Σε τι οφείλεται άραγε η ανισοκατανομή των φύλων στα επαγγέλματα που έχουν σχέση με την υγεία; Γιατί οι άντρες δε δείχνουν προτίμηση σ' αυτά, ενώ το αντίθετο συμβαίνει με τις γυναίκες;

Η παράδοση, αλλά και οι χαμηλές αμοιβές, οι συνθήκες εξάσκησης των επαγγελμάτων αυτών, αλλά και ο τρόπος που αντιμετωπίζονται από το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο, είναι ουσιώδεις λόγοι που οδηγούν στη φυλετική προτίμηση από τις γυναίκες.

Σ' αυτά τα συμπεράσματα κατέληξε μια έρευνα που έγινε πολύ πρόσφατα στην Ελλάδα από το Ινστιτούτο Ισότητας (Γυναικεία μη κυβερνητική οργάνωση). Ενα μέρος της έρευνας έγινε στην Αθήνα και ένα άλλο μέρος στην επαρχία. Ξεκίνησε το Γενάρη του 2000 και ολοκληρώθηκε τον Απρίλη.

Ηταν δειγματοληπτική έρευνα που έγινε στις ακόλουθες κατηγορίες:

• Σε εκπαιδευόμενους/ες σε νοσηλευτικές σχολές που εδρεύουν σε νοσοκομεία αλλά και σε ιδιωτικές σχολές, επίσης σε σπουδαστές και σπουδάστριες των ΤΕΙ, ΙΕΚ και ΚΕΚ.
• Στους εργαζόμενους/ες στον τομέα υγείας: Νοσηλευτές, νοσοκόμους, αποκλειστικές, τραυματιοφορείς, άτομα που φροντίζουν ηλικιωμένους σε οίκους ευγηρίας κλπ.
• Σε καθηγητές και καθηγήτριες που εκπαιδεύουν όσους/ες ασχολούνται με επαγγέλματα υγείας.
• Και σε αυτούς που προσφέρουν εργασία στους εργαζόμενους στα συναφή επαγγέλματα: Πρόεδροι νοσοκομείων, προϊστάμενοι σε οίκους ευγηρίας...

Μια πρώτη παρατήρηση είναι ότι όσο ανεβαίνει το επίπεδο σπουδών τόσο μειώνεται η διαφορά αγοριών κοριτσιών που φοιτούν στους συγκεκριμένους κλάδους. Ενώ στις μέσες σχολές το ποσοστό των αγοριών είναι γύρω στα 10%, στις ανώτερες το ποσοστό τους φτάνει γύρω στα 25% και στις ανώτατες τείνει να εξομοιωθεί με αυτό των κοριτσιών...

Η πρόεδρος του Ινστιτούτου Ισότητας Νάντια Γεωργακοπούλου, επισημαίνει:

Στη δειγματοληπτική έρευνα που έγινε ανάμεσα στους σπουδαστές έδωσαν απαντήσεις 73% γυναίκες και 27% άντρες. Από το σύνολο, οι 72% ήταν ανύπαντροι και 28% παντρεμένοι.

Στην ερώτηση «από πού έχουν ενημερωθεί για τον τομέα της υγείας ώστε να ακολουθήσουν τις συγκεκριμένες σπουδές», ένα ποσοστό 45% απάντησε ότι έχει ενημερωθεί από φίλους, 21% από το σχολείο, 4% από την τηλεόραση και άλλοι από γραφεία ευρέσεως εργασίας. Απαντώντας αν θέλουν να εργαστούν σ' αυτό τον τομέα, το 76% απάντησε θετικά, αλλά το 24% αρνητικά - κάτι που δείχνει ότι ευκαιριακά ακολούθησαν αυτές τις σπουδές.

Στην ερώτηση «Με ποια κατηγορία ανθρώπων θέλετε να ασχοληθείτε», απάντησαν, 33% με παιδιά, 21% με άστεγους, 16% με την τρίτη ηλικία και ελάχιστοι (3%) με ανάπηρους και γενικά άρρωστους. Οι υπόλοιποι θέλουν να ασχοληθούν με παιδιά.

Γιατί όμως οι άνδρες δεν επιλέγουν να ασχοληθούν με τον τομέα υγείας; Σύμφωνα με τις απαντήσεις γι' αυτό ευθύνονται η παράδοση (45%), οι χαμηλές αμοιβές (25%), η έλλειψη κοινωνικής αποδοχής (15%), η έλλειψη επαφής με τους ανθρώπους - οι γυναίκες έχουν καλύτερη επαφή (15%).

Στην ερώτηση «Θα θέλατε να δουλεύετε με γυναίκες συναδέλφους», το συντριπτικό ποσοστό των ερωτωμένων απάντησαν θετικά (98%).

Στην ίδια κατεύθυνση κινήθηκαν και οι απαντήσεις όσων ήδη εργάζονται στον τομέα υγείας: Απάντησαν γυναίκες σε ποσοστό 60% και άντρες 40%. Οι περισσότεροι απ' όσους απαντήσανε έχουν τελειώσει Λύκειο.

Σύμφωνα λοιπόν με τις απαντήσεις τους: Οι περισσότεροι άντρες χρησιμοποιούνται ως τραυματιοφορείς, έχουν χαμηλές αποδοχές, παραπονούνται ότι οι άρρωστοι τους φέρονται με άσχημο τρόπο και γενικά το επάγγελμά τους δεν είναι σεβαστό. Η πλειοψηφία των αποκλειστικών είναι γυναίκες, όμως τα τελευταία χρόνια έχουν παρουσιαστεί και άντρες στο επάγγελμα.

Από τους εργαζόμενους στα επαγγέλματα υγείας ένα μεγάλο ποσοστό 40% έχει εργαστεί μέχρι ένα χρόνο - μετά τους απολύουν. Αλλο ένα 40% έχει εργαστεί μέχρι πέντε χρόνια και μόνο 20% έχει εργαστεί πάνω από πέντε χρόνια.

Το γεγονός ότι οι άντρες που επιλέγουν τα επαγγέλματα υγείας είναι πολύ λιγότεροι, αποδίδεται από τους ερωτώμενους κατά 65% στην παράδοση, που θέλει γυναίκες να ασχολούνται με αυτά και κατά 20% στις χαμηλές αμοιβές.

Από τη δειγματοληπτική έρευνα που έγινε ανάμεσα σε καθηγητές και καθηγήτριες που εκπαιδεύουν σπουδαστές των επαγγελμάτων υγείας, προέκυψε ότι δεν τους ενδιαφέρει να αλλάξουν το συσχετισμό φύλλων στο χώρο τους, γιατί θεωρούν ότι οι γυναίκες είναι πολύ καλές στη δουλιά τους. Παρατήρησαν όμως ότι ένας τρόπος για να αλλάξει αυτός ο συσχετισμός είναι να γίνονται περισσότερα μαθήματα για θέματα ισότητας που θα πείθουν τους σπουδαστές ότι δεν υπάρχουν ανδρικά και γυναικεία επαγγέλματα. Θα πρέπει επίσης το ευρύ κοινό να μάθει να εκτιμά τις παρεμφερείς εργασίες των επαγγελματιών υγείας, γι' αυτό θα πρέπει να γίνονται μαθήματα ήδη από το δημοτικό σχολείο, ώστε να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές ότι δεν πρέπει να γίνεται διαχωρισμός σε ανδρικά και γυναικεία επαγγέλματα.

Από την έρευνα προέκυψε ότι ένας λόγος που από τις εξετάσεις δεν μπαίνουν περισσότερα αγόρια, είναι ότι έχουν κατά κανόνα χαμηλότερο βαθμό απολυτηρίου από τα κορίτσια.

Τι πρέπει να γίνει λοιπόν για να σταματήσει η ανισοκατανομή των φύλων στα επαγγέλματα υγείας;

Μας απαντά και πάλι η Νάντια Γεωργακοπούλου, από το Ινστιτούτο Ισότητας:

- Χρειάζεται ευαισθητοποίηση για θέματα που αφορούν τα δύο φύλα. Καλύτερη πληροφόρηση που θα αρχίσει από τα σχολεία, ώστε τα συναφή επαγγέλματα να μη θεωρούνται γυναικεία.

- Αλλαγή παραδοσιακών προτύπων.

- Να δοθεί έμφαση στον ανθρωπιστικό ρόλο του τομέα υγείας, να μη αντιμετωπίζεται μόνο σαν επάγγελμα.

- Βελτίωση της εικόνας του τομέα υγείας και διασφάλιση των επαγγελματικών δικαιωμάτων των επαγγελματιών.

- Να βελτιωθούν οι όροι και οι συνθήκες εργασίας. Να μη ζητάνε από τους εργαζόμενους να ασχολούνται και με άλλες εργασίες - κάτι που γίνεται σήμερα επειδή υπάρχουν ελλείψεις. Χρειάζονται υψηλότεροι μισθοί για όλους.

Στην Ελλάδα αυτό που συνέβαλε να δημιουργηθούν σχολές νοσοκόμων στα νοσοκομεία ήταν ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος. Στη διάρκεια του πολέμου χρησιμοποίησαν μη ειδικευμένο νοσηλευτικό προσωπικό και οι αρμόδιοι κατάλαβαν ότι έπρεπε να δημιουργηθούν σχολές. Η πρώτη σχολή βοηθών νοσοκόμων ιδρύθηκε το 1938 υπό την αιγίδα του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού, ενώ το 1949 ιδρύθηκε μια μονοτάξια σχολή. Από το 1985 για πρώτη φορά μπήκαν αγόρια σε σχολές νοσηλευτών.

Η κοινωνιολόγος Μαρούλα Κανταράκη διδάσκει κοινωνιολογία της υγείας σε νοσηλευτικές σχολές. Η δεκάχρονη εμπειρία της έχει οδηγήσει σε ενδιαφέροντα συμπεράσματα σ' ό,τι αφορά την άνιση κατανομή των φυλών στα επαγγέλματα υγείας: Είναι, μας λέει, θέμα προέκτασης των ρόλων των φύλων. Κάποια επαγγέλματα αποτελούν προεκτάσεις των κοινωνικών ρόλων των φύλων, όπως αυτοί οι ρόλοι διαμορφώθηκαν στην πατριαρχική κοινωνία. Γιατί βέβαια δεν είναι ρόλοι που προσδιορίζουν από τη φύση στη γυναίκα, όπως θεωρούν μερικοί.

Τα τελευταία χρόνια στις τάξεις όπου φοιτούν οι σπουδαστές των επαγγελμάτων υγείας υπάρχουν περισσότερα αγόρια σε σχέση με το παρελθόν. Αυτό οφείλεται στις εισαγωγικές εξετάσεις, λ.χ., στα ΤΕΙ όπου δεν παίζει τόσο ρόλο η επιλογή.

«Επιλογή» από την πλευρά των κοριτσιών υπάρχει στις μέσες σχολές, όπου υπάρχει μια δυνατότητα επιλογής από κοπέλες χαμηλών εισοδηματικών τάξεων και ειδικά από την επαρχία. Οι γονείς δεν έχουν να πληρώσουν δίδακτρα για σπουδές σε ξένα πανεπιστήμια ή να στείλουν τα κορίτσια τους σε κολέγια και αν υπάρχει μια κάποια δυνατότητα θα προτιμήσουν τα αγόρια.

Βλέπουμε λοιπόν ότι η «επιλογή» των κοριτσιών είναι θέμα και τάξης και φύλου. Μόνο που στη συγκεκριμένη περίπτωση συχνά το φύλο επικαλύπτει τις ταξικές διακρίσεις.