαφρού τρένου κάνει την κατασκευή νέων γραμμών απόλυτα συμβατή με τους υπάρχοντες δρόμους και άλλα στοιχεία της πόλης. Τα οδικά έργα είναι, αντίθετα, διαβόητα για την "ικανότητά" τους να καταστρέφουν ολόκληρες κατοικήσιμες περιοχές.

(*) Το κείμενο αυτό είναι της Μάρσια Λόου.Το αφιερώνουμε στους θιασώτες του μετρό που φτιάχνεται στην Αθήνα, με την κατασπατάληση πολύτιμων πόρων που σε αντίθετη περίπτωση θα βοηθούσαν σε ουσιαστικές πολεοδομικές παρεμβάσεις στην πρωτεύουσα.

Βασιλικό όχημα του τέως Σιδηροδρόμου Αθηνών - Πειραιώς (ΣΑΠ) κανονικής γραμμής. Κατασκευάστηκε (εκτός των τροχών) στο εργοστάσιο του ΣΑΠ το 1888 με ξύλα τικ, ερυθρόξυλο, σφένδαμο και καρυδιά

Χειροκίνητη δραιζίνα μετρικής γραμμής

Αμαξα - καπνιστήριο κανονικής γραμμής, σουλτανικού συρμού. Δώρο της αυτοκράτειρας Ευγενίας της Γαλλίας στον σουλτάνο Αβδούλ - Αζίζ. Κατασκευάστηκε λίγο μετά τα μέσα του 19ου αιώνα

Ατμάμαξα με επιβατικό όχημα: Οδοντωτής γραμμής Διακοφτού - Καλαβρύτων, γραμμή πλάτους 0,75 μ. Κατασκευάστηκε στη Γαλλία το 1899

Ατμάμαξα Α4 TIRYNS: Των Σιδηροδρόμων Πελοποννήσου. Γραμμή πλάτους 1 μ., κατασκευής KRAUSS το 1884