Αποστολή: Ελισαίος ΒΑΓΕΝΑΣ

Μπορεί τις τελευταίες εβδομάδες το ενδιαφέρον, σ' ό,τι αφορά τις εξελίξεις στην πρώην ΕΣΣΔ, να το έχει «μονοπωλήσει» η Ουκρανία, με τη μετωπική σύγκρουση μεγάλων συμφερόντων, που εκδηλώνεται εκεί, όμως αυτό δε σημαίνει πως και σε άλλες χώρες δε διεξάγονται ενδιαφέρουσες και άξιας προσοχής διαδικασίες. Γνωρίζουμε πως μια ακόμη περιοχή, που συγκεντρώνει ενδιαφέρον της λεγόμενης «διεθνούς κοινότητας», είναι αυτή της Κεντρικής Ασίας.

Σε μια από αυτές τις χώρες της Κεντρικής Ασίας έζησαν δεκαετίες δεκάδες χιλιάδες Ελληνες πολιτικοί πρόσφυγες, μαχητές του ηρωικού Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας και οι οικογένειές τους. Πώς ζει όμως σήμερα ο λαός του Ουζμπεκιστάν; Η αποστολή μας στα τέλη του περασμένου μήνα, συνέπεσε με την προεκλογική εκστρατεία των βουλευτικών εκλογών, που θα διεξαχθούν αύριο 26 Δεκέμβρη, και μας έδωσε μια εικόνα που θα προσπαθήσουμε να σας την παρουσιάσουμε.

Το Ουζμπεκιστάν είναι από τις μεγαλύτερες, 3η σε πληθυσμό, πρώην σοβιετική Δημοκρατία. Σήμερα ο πληθυσμός του ανέρχεται σχεδόν στα 25 εκατομμύρια. Το 70% του πληθυσμού είναι ηλικίας κάτω των 30 χρόνων, με βάση τα στοιχεία της τελευταίας απογραφής. Στις λίγες μέρες που μείναμε εκεί μας έδωσε την αίσθηση ενός ιδιαίτερα φιλόξενου κι ανοιχτόκαρδου λαού, που τηρεί στην πράξη το ρητό «όποιος βιάζεται πολύ, σκέφτεται λίγο».

Το ενδιαφέρον, που εκδηλώνουν για την Κεντρική Ασία, και για το Ουζμπεκιστάν, οι ξένες δυνάμεις, δεν είναι τυχαίο. Δεν αφορά απλώς τη θέση του στο «υπογάστριο» της Ρωσίας και της Κίνας, αλλά σχετίζεται και με τον τεράστιο ορυκτό πλούτο της χώρας. Υπολογίζεται πως το Ουζμπεκιστάν έχει το 40% των αποθεμάτων φυσικού αερίου, το 31% των αποθεμάτων πετρελαίου, το 55% των αποθεμάτων άνθρακα της Κεντρικής Ασίας. Είναι τρίτο σε εξόρυξη φυσικού αερίου στην ΚΑΚ και στην πρώτη παγκόσμια δεκάδα. Εχει διάφορα πολύτιμα και σπάνια μέταλλα, μεταξύ αυτών χρυσό και ουράνιο. Οι εδαφολογικές και κλιματολογικές συνθήκες της χώρας βοηθούν στην ανάπτυξη αγροτικών προϊόντων, ιδιαίτερα του βαμβακιού, αλλά και φρούτων και λαχανικών.

Πώς ζει όμως η πλειοψηφία του κόσμου στο σημερινό Ουζμπεκιστάν; «Στη χώρα μας, - μας είπε ο Σ. Ουσμάνοφ, Γραμματέας του Λαϊκοδημοκρατικού Κόμματος του Ουζμπεκιστάν (ΛΔΚΟ) - αντιμετωπίζουμε τα ζητήματα που είναι χαρακτηριστικά για όλα τα κράτη που περνούν μια "μεταβατική περίοδο". Διακόπηκαν δεσμοί, η οικονομία ήταν σχεδιασμένη, ήταν σαν όλα να δούλευαν προς το κέντρο. Γι' αυτό και σήμερα πρέπει πολλά πράγματα να τα κάνουμε από την αρχή. Στόχος μας είναι η ισχυροποίηση της ανεξαρτησίας, του κράτους δικαίου. Υπάρχουν δυσκολίες, όπως και σε άλλες χώρες. Γίνονται μεταρρυθμίσεις, οικονομικές και κοινωνικές, όμως εξακολουθούμε να έχουμε ισχυρή κοινωνική πολιτική».

Να σημειωθεί πως το ΛΔΚΟ έχει 600 χιλιάδες μέλη, είναι το μεγαλύτερο κόμμα και στην ουσία είναι «μετάλλαξη» του ΚΚ Ουζμπεκιστάν. Ο εκπρόσωπός του αναγνωρίζει πως στις σημερινές συνθήκες του καπιταλισμού, αν και «το κράτος εγγυάται τη δωρεάν Παιδεία και Υγεία, αυτή ακόμη δεν εξασφαλίζεται παντού. Γι' αυτό κι ένας από τους στόχους του κόμματός μας είναι η εφαρμογή αυτής της εγγύησης του κράτους, στα μεγέθη που προβλέπουν τα κρατικά προγράμματα».

Και με την ανεργία, τον ρωτήσαμε, το νέο αυτό «φρούτο», για τους εργαζόμενους του Ουζμπεκιστάν, τι γίνεται; Για να πάρουμε την εξής απάντηση: «Εχουμε πλεόνασμα εργατικής δύναμης, γι' αυτό και έχουμε μια σχετική φυγή της εργατικής δύναμης από τη χώρα. Αυτή είναι νόμιμη ή και παράνομη, όπως παντού. Στόχος μας είναι να τη βάλουμε σε νόμιμη βάση. Να ξέρει ο κόσμος ότι μπορεί νόμιμα να πάει να βγάλει χρήματα και νόμιμα να τα φέρει. Βέβαια, επιδιώκουμε να δημιουργήσουμε και νέες εργατικές θέσεις στη χώρα, ώστε όλος ο κόσμος να έχει δουλιά. Υπάρχουν ειδικά προγράμματα για την ανάπτυξη μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, ειδικά στην ύπαιθρο».

Οπως ο ίδιος ο Σ. Ουσμάνοφ όμως αναγνωρίζει, υπάρχουν και κάποιοι που περνούν πολύ καλά. Η «τάξη των ιδιοκτητών», όπως τους αποκαλεί. Δηλαδή αυτοί που κατέχουν μέσα παραγωγής. «Στόχος μας είναι να αυξηθεί η τάξη των ιδιοκτητών», μας λέει, μέσα από το κρατικό πρόγραμμα των ιδιωτικοποιήσεων και δηλώνει πως στις εκλογές, που θα λάβουν μέρος 5 κόμματα κι ανεξάρτητοι υποψήφιοι, το ΛΔΚΟ «εκφράζει τα συμφέροντα των εργαζομένων, των αγροτών, της διανόησης, των γιατρών, των δασκάλων, των συνταξιούχων, της νεολαίας. Θα εκφράσει την αριστερή πτέρυγα των πολιτικών δυνάμεων της χώρας».

Οπως μας εξήγησαν στην Κεντρική Εκλογική Επιτροπή του Ουζμπεκιστάν, για να ιδρυθεί ένα κόμμα χρειάζονται 20 χιλιάδες υποστηρικτές. Για να συμμετάσχει στις εκλογές, πρέπει να το στηρίξουν με την υπογραφή τους όχι λιγότεροι από 50 χιλιάδες ψηφοφόροι. Κατά πόσο, όμως, τα κόμματα της αντιπολίτευσης μπορούν να μαζέψουν τόσες υπογραφές; Η Σαϊέρα Χοτζάεβα, αντιπρόεδρος της Κεντρικής Εκλογικής Επιτροπής του Ουζμπεκιστάν, μας είπε σχετικά: «Εχουμε 5 κόμματα. Καθένα τους εκφράζει κάποιο κοινωνικό στρώμα. Π.χ. τους μικρομεσαίους τους εκφράζει το φιλελεύθερο-δημοκρατικό κόμμα, τη διανόηση και τους επιστήμονες, το "Ανταλάτ", όμως στόχος όλων είναι ίδιος: η οικοδόμηση ενός δημοκρατικού κράτους, μιας δημοκρατικής κοινωνίας. Διαφορές υπάρχουν, αλλά αντιπολίτευση ως τέτοια δεν υπάρχει στη χώρα μας. Στο υπουργείο Δικαιοσύνης δεν έχουν καταγραφεί τέτοια κόμματα».

Ο Καριμζόν Ριχσίεφ, υποδιευθυντής της εφημερίδας «Ανταλάτ» («Δικαιοσύνη»), στηρίζει το ομώνυμο Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα του Ουζμπεκιστάν. «Διαβάζοντας τα προγράμματα και των 5 κομμάτων που κατεβαίνουν στις εκλογές, θα δείτε πως όλα υποστηρίζουν την πολιτική γραμμή του προέδρου. Ξεκινώντας από αυτό, στη συνέχεια διαμορφώνουν επιμέρους το πρόγραμμά τους. Δεν μπορούμε να πούμε πως έχουμε αντιπολιτευτικά κόμματα. Κανείς δε λέει πως είναι στην αντιπολίτευση. Κανείς δεν κατηγορεί την εξουσία».

Ενδιαφερθήκαμε να δούμε τι γίνεται στη χώρα με αυτό που επικαλείται αυτό το κόμμα, δηλαδή με τη δικαιοσύνη. Το πού πάει αυτός ο τεράστιος πλούτος και πώς γίνεται την ίδια ώρα η πλειοψηφία του κόσμου να παίρνει μισθούς και συντάξεις μερικών δεκάδων δολαρίων. «Υπάρχουν άνθρωποι, που θα δείτε πως έχουν διώροφα κτίρια, με δέκα και 20 δωμάτια και άλλοι, που τα βγάζουν πέρα με το ζόρι. Τι να γίνει; Είμαστε στην αρχή του δρόμου, που λέγεται καπιταλισμός. Μάλλον θα πρέπει να περάσουμε από αυτό το στάδιο», μας είπε ο συνομιλητής μας, περιγράφοντας ίσως με απλά λόγια όλο το «μεγαλείο» των δυνάμεων που συμβιβάστηκαν με την καπιταλιστική παλινόρθωση, προσπαθώντας απλώς να «ρετουσάρουν» την κατάσταση.

Δεν μπορείς εύκολα να περιγράψεις το μέγεθος αυτής της έντονης κοινωνικής διαφοράς, που μπορείς να δεις στους δρόμους των πόλεων και χωριών του Ουζμπεκιστάν, όπου συμβιώνει η φτώχεια για τους πολλούς και ο πλούτος για μια μειοψηφία. Στη διάρκεια της αποστολής συναντήσαμε τυχαία και κάποιους Ελληνες εργαζόμενους στο Ουζμπεκιστάν. Στην κουβέντα ένας απ' αυτούς μας είπε: «Να γράψεις πως εδώ είναι φθηνό το φυσικό αέριο και η γυναίκα», συμπυκνώνοντας έτσι σε μια φράση το μέγεθος του φυσικού πλούτου της χώρας και τη δυστυχία που φέρνει η ιδιοποίησή του.

Στις 20/12/2004 η ρωσική εφημερίδα «Νεζαβίμαγια Γκαζέτα» έγραφε σχετικά για το Ουζμπεκιστάν: «Ηδη 13 χρόνια το Ουζμπεκιστάν είναι ανεξάρτητη Δημοκρατία. Κι όμως η ανεργία και η εξαθλίωση του πληθυσμού δείχνουν πως η ανεξαρτησία τίποτα το καλό δεν έφερε στους απλούς ανθρώπους».

«Το ΚΚ ταυτίζεται με τον ολοκληρωτισμό, με τη μονοκαλλιέργεια του βαμβακιού και την καταπίεση του ουζμπεκικού λαού. Είναι πολύ αρνητική η σχέση του λαού μας με το ΚΚ», μας είπε ένα επίσημο πρόσωπο (ο Σ. Κουντρατχουτζάεφ, υπεύθυνος του Γραφείου Τύπου της Κεντρικής Εκλογικής Επιτροπής), κατά τη διάρκεια της επίσκεψής μας στο Ουζμπεκιστάν, προσπαθώντας να εξηγήσει γιατί το ΚΚ δε συμμετέχει στις προσεχείς εκλογές. Παρά το γεγονός πως το ΚΚ δεν έχει καταφέρει να ολοκληρώσει το στάδιο της ανασυγκρότησής του και να νομιμοποιηθεί, η αποστολή μας στο Ουζμπεκιστάν δε θα μπορούσε να μη συναντήσει τον εκπρόσωπό του, παρά τις όποιες δυσκολίες. Στην πόλη της Σαμαρκάνδης συναντήσαμε τον Καχραμόν Μαχμούντοφ, Πρόεδρο της Οργανωτικής Επιτροπής για την ανασυγκρότηση του ΚΚ Ουζμπεκιστάν.

- Σύντροφε Μαχμούντοφ, η επίσημη θέση, όπως μας προβλήθηκε από επισήμους εδώ στο Ουζμπεκιστάν, είναι πως το ΚΚ δεν υπάρχει, γιατί συνδέεται στη μνήμη του λαού του Ουζμπεκιστάν με ό,τι το αρνητικό. Ποια η γνώμη σας;

«Στο ΚΚ Ουζμπεκιστάν παραμένουν πιστοί πάρα πολλοί άνθρωποι. Η ουσία, όμως, είναι ότι η πολιτική του κράτους στοχεύει να εμποδίσει την αναγέννηση του ΚΚ Ουζμπεκιστάν. Το 1993 ήμουν βουλευτής του Ολί Μαζλίς, του Κοινοβουλίου μας, και συμμετείχα σε συνέδριο των λαών της ΕΣΣΔ στη Μόσχα. Εκεί τοποθετήθηκα δημόσια υπέρ του σοσιαλισμού και της ΕΣΣΔ. Πριν ακόμη γυρίσω στο Ουζμπεκιστάν, δύο ώρες αργότερα, η Ασφάλεια με έψαχνε. Αρχισαν να με καλούν σε διάφορες υπηρεσίες και να με απειλούν, π.χ. "έχεις οικογένεια, έχεις παιδιά, γιατί το χρειάζεσαι αυτό" κλπ. Τους απάντησα ως εξής: Το Ουζμπεκιστάν εντάχθηκε στον ΟΗΕ, αποδέχτηκε και τη Συνθήκη για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, στην οποία σημειώνεται πως ο άνθρωπος έχει το δικαίωμα να υπερασπίζεται τις πεποιθήσεις. Ετσι κι εγώ θα υπερασπιστώ τις πεποιθήσεις μου. Οι κομμουνιστές του Ουζμπεκιστάν πρέπει να έχουμε το δικαίωμα συμμετοχής στις εκλογές. Η κοινωνικο-οικονομική πολιτική, που ακολουθείται από τον Πρόεδρο Καρίμοφ, δε μας βρίσκει σύμφωνους, αν και αναγνωρίζουμε πως υπάρχουν και θετικά. Την ίδια ώρα όμως, δεν μπορεί να μπαίνουν εμπόδια για την αποκατάσταση της δράσης του ΚΚ Ουζμπεκιστάν. Τώρα έχω εκλεγεί Πρόεδρος της ΟΕ για την ανασυγκρότηση του ΚΚ Ουζμπεκιστάν. Υπάρχουν μέλη της ΟΕ, που εξαιτίας των πιέσεων αναγκάστηκαν να φύγουν από τη χώρα. Ομως, μπορώ να σας πω ότι έχουμε πυρήνες σε διάφορες περιοχές της χώρας και διατηρούμε σχέσεις με την Ενωση Κομμουνιστικών Κομμάτων - ΚΚΣΕ».

«Μπορούμε να πετύχουμε την αναγνώριση, συγκεντρώνοντας τον αριθμό των υποστηρικτών, που προβλέπει ο νόμος, αρκεί να μην εκφοβίζουν τους ανθρώπους. Γιατί, ουσιαστικά, θα πρέπει να παραδώσουμε στις αρχές όλα τα στοιχεία αυτών των ανθρώπων: αριθμό ταυτότητας, διεύθυνση κατοικίας και να πραγματοποιήσουμε ιδρυτικό συνέδριο. Ομως, μας εμποδίζουν. Προσωπικά, δε φοβάμαι για τον εαυτό μου. Θεωρώ πως για μένα δεν υπάρχει δρόμος προς τα πίσω. Πρέπει να σας πω ότι δε θεωρούμε τους εαυτούς μας αντίπαλους του Καρίμοφ. Την ίδια ώρα όμως, πιστεύουμε πως το κάθε κόμμα πρέπει να έχει το δικαίωμα της παρουσίασης του προγράμματος, των θέσεων, των προτάσεών του στο λαό, ο οποίος θα πρέπει να κρίνει. Σ' αυτήν την κατεύθυνση κινούμαστε κι έχουμε ορισμένα αποτελέσματα, αν και στο ίδιο μέρος δεύτερη φορά δεν μπορούμε να συναντηθούμε, όπως κι αναγκαζόμαστε να μιλάμε στο τηλέφωνο για άλλα πράγματα. Εχουμε μεγάλη απήχηση στη διανόηση, στους εργαζόμενους, σε πολλά κοινωνικά λαϊκά στρώματα», σημειώνει ο Κ. Μαχμούντοφ.

Ο λόγος του καταπέλτης: «Σήμερα, βλέπουμε όχι μόνο νέους, αλλά και ηλικιωμένους, όχι μόνο άντρες, αλλά και γυναίκες, να συσσωρεύονται σε σημεία των μεγάλων πόλεων, ψάχνοντας για δουλιά. Περίπου 1,2 εκατομμύρια πολίτες μας έφυγαν το εξωτερικό για να βρουν δουλιά και χάρη στα εμβάσματα που στέλνουν ζούνε οι συγγενείς τους. Είναι πραγματικά φοβερό να βλέπεις νέους ανθρώπους να μην ξέρουν πού να στρέψουν τις δυνάμεις τους και πώς να βγάλουν το ψωμί τους.

Το παλιό σοβιετικό Σύνταγμα εγγυώνταν τη δωρεάν κρατική υγειονομική περίθαλψη. Στο νέο Σύνταγμα γράφουν "το κράτος εγγυάται την ειδικευμένη ιατρική βοήθεια". Ουσιαστικά, αυτό οδήγησε στην επί πληρωμή ιατρική βοήθεια. Σήμερα η ιατρική βεβαίωση, η απλή ακτινογραφία, οι αναλύσεις κλπ., όλα είναι με πληρωμή, χωρίς όμως αυτό να ομολογείται.

Το ίδιο και η Παιδεία. Εμφανίστηκαν γυμνάσια και κολέγια. Τόσα πολλά, που είναι γνωστό πως τα παιδιά που θα τελειώσουν δε θα μπορέσουν να μπουν σε ΑΕΙ, τα οποία είναι, επίσης, επί πληρωμή.

Σήμερα, τα κολχόζ και τα σοβχόζ ονομάζονται διαφορετικά. Συνήθως, τα διαιρέσανε σε 5-6 κομμάτια. Το βαμβάκι είναι η βασική μας καλλιέργεια, που καλύπτει πολλές ανάγκες της χώρας. Ομως, οι τιμές με τις οποίες το αγοράζει το κράτος είναι πάρα πολύ μικρές και συχνά δε φτάνουν ούτε για τη διατροφή των αγροτικών οικογενειών. Την ίδια ώρα, στην πρωτεύουσα βλέπουμε ωραία και μεγάλα κτίρια, τράπεζες, ξενοδοχεία κλπ. Στο Ουζμπεκιστάν συνυπάρχουν σήμερα η λάμψη και η εξαθλίωση. Φαινομενικά, υπάρχει ησυχία, στην αγορά, στους δρόμους. Δεν είναι όμως ήσυχα στην ψυχή. Στη χώρα έχουν γίνει αυθόρμητες κινητοποιήσεις ενάντια στους χαμηλούς μισθούς, για την καλυτέρευση των συνθηκών ζωής. Αν και γι' αυτά δε γράφουν ούτε οι εφημερίδες, ούτε η τηλεόραση. Παρά τις επίσημες διαβεβαιώσεις πως θα υπάρξει αντιπολίτευση, βλέπουμε ότι τα 5 κόμματα, που θα κατέβουν στις εκλογές, στηρίζουν βασικά τον Καρίμοφ. Μπορείς να φτιάξεις και δέκα τέτοια κόμματα, αλλά δε θα υπάρχει αντιπολίτευση. Το ΚΚ Ουζμπεκιστάν θα αναγεννηθεί, γιατί διαφορετικά δε θα μπορέσει να αναγεννηθεί και το Ουζμπεκιστάν».

Ο Κ. Μαχμούντοφ, απλά και κατανοητά, απαντά στην αντισοβιετική προπαγάνδα: «Αν δεν υπήρχε η σοβιετική εξουσία, αν δεν υπήρχε το 1917, αν δεν υπήρχε ο Λένιν, κανείς δεν ξέρει πώς θα ήμασταν. Οι μεγάλες δυνάμεις, όπως η Αγγλία, ενδιαφέρονταν για τη μετατροπή της Κεντρικής Ασίας σε αποικία. Αντίθετα όμως, μετά την Επανάσταση, οι λαοί της Κεντρικής Ασίας απέκτησαν την ελευθερία τους. Και σήμερα ζούμε καλύτερα σε σχέση με γειτονικές χώρες, χάρη στο ότι είχαμε τη σοβιετική εξουσία. Κανείς δεν μπορεί να κριτικάρει τυφλά τη σοβιετική εποχή, στην οποία υπήρχαν πολλά θετικά. Δε θα συμφωνήσω ποτέ ότι η Επανάσταση ήταν αρνητική για το Ουζμπεκιστάν. Χάρη σ' αυτήν, το Ουζμπεκιστάν έγινε μια ισότιμη, μορφωμένη Δημοκρατία. Αυτά μας τα έδωσε η σοβιετική εξουσία».

* Το δεύτερο μέρος της αποστολής θα δημοσιευτεί στο φύλλο της Πρωτοχρονιάς