Σήμερα δημοσιεύουμε το δεύτερο και τελευταίο μέρος από τα αποσπάσματα του βιβλίου «Η ΣΙΑ στο Ιράν» των Νόιμπεργκερ και Μ. Οπερσκάλσκι (εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή» 1982). Το βιβλίο στηρίζεται σε ντοκουμέντα των αρχείων της ΣΙΑ από την αμερικάνικη πρεσβεία της Τεχεράνης που δημοσιοποιήθηκαν μετά την κατάληψή της από φοιτητές στην επανάσταση του 1979 που ανέτρεψε τον Σάχη. Στο πρώτο μέρος χρησιμοποιήσαμε αποσπάσματα που αφορούσαν την περίοδο από το 1945-1960. Μια περίοδος που σημαδεύτηκε από ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις, καταπίεση του λαού και διαρκή αιματοκυλίσματα των λαϊκών εξεγέρσεων. Σήμερα, στο δεύτερο μέρος, ασχολούμαστε με την περίοδο από το 1960 έως την επανάσταση του 1979

Associated Press

Ιράν - διαδήλωση στην αμερικανική πρεσβεία

Παρ' όλα αυτά, δε σταμάτησε ποτέ η αντίσταση ενάντια στο καθεστώς του Σάχη. Προπαντός η αρχή της δεκαετίας 1960 σημαδεύτηκε από ένα μαζικό ξέσπασμα της λαϊκής αντίστασης:

- Στις 22 του Ιούλη 1960 εκτελέστηκαν στην Ταυρίδα πέντε εργάτες, το μοναδικό έγκλημα των οποίων ήταν ότι τάχθηκαν υπέρ των δημοκρατικών δικαιωμάτων του λαού.

- Τον Απρίλη του 1961 χιλιάδες δάσκαλοι έκαναν πορεία στους δρόμους της Τεχεράνης, για να απαιτήσουν τη βελτίωση της βιοποριστικής κατάστασής τους. Αστυνομία και αλεξιπτωτιστές άνοιξαν πυρ. Σκοτώθηκε ένας διαδηλωτής.

- Το Γενάρη του 1962 αστυνομία και αλεξιπτωτιστές επιτέθηκαν στο Πανεπιστήμιο της Τεχεράνης, που ήταν μια από τις εστίες της αντίστασης. Κατά την επίθεση αυτή τραυματίστηκαν 400 φοιτητές και πιάστηκαν 300.

- Το Γενάρη του 1963 η αστυνομία ξαναπολιόρκησε το Πανεπιστήμιο της Τεχεράνης και συνέλαβε πολλούς φοιτητές (...)

Υστερα από τη συντριβή του λαϊκού κινήματος του 1963 άρχισε για το «θρόνο των παγωνιών» μια περίοδος σχετικής ησυχίας και σταθερότητας. Παρ' όλα αυτά, υστέρα από την εμπειρία του ανήσυχου παρελθόντος, η CIA έσφιγγε όλο και πιο στενά τους βρόχους του κατασκοπευτικού της δικτύου που ήταν απλωμένο πάνω από το Ιράν. Ετσι, η CIA (Human Resources Committe) εξέδωσε στις 27 του Δεκέμβρη 1976 (Βλέπε έγγραφο αρ. 4) την παρακάτω οδηγία: «Η παράγραφος 20 της έκθεσης - εκτίμησης επιμένει στην ενίσχυση των προσπαθειών της πρεσβείας (σ.σ. της αμερικάνικης πρεσβείας στην Τεχεράνη) να παίρνει πληροφορίες για τις εξελίξεις στο Ιράν από Αμερικανούς φοιτητές - ανταλλαγής, δασκάλους, ιεραποστόλους και επιχειρηματίες που βρίσκονται στο Ιράν». Μ' άλλα λόγια, έπρεπε να στρατολογηθούν πράκτορες ανάμεσα στους Αμερικανούς πολίτες που μένουν μεγάλο χρονικό διάστημα στο Ιράν.

1987: Αντιιμπεριαλιστική διαδήλωση στην Τεχεράνη

Η χρονική περίοδος 1963 - 1978 όμως χαρακτηρίζεται κύρια από τα μυθώδη κέρδη των πολυεθνικών μονοπωλίων πετρελαίου στο Ιράν. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς Αμερικανών εμπειρογνωμόνων του πετρελαίου, τα κέρδη από κάθε τόνο ιρανικού πετρελαίου φτάνουν τα 12,56 δολάρια. Το πετρέλαιο που εξαγόταν στη δεκαετία του '60 από το Ιράν παρουσίαζε το μικρότερο κόστος παραγωγής του δυτικού κόσμου. Η ησυχία νεκροταφείου που επικρατούσε στο Ιράν αποτελούσε ουσιαστικό λόγο γι' αυτά τα ιλιγγιώδη κέρδη. Ενώ στο αμερικανικό Τέξας το κόστος παραγωγής του πετρελαίου ανερχόταν σε 11,80 δολάρια ο τόνος, στο Ιράν ήταν μόνο 0,50 δολάρια. Αντίστοιχη ήταν η εντατικοποίηση της άντλησης του «μαύρου χρυσού» στο Ιράν. Μέσα σε εννιά χρόνια το διεθνές κονσόρτσιουμ πετρελαίου άντλησε πάνω από 340 εκατομμύρια τόνους πετρέλαιο ξεπερνώντας έτσι την AIOC με την πενηντάχρονη κυριαρχία της πάνω στην παραγωγή πετρελαίου του Ιράν. Οι αριθμοί αυτοί δίνουν μια μικρή ιδέα για τα τεράστια κέρδη που έρεαν στα χρηματοκιβώτια της «Σελ» και της «ΒΡ».

Τεχεράνη - 9 Δεκέμβρη 1978. Πάνω από το μνήμα συγγενή τους που σκοτώθηκε σε διαδήλωση κατά του Σάχη

Στη δεκαετία του 1950, το Ιράν αγόραζε όπλα αξίας 10 εκατομμυρίων δολαρίων το χρόνο. Στα τέλη της δεκαετίας του '60 το ποσό αυτό ανέβηκε στα 150 εκ. δολ. Μόνο στην περίοδο 1973 - 1976 ο Ιρανός δικτάτορας αγόρασε υπερσύγχρονα όπλα αξίας 10 και πλέον δισεκατομμυρίων δολαρίων από δυτικά κράτη, ιδιαίτερα από τα εργοστάσια όπλων των ΗΠΑ. Ετσι, οι στρατιωτικές δαπάνες του Ιράν εκατονταπλασιάστηκαν μέσα σε δέκα χρόνια και μάλιστα σε περίοδο ειρήνης. Πρόκειται για κάτι το πρωτοφανές στην Ιστορία της ανθρωπότητας. Σχετικά με αυτό, οι Τάιμς της Νέας Υόρκης έγραψαν στις 10 του Σεπτέμβρη 1977: «Στο οικονομικό έτος 1977 οι ΗΠΑ πούλησαν συνολικά σ' όλο τον κόσμο όπλα συνολικής αξίας 9,9 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Απ' αυτά παραδόθηκαν μόνο στο Ιράν όπλα αξίας 5,5 δισ. δολ.». Ηδη στις 23 του Αυγούστου 1976, το αμερικανικό ειδησεογραφικά περιοδικό «Νιούσγουικ» διαπίστωνε: «Η ιρανική κυβέρνηση μόνο στα περασμένα τέσσερα χρόνια έχει αγοράσει ή παραγγείλει τόσα καταδιωκτικά - βομβαρδιστικά, αεροπλάνα, πυραύλους, άρματα, ελικόπτερα και άλλα είδη οπλισμού, που θα μπορούσε κανείς να εξοπλίσει μ' αυτά ένα στρατό διπλάσιο από το βρετανικό του 1978!»

Αυτός ο χωρίς προηγούμενο εξοπλισμός ήταν μεθοδευμένος. Απ' τη μια, φρόντιζε για συνεχώς υπερπλήρη βιβλία παραγγελιών των μονοπωλίων παραγωγής όπλων κι από την άλλη, ο εξοπλιστικός γίγαντας Ιράν προσαρμοζόταν απόλυτα στη στρατηγική των ΗΠΑ στην περιοχή. Ο Σάχης έπρεπε καλά εξοπλισμένος να παίζει το ρόλο του χωροφύλακα στον Περσικό Κόλπο. Και τον έπαιζε: Στο Ομάν, όταν εκλεκτά αυτοκρατορικά στρατεύματα κατέστειλαν τη λαϊκή εξέγερση ενάντια στον διεφθαρμένο σουλτάνο. Οταν κατά τα γεγονότα του 1978 στο Ζαΐρ άρχισαν διαβουλεύσεις για τη συγκρότηση ενός «Παναφρικανικού Ειρηνευτικού Σώματος». Ο δικτάτορας της Τεχεράνης έσπευσε να δηλώσει ότι θα συμμετάσχει στη συγκρότηση ενός τέτοιου Σώματος. Πριν απ' όλα, όμως, ο ιρανικός στρατός εκπλήρωνε εσωπολιτικά την αποστολή ενός ροπάλου ενάντια στην κάθε τόσο αναφυόμενη λαϊκή αντίσταση. Ετσι στο εγχειρίδιο της πολεμικής αεροπορίας τονίζεται: «Το πρώτο καθήκον της αυτοκρατορικής ιρανικής αεροπορίας είναι η εσωτερική ασφάλεια!»

Στρατιώτες με μάσκες αερίων βίαια προσπαθούν να διαλύσουν πορεία κατά του Σάχη 28.12.1978

«Μετά την αναχώρησή σας από τη χώρα μας, ρώτησα τη γυναίκα μου, με ποιον θα ήθελες να γιορτάσεις την παραμονή της Πρωτοχρονιάς; Η απάντησή της ήταν: Πριν απ' όλους θα ήθελα να τη γιορτάσω με τον Σάχη και την αυτοκράτειρα Φαράχ. Ετσι σχεδιάσαμε το ταξίδι μας.

Το Ιράν είναι - χάρη στις μεγάλες ηγετικές ικανότητες του Σάχη - μια νησίδα σταθερότητας σε μια από τις πιο ανήσυχες περιοχές του κόσμου...

Δεν υπάρχει στον κόσμο άλλο έθνος που να βρίσκεται πλησιέστερα σε μας στο σχεδιασμό της αμοιβαίας στρατιωτικής ασφάλειάς μας. Δεν υπάρχει άλλο έθνος, με το όποιο να συνεννοούμαστε τόσο στενά για προβλήματα που αφορούν και τους δυο μας. Και δεν υπάρχει κανένας ηγέτης, με τον οποίο να με συνδέει βαθύτερο αίσθημα προσωπικής ευγνωμοσύνης και φιλίας».

Ο χριστιανοδημοκράτης Πρόεδρος της Εσσης Ντρέγκερ δεν ήθελε να υστερήσει και δήλωσε: «Το Ιράν είναι μια από τις πιο σταθερές χώρες του ελευθέρου κόσμου... Τα αποτελέσματα της πολιτικής του Σάχη Ρεζά Παχλεβί είναι τόσο πειστικά που την πολιτική αυτή θα 'πρεπε να την ακολουθεί με περισσότερη επιθετικότητα!»

Στον κίτρινο Τύπο του δυτικού κόσμου αποτελούσε πάντα θέμα εικονογραφημένης ιστορίας η πολυτέλεια της αυτοκρατορικής Αυλής του Σάχη. Οπως περιγράφει ένας Βρετανός ανταποκριτής σε μια ζωηρή περιγραφή των όσων είδε και έζησε: «Ο λαός της Τεχεράνης ξεκίνησε από τα νότια διαμερίσματα της πόλης. Νεροκουβαλητές, καρβουνοπώληδες, οδοκαθαριστές, σανδαλοποιοί, μαθητές και άνεργοι κατέβηκαν στους δρόμους. Στις γραμμές τους κουβαλούν υπερφυσικές σε μέγεθος φωτογραφίες του Σάχη. Από δεκάδες χιλιάδες στόματα ακούγεται συνεχώς η κραυγή: Θέλουμε τον Σάχη...» (Βόχενεντ).

Κολυμπώντας πάνω σ' αυτό το κύμα της διεθνούς κολακείας, το «φως των Αρίων», όπως ονόμαζε τον εαυτό του ο δικτάτορας, κοίταζε ακόμα πιο ψηλά. Στα 48α γενέθλιά του θεώρησε σκόπιμο να οργανώσει μια γιορτή στέψης κατά το πρότυπο του πατέρα του. Δίπλα του θα στεφόταν αυτοκράτειρα η τρίτη γυναίκα του Φαράχ. 40.000 αστυφύλακες κι ασύλληπτος αριθμός χαφιέδων και μυστικών αστυνομικών βρίσκονταν σε διαρκή κινητοποίηση, για να εξασφαλίσουν την αδιατάρακτη διεξαγωγή των πομπωδών εορτασμών. Εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια κυριολεκτικά έγιναν σκόνη για το μεγαλείο του δικτάτορα.

Λίγα χρόνια αργότερα ανάστησε το μεγάλο περσικό βασίλειο με μια «γιορτή για τα 2000 χρόνια» της ύπαρξής του. Για τη θεαματική αυτοπροβολή του δε λυπόνταν τα έξοδα. Τίποτα δεν ήταν ακριβά γι' αυτόν. Πάνω στα ερείπια της αρχαίας Περσέπολης εγκατέστησε, ξοδεύοντας εκατομμύρια δολάρια, μια πόλη από σκηνές στην έρημο, για να παρουσιάσει μπρος στα μάτια της παγκόσμιας κοινής γνώμης την ιστορία της ιρανικής δυναστείας σαν νομιμοποίηση των δικών του αξιώσεων κυριαρχίας.

Και ενώ ο αυτοδιορισμένος αυτοκράτορας διοργάνωνε μεγαλοπρεπείς εορτασμούς, ενώ πουλούσε τη χώρα του στα διεθνή μονοπώλια του πετρελαίου και ενώ εξοπλιζόταν ως τα δόντια για να εξυπηρετήσει τα συμφέροντα των Αμερικανών φίλων του, ο υποταγμένος με την τρομοκρατία λαός του εξαθλιωνόταν.

Μ' άλλα λόγια: Υπό το καθεστώς του Σάχη το Ιράν έγινε μεν χρυσωρυχείο για τα πολυεθνικά μονοπώλια και τις τράπεζες, αλλά ο πληθυσμός εξαθλιώθηκε, παρά το πετρέλαιο και το εύφορο έδαφος. Δεν αναπτύχθηκαν κανενός είδους αυτοτελείς οικονομικές δομές, απεναντίας η οικονομία του Ιράν γινόταν όλο και πιο εξαρτημένη. Μονοπώλια - γίγαντες, όπως η «Τζένεραλ Μότορς», εγκαθιστούσαν το πολύ - πολύ εργοστάσια συναρμολόγησης και εφοδιασμού σε μια χώρα που μόλις άρχιζε ν' αναπτύσσεται. Η ντόπια υποτυπώδης βιομηχανία εξοντώθηκε σχεδόν ολοκληρωτικά με την εισβολή των πολυεθνικών μονοπωλίων. Απειλούνταν ακόμα και οι μικρέμποροι και οι βιοτέχνες. Τα εμπορεύματα που εισάγονταν μαζικά από την Αμερική, τη Δυτική Γερμανία ή την Ιαπωνία τούς αφαιρούσαν τις αγορές για τα προϊόντα τους.

Ο απολογισμός της «οικονομίας του Σάχη», την οποία οι ενδιαφερόμενοι κύκλοι εξυμνούσαν σαν «κατ' εξοχή υπόδειγμα ανάπτυξης», παρουσίαζε ανάλογη εικόνα.

- Πληθωρισμός 40%, που οδηγούσε σε τεράστια αύξηση των κερδών των τοκογλύφων και των κερδοσκόπων του χρηματιστηρίου και σε χρεοκοπία της μικρής και μεσαίας βιομηχανίας.

- Αύξηση του κόστους ζωής πάνω από 120% μέσα σε τρία χρόνια.

- Ελλειψη στέγης και αύξηση των ενοικίων, λόγω της κερδοσκοπίας γης κατά 500% μέσα σε 6 χρόνια.

- Λειψός εφοδιασμός με ηλεκτρικό ρεύμα.

- Ποσοστό αναλφαβητισμού 65%.

- Η υψηλότερη στον κόσμο παιδική θνησιμότητα.

- 60% των οικογενειών του Ιράν φυτοζωούν κάτω από το κατώτατο όριο διαβίωσης.

- Ενα κρεβάτι νοσοκομείου αναλογεί σε 19.000 (!) ανθρώπους.

- Το έλλειμμα του κρατικού προϋπολογισμού του 1978 έφτασε τα 10,5 δισεκατομμύρια δολάρια.

Αυτή η εξαθλίωση, η τρομοκρατία του καθεστώτος, η διαφθορά του και η μανία της σπατάλης εξελίχτηκαν σε κοινωνική και πολιτική εκρηκτική ύλη, που περίμενε μόνο τον αποφασιστικό σπινθήρα. Ο σπινθήρας άναψε, όταν σε μια ιρανική εφημερίδα δημοσιεύτηκε ένα άρθρο εμπνευσμένο από τη ΣΑΒΑΚ που έκανε συκοφαντική επίθεση ενάντια στον Χομεϊνί. Στην «ιερή πόλη» Κομ έγιναν αυθόρμητες διαδηλώσεις χιλιάδων ανθρώπων ενάντια στη δικτατορία. Επενέβη ο στρατός και σκότωσε εκατοντάδες διαδηλωτές. Σύμφωνα με το ισλαμικό έθιμο 40 μέρες αργότερα ο κλήρος κάλεσε το λαό σε μια επιμνημόσυνη διαδήλωση που έγινε στις περισσότερες πόλεις του Ιράν. Στις 19 του Φλεβάρη 1978, ο στρατός σκότωσε στην Ταυρίδα πάνω από 1.000 άτομα. Χτυπήθηκε πάλι με τα όπλα η επιμνημόσυνη διαδήλωση, στην οποία είχε ξεχυθεί όλος ο πληθυσμός. Το καθεστώς νόμιζε ότι θα μπορέσει να τελειώνει με το «φάντασμα» με τη μέθοδο του 1963. Ομως, ακόμα και η βάρβαρη επέμβαση του στρατού δεν μπόρεσε να αναχαιτίσει τη λαϊκή εξέγερση. Μέρα με τη μέρα μεγάλωνε η θέληση για αντίσταση!

Από δω και μπρος τα γεγονότα εξελίχτηκαν ραγδαία έως την ανατροπή του Σάχη. Οι αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων, οι λεγόμενες υποσχέσεις φιλελευθεροποίησης στην αρχή, έπειτα πάλι οι απειλές και οι επεμβάσεις του στρατού απόβλεπαν στον κατευνασμό και στον εκφοβισμό του οργισμένου λαού και στη διάσπαση του κινήματος. Ολα αυτά όμως δεν καρποφόρησαν. Το ισλαμικό κίνημα είχε στο μεταξύ αποκτήσει μια τέτοια δυναμική που δεν μπορούσε πια να ανακοπεί. Τέλος, τον Αύγουστο άρχισε η απεργία των εργατών πετρελαίου, η οποία έμελλε να γονατίσει οικονομικά το καθεστώς. Η λαϊκή εξέγερση απέκτησε στο μεταξύ μια ισχυρή ενότητα που αγκάλιαζε σχεδόν όλους τους Ιρανούς.

Εγγυητής αυτής της ενότητας και συνέπειας ήταν ακόμα μια φορά ο Χομεϊνί που έγινε η αδιαφιλονίκητη και συσπειρωτική ηγετική προσωπικότητα: «Θάνατος στο Σάχη! Θέλουμε ισλαμική δημοκρατία! Ο Χομεϊνί είναι ο αρχηγός μας!», αυτά ήταν τα συνθήματα και ταυτόχρονα το πρόγραμμα των λαϊκών μαζών του Ιράν.

Στα τζαμιά ιδρύονταν επαναστατικές επιτροπές, οι οποίες οργάνωναν τις διαδηλώσεις, διαχειρίζονταν τη διανομή τροφίμων και, όπως σ' όλη τη διάρκεια της δικτατορίας, χρησίμευαν σαν καταφύγια των διωκομένων. Απ' αυτές τις επαναστατικές επιτροπές ξεπήδησαν μετά την επανάσταση οι «Πασνταράν», οι φρουροί της επανάστασης.

Στις 8 του Σεπτέμβρη 1978, τα γεγονότα κλιμακώθηκαν παραπέρα. Τη νύχτα κηρύχτηκε ο στρατιωτικός νόμος στην Τεχεράνη. Με τη βοήθεια ειδικά απεσταλμένων με αεροπλάνα επίλεκτων Ισραηλινών μονάδων σφάχτηκαν 4.000 άνθρωποι μόνο στην πλατεία Γιαλέχ της Τεχεράνης, όπου είχαν συγκεντρωθεί εκατοντάδες χιλιάδες άτομα. Και αυτή όμως η σφαγή δεν μπόρεσε να ανακόψει τη λαϊκή εξέγερση. Κάθε μέρα εκατομμύρια άνθρωποι κατέβαιναν στους δρόμους, άνδρες, γυναίκες, παιδιά, γέροι, για να διαμαρτυρηθούν ενάντια στο μισητό καθεστώς του Σάχη.

Στις 6 του Νοέμβρη 1978 ο Σάχης, με τη συγκατάθεση των Αμερικανών συμβούλων του αντικατέστησε την κυβέρνηση Σαρί Εμαμί με ένα στρατιωτικό καθεστώς υπό το στρατηγό Αζαρί. Αλλά και αυτή η ανοιχτή εγκαθίδρυση στρατιωτικής δικτατορίας δε σταθεροποίησε τη δικτατορία, αλλά αποτέλεσε μάλλον την επιθανάτια αγωνία της.

Το Νοέμβρη - Δεκέμβρη άρχισαν να σημειώνονται με αυξανόμενο ρυθμό σκηνές συναδέλφωσης στρατιωτών και διαδηλωτών. Πολλοί αρνούνταν να εκτελέσουν την αυστηρή διαταγή να ανοίξουν πυρ ενάντια στο πλήθος, πάρα πολλοί περνούσαν μαζί με τα όπλα και τις συσκευές τους στον εξεγερμένο λαό. Τότε ο υπό κατάρρευση «θρόνος των παγωνιών» έπαιξε το τελευταίο του χαρτί, ο ίδιος ο Σάχης διόρισε την 1.1.1979 τοποτηρητή του τον Σαπούρ Μπαχτιάρ με την ιδιότητα του πρωθυπουργού. Ο Μπαχτιάρ διακήρυξε μια «σοσιαλδημοκρατική πολιτική του δημοκρατικού ανοίγματος», για να καθησυχάσει το λαό. Ταυτόχρονα, έφτασε αεροπορικώς στο Ιράν ο στρατηγός του NATO Χάιζερ. Η εντολή που είχε πάρει ήταν να συντονίσει την καταστολή της εξέγερσης και να σώσει ό,τι μπορούσε ακόμα να σωθεί. Τίποτα, όμως, από όλα αυτά δεν καρποφόρησε. Στις 16 του Γενάρη 1979 ο Σάχης Ρεζά Παχλεβί υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει το Ιράν. Ο λαός πανηγύριζε.