Η τιμή του βαρελιού αργού πετρελαίου έχει υπερτριπλασιαστεί τα τελευταία δύο χρόνια. Στις αρχές του '99 βρισκόταν κάτω από το όριο των 10 δολαρίων το βαρέλι, ενώ σήμερα έχει ξεπεράσει τα 30 δολάρια. Η πρόσφατη ιστορία του πετρελαίου είναι ιδιαίτερα διδακτική για το πώς τα διεθνή μονοπώλια αυξάνουν την κερδοφορία τους σε βάρος των εργαζομένων, ανεξάρτητα από τις αυξομειώσεις στην παραγωγή και στην τιμή του εμπορεύματος.

Ας δούμε, λοιπόν, συνοπτικά πώς εξελίχθηκαν κατ' αρχήν τα γεγονότα. Είναι γνωστό ότι την τελευταία δεκαετία οι διεθνείς τιμές του πετρελαίου είχαν διατηρηθεί σε χαμηλά επίπεδα. Οι χώρες του ΟΠΕΚ έβλεπαν να διευρύνεται η απόσταση που τις χώριζε από τα ιμπεριαλιστικά κέντρα, π.χ. την ώρα που οι ΗΠΑ διασφάλιζαν ένα σχετικά ψηλό ρυθμό ανάπτυξης, η Σαουδική Αραβία έβλεπε το δικό της κατά κεφαλήν εθνικό εισόδημα να πέφτει.

Στην παράμετρο αυτή ήρθε να προστεθεί η μείωση της ζήτησης και η περαιτέρω πτώση της τιμής, λόγω της εκδήλωσης της κρίσης το 1997 στη Νοτιοανατολική Ασία, τη Λατινική Αμερική και τη Ρωσία.

Στις 24 Μάρτη 1999 ο ΟΠΕΚ δοκίμασε να αντιδράσει, ανακοινώνοντας μείωση της ημερήσιας παραγωγής κατά 1,7 εκατ. βαρέλια, στοχεύοντας στη σχετική αύξηση της τιμής μέσα από τη μείωση των αποθεμάτων. Στις ανακοινώσεις του τόνιζε επίσης ότι οι παραγωγές χώρες εισπράττουν μόλις το 16% της τελικής τιμής, ενώ τα υπόλοιπα είναι κέρδη των πετρελαϊκών εταιριών και κρατικοί φόροι.

Στη συνέχεια ο ΟΠΕΚ δέχτηκε πιέσεις από τις ΗΠΑ και την ΕΕ για μια σχετική αύξηση της παραγωγής στο όνομα της συγκράτησης των τιμών. Ο υπουργός Ενέργειας των ΗΠΑ κ. Μπιλ Ρίτσαρτσον έκανε τις σχετικές συστάσεις, ενώ το Αμερικανικό Πετρελαϊκό Ινστιτούτο (API) ισχυρίστηκε τον Αύγουστο του 2000, ότι κατέγραψε τον χαμηλότερο όγκο αποθεμάτων από το 1974.

Ο πρόεδρος του ΟΠΕΚ υπουργός της Βενεζουέλας Αλί Ροντρίγκεζ και ο εκπρόσωπος του Ιράν Χουσεΐν Καζενπούρ απάντησαν ότι δε θεωρούν ότι υπάρχει πρόβλημα έλλειψης στη διεθνή αγορά.

Ωστόσο, πέρα από τις ιμπεριαλιστικές πιέσεις, σημειώθηκε μια νέα αύξηση της κατανάλωσης το τελευταίο διάστημα, λόγω, κυρίως, της ανάκαμψης στη Νοτιανατολική Ασία και του υψηλού ρυθμού ανάπτυξης στις ΗΠΑ. Κάτω από το βάρος αυτών των παραγόντων ο ΟΠΕΚ αποφάσισε σχετική αύξηση της παραγωγής σε τρεις φάσεις (Μάρτη κατά 720.000 βαρέλια, Ιούνη κατά 708.000 βαρέλια και Σεπτέμβρη κατά 800.000 βαρέλια). Τόνισε, επίσης, σε πρόσφατη επίσημη ανακοίνωσή του ότι «η προσφορά υπερβαίνει πλέον τη ζήτηση».

Ωστόσο, οι τιμές διατηρούνται σε υψηλά επίπεδα. Ενώ διαφαίνεται και μια απότομη επιδείνωση στις σχέσεις Ιράκ - Κουβέιτ με την ενεργό ανάμειξη των ΗΠΑ που δεν αποκλείουν νέο γύρο στρατιωτικών συγκρούσεων.

Η ανάλυση των γεγονότων που προαναφέραμε θα βοηθήσει στην αποκάλυψη των πραγματικών ενόχων για τη δραματική επιβάρυνση της λαϊκής κατανάλωσης. Θα καταδείξει γιατί οι εξελίξεις δεν μπορούν να ερμηνευτούν με το αστικό εργαλείο των «διακυμάνσεων στην προσφορά και στη ζήτηση», αν δε μελετήσει κανείς τη δράση του μονοπωλιακού κεφαλαίου και των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων στο συγκεκριμένο πλαίσιο.

Μάταια οι ΗΠΑ και η ΕΕ προσπαθούν να αναδείξουν τον ΟΠΕΚ σαν το μεγάλο ένοχο και την αύξηση της παραγωγής σαν το μαγικό ραβδί, που θα λύσει το πρόβλημα. Η αντικειμενική ανάλυση των δεδομένων αναδεικνύει τα βαθύτερα αίτια της σημερινής εξέλιξης. Ας τα δούμε συγκεκριμένα:

α)Η δράση του μονοπωλιακού κεφαλαίου και ιδιαίτερα των διεθνών μονοπωλίων.

Η αμερικανική Exxon-Mobil παρουσιάζει το πρώτο εξάμηνο του 2000 αύξηση κερδών κατά 116% σε σχέση με το αντίστοιχο του '99. Αντίστοιχα η αμερικανοαγγλική Royal Dutch Shell αύξηση κατά 106% και η βρετανική BP κατά 197%. Σύμφωνα με εκτιμήσεις τα συνολικά κέρδη των τριών αυτών ισχυρότερων μονοπωλιακών Ομίλων του κλάδου θα ξεπεράσουν φέτος τα 18 δισ. δολάρια.

Αντίστοιχα στη χώρα μας τα μεγάλα διυλιστήρια έχουν μεγάλη αύξηση κερδοφορίας το 1999 σε σχέση με το 1998, π.χ. ΠΕΤΡΟΛΑ κατά 104%, ΜΟΤΟΡ-ΟΙΛ κατά 32%, ΕΛ.ΠΕ. κατά 53%. Είναι χαρακτηριστική η αύξηση της καταναλωτικής τιμής του πετρελαίου θέρμανσης κατά 287%, μεταξύ 1/1/99 και 7/9/2000!

Η κερδοφορία των μονοπωλίων κινείται με αυξητικούς ρυθμούς, αφού αυτά μπορούν να αντιμετωπίζουν τις αυξομειώσεις της παραγωγής - κατανάλωσης και την επίδραση του ανταγωνισμού μετακυλίοντας τα βάρη στις πλάτες της λαϊκής κατανάλωσης.

Το αστικό κράτος καλύπτει τις στοιχειώδεις υποχρεώσεις του στην άσκηση «κοινωνικής πολιτικής» διασφαλίζοντας πόρους μέσα από την υπέρογκη, άδικη και ισοπεδωτική έμμεση φορολογία. Ετσι, πληρώνουν και πάλι οι εργαζόμενοι αντί να αυξηθεί η άμεση φορολογία των κερδών του μονοπωλιακού κεφαλαίου.

Είναι γνωστό ότι ιδιαίτερα στην ΕΕ η σχετική κρατική φορολογία είναι ιδιαίτερα υψηλή. Το ύψος της φορολόγησης του ντίζελ, για παράδειγμα στη Βρετανία φτάνει το 300% του κόστους παραγωγής, μεταφοράς και διύλισης. Ακόμα και στις χώρες-μέλη που είχαν επιβάλει μικρότερη φορολογική επιβάρυνση, (Ελλάδα, Πορτογαλία, Ισπανία), στο πλαίσιο της αντιπληθωριστικής τους πολιτικής, ώστε να πιαστούν οι ονομαστικοί δείκτες σύγκλισης, είναι γεγονός ότι η φορολογία αποτελεί το 50-70% της τελικής τιμής του πετρελαίου και της βενζίνης.

Στο συγκεκριμένο ζήτημα οι ΗΠΑ ακολουθούν μια ευέλικτη πολιτική που προσπαθεί να σταθμίσει αρκετούς παράγοντες. Από τη μια η άνοδος των τιμών αναβαθμίζει την κερδοφορία ισχυρών μονοπωλίων τους (π.χ. Exxon-Mobil), αλλά και δίνει συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι της ΕΕ, η οποία εξαρτάται σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από τις εισαγωγές πετρελαίου.

Ταυτόχρονα, η άνοδος αυτή αναβαθμίζει τη στήριξη των κρατικών σχεδίων τους για την Κασπία από μονοπωλιακούς ομίλους. Μέχρι τώρα οι συγκεκριμένοι όμιλοι δε στήριζαν τα αμερικανικά κρατικά σχέδια για τους αγωγούς στην περιοχή, ως μη συμφέροντα οικονομικά και παρακινδυνευμένα πολιτικά (αστάθεια περιοχής). Η άνοδος της τιμής αλλάζει αυτά τα δεδομένα.

Η διαπάλη για την εκμετάλλευση της περιοχής δεν είναι καινούρια. Χαρακτηριστική ήταν τα προηγούμενα χρόνια η διαμάχη νομικών ερμηνειών για το αν η Κασπία είναι κλειστή Θάλασσα όπως υποστηρίζουν το Καζακστάν και το Αζερμπαϊτζάν, με τη στήριξη των ΗΠΑ ή, πρόκειται για Λίμνη όπως υποστηρίζει η Ρωσία και το Ιράν (η κάθε ερμηνεία οδηγούσε σε διαφορετικούς όρους εκμετάλλευσης των υποθαλάσσιων ενεργειακών πηγών).

Τα τελευταία χρόνια οι ΗΠΑ προσπάθησαν να υποβαθμίσουν το ρόλο της Ρωσίας κυρίως με την ενεργοποίηση του πετρελαιαγωγού Μπακού-Τσεϊχάν. Ομως, στις 23/2/2000 η ρωσική Lukoil ανακοίνωσε την ανακάλυψη περίπου 2,2 εκ. βαρελιών νέων αποθεμάτων στη ρωσική περιοχή της Κασπίας. Με την ανακάλυψη αυτή αναβαθμίστηκε η οικονομική σημασία της ρωσικής οδού, δηλαδή του αγωγού Μπακού-Νοβοροσίσκ και αποδυναμώθηκε, ως μη συμφέρουσα οικονομικά, η αμερικανική επιλογή Μπακού-Τσεϊχάν. Στη συνέχεια η άνοδος των τιμών ξαναέφερε την αμερικανική λύση στο τραπέζι....

Από την άλλη η αμερικανική πλευρά πιέζει τον ΟΠΕΚ για νέα αύξηση της παραγωγής και σχετική συγκράτηση της ανόδου των τιμών γιατί:

- Οι ΗΠΑ έχουν υψηλή κατανάλωση, αφού καταναλώνουν το ένα τέταρτο του παραγόμενου πετρελαίου σε παγκόσμια κλίμακα.

- Πιέζουν σε μια κατεύθυνση αποδυνάμωσης των αποθεμάτων του ΟΠΕΚ, η οποία θα οδηγήσει μεσοπρόθεσμα σε αναβάθμιση της σημασίας των δικών τους πηγών και αποθεμάτων.

- Θεωρούν ότι η αύξηση της παραγωγής θα πλήξει άμεσα τη Ρωσία που έχει προσεγγίσει τα ανώτατα όρια των σημερινών δυνατοτήτων της δικής της παραγωγής.

Τέλος, οι ΗΠΑ δε διστάζουν να αξιοποιήσουν το χαρτί της στρατιωτικής τους υπεροχής, όπως φαίνεται από την εξέλιξη της υπόθεσης Ιράκ - Κουβέιτ.

Από την πλευρά της η ΕΕ πλήττεται ποικιλότροπα από τις εξελίξεις. Είναι γνωστό ότι λόγω ανεπάρκειας πηγών οι ενεργειακές της δαπάνες ξεπερνούν κατά 40% τις αντίστοιχες των ΗΠΑ. Ταυτόχρονα, η δεσπόζουσα θέση του δολαρίου στις πετρελαϊκές συναλλαγές συμβάλλει σε μία περαιτέρω επιδείνωση της σχέσης Ευρώ προς το δολάριο, χωρίς να είναι ο καθοριστικός παράγοντας.

Οι εξελίξεις αυτές, σε συνδυασμό με την όξυνση της κοινωνικής διαμαρτυρίας οδηγούν την κοινοτική χρηματιστική ολιγαρχία σε μια προσπάθεια αναβάθμισης της θωράκισης του ιμπεριαλιστικού οργανισμού των Βρυξελλών.

Οι εκπρόσωποί της (π.χ.. ο πρόεδρος της Επιτροπής Ρ. Πρόντι) μιλούν για την ανάγκη επιτάχυνσης της οικοδόμησης κοινής εξωτερικής πολιτικής και κίνησης στην κατεύθυνση της ομοσπονδιοποίησης της ΕΕ. Προβάλλουν την ανάγκη χάραξης διακριτής κοινοτικής πολιτικής για τις σχέσεις της ΕΕ με χώρες όπως το Ιράκ, το Ιράν, η Λιβύη.

Εντείνονται, επίσης, οι προβληματισμοί για την αναζήτηση εναλλακτικών πηγών ενέργειας π.χ.. πρόσφατα ο διευθύνων σύμβουλος της Siemens Χάινριχ φον Πιέρερ αμφισβήτησε την απόφαση του καγκελάριου Σρέντερ να εγκαταλείψει την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από πυρηνικούς σταθμούς ως βλαπτική για το μέλλον της γερμανικής οικονομίας.

Μπροστά σ' αυτές τις εξελίξεις η ελληνική κυβέρνηση χαράζει μια αντιλαϊκή πολιτική που υπαγορεύεται από το πλαίσιο του «μονόδρομου της ΟΝΕ». Συμπορεύεται με τις άλλες κοινοτικές κυβερνήσεις στην άσκηση πίεσης στον ΟΠΕΚ. Διακηρύσσει την ανάγκη επιτάχυνσης της πολιτικής απελευθέρωσης της ενέργειας. Καλεί τον Ελληνα εργαζόμενο να προστατευτεί με ατομική του ευθύνη απ' τα κερδοσκοπικά παιχνίδια της αγοράς.

Ταυτόχρονα, μέσα από αχαρακτήριστες συμφωνίες παραδίδει την έρευνα και εκμετάλλευση των ενεργειακών πηγών της χώρας στο διεθνές μονοπωλιακό κεφάλαιο (π.χ. παράδοση της περιοχής του Πατραϊκού στην αμερικανική Triton Energy, της περιοχής της ΝΔ Πελοποννήσου στις Enterprise και Union Texas κλπ.). Διατηρεί την αντιλαϊκή υψηλή έμμεση φορολογία στη βενζίνη και στο πετρέλαιο.

Τα λαϊκό κίνημα μπορεί να απαιτήσει μια ριζικά διαφορετική διέξοδο. Διεκδικώντας άμεσα το δραστικό περιορισμό της έμμεσης φορολογίας (π.χ.. κατάργηση του ειδικού φόρου κατανάλωσης πετρελαίου θέρμανσης) και την αύξηση της άμεσης φορολογίας των μονοπωλιακών κερδών, με ταυτόχρονη παρεμπόδιση της μετακύλησης των βαρών στον καταναλωτή μέσα από μηχανισμούς οριοθέτησης των τιμών πώλησης.

Πρέπει να διεκδικήσει την έρευνα και την εκμετάλλευση των εγχώριων πηγών ενέργειας και τη διαχείριση των ενεργειακών προϊόντων μέσα από έναν εθνικό δημόσιο φορέα στο πλαίσιο μιας κεντρικά σχεδιασμένης λαϊκής οικονομίας. Μπορεί να απαιτήσει την ενεργοποίηση πολυμερών περιφερειακών συνεργασιών (π.χ. με χώρες του ΟΠΕΚ) στη βάση του αμοιβαίου οφέλους, γεγονός που προϋποθέτει την αποδέσμευση της χώρας απ' τους ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς.

Σε τελευταία ανάλυση το πρόβλημα δεν είναι τεχνοκρατικό αλλά πολιτικό. Αναδεικνύει την επικαιρότητα και αναγκαιότητα της λαϊκής εξουσίας και στην Ελλάδα και στην Ευρώπη για μια πραγματική λύση προς όφελος των εργαζομένων.