Εικοσαετία κοντεύει να κλείσει από τότε που η Μελίνα Μερκούρη, πρώτη υπουργός Πολιτισμού του ΠΑΣΟΚ, διαπνεόμενη -φύσει και θέσει- από αληθινή αγάπη για την πολιτιστική κληρονομιά μας και αναγνωρίζοντας και την επιστημονική γνώση, αλλά και συμμεριζόμενη την πικρή εμπειρία των αρχαιολόγων από την οργιώδη δράση των ντόπιων και ξένων αρχαιοκαπήλων και την ανεπάρκεια του Ποινικού Κώδικα σ' αυτό τον τομέα, υποσχέθηκε την άμεση σύνταξη όχι μόνο νέου αρχαιολογικού νόμου, που να αφορά και στην πρόληψη της αρχαιοκαπηλίας, αλλά και ενός ακόμα νόμου για την πάταξη της αρχαιοκαπηλίας με αυστηρότατες ποινές και όχι με τις γελοιωδέστατες που επιβάλλει ο Ποινικός Κώδικας. Στην πρώτη θητεία της έγιναν κάποιες φιλότιμες προσπάθειες για σύνταξη των σχετικών νομοσχεδίων. Για το δεύτερο έγιναν και κάποιες επαφές με το υπουργείο Δικαιοσύνης. Και πέραν τούτου ουδέν... Εκτοτε άμετρες κλοπές αρχαιοτήτων έγιναν - ακόμα και ολόκληρο μουσείο άδειασε, της Κορίνθου. Εκτοτε άμετρες φορές οι υπουργοί Πολιτισμού υποσχέθηκαν - με αφορμή διάφορα αρχαιοκαπηλικά περιστατικά - τη σύνταξη αρχαιολογικού και αντιαρχαιοκαπηλικού νόμου.

Στο «παζλ» των εκάστοτε υπουργικών υποσχέσεων προστέθηκε προχθές και ο νυν υπουργός Θ. Πάγκαλος. Αφορμή της υπόσχεσης ήταν η επιστροφή από την Αυστραλία - με παρέμβαση της αυστραλιανής κυβέρνησης - 35 αρχαίων αντικειμένων (ανακαλύφθηκαν από τις εργασίες του Μετρό στο Πανεπιστήμιο, στον Κεραμεικό και στο Σύνταγμα) και 2 σύγχρονων αντιγράφων βυζαντινών εικόνων, τα οποία κλάπηκαν από την αρχαιοκαπηλική σπείρα του Πυλαρινού από αποθήκη της 3ης Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, επί της οδού Μελιδώνη 12 στον Κεραμεικό. Τα αρχαία, τα οποία ήταν τοποθετημένα στο τραπέζι της συντήρησης, κλάπηκαν μετά τα μεσάνυχτα της 12ης προς 13η Ιανουαρίου του 1994. Κάποια από τα κλεμμένα αρχαία βρέθηκαν στην Αυστραλία, στην γκαλερί κάποιου Μποττάρο - συνεργάτη του Πυλαρινού - ο οποίος ισχυρίστηκε ότι τα αγόρασε από την Ελβετία. Στην προκειμένη, δηλαδή, περίπτωση αν δε βοηθούσε η κυβέρνηση της Αυστραλίας αγοράζοντάς τα από τον αρχαιοκάπηλο γκαλερίστα και επιστρέφοντάς τα στην Ελλάδα, θα μετρούσαμε και πάλι οριστικές απώλειες.

Η επιστροφή αυτών των αρχαιοτήτων είναι ευχάριστο γεγονός. Οχι όμως και η ανακριβέστατη άποψη του υπουργού ότι «η αρχαιοκαπηλία και το εμπόριο τέχνης αντιμετωπίζεται από την Πολιτεία ως ένα ιδιαίτερα ειδεχθές έγκλημα». Μόνο ως ιδιαίτερα ειδεχθές δεν αντιμετωπίζεται. Γι' αυτό και το έγκλημα αυτό αυξάνεται, αφού και αυστηρά μέτρα φύλαξης δεν παίρνονται και οι λιγοστοί αρχαιοκάπηλοι που «εντοπίζονται» (άλλο σκοτεινό θέμα είναι το ποιοι, πώς, από ποιους και γιατί «εντοπίζονται» μερικοί) και συλλαμβάνονται, απαλλάσσονται με ποινές... της πλάκας.

Γι' αυτό και τίποτα ουσιαστικό δεν προοιωνίζονται τα λόγια του Θ. Πάγκαλου: «Πρόθεσή μας είναι στον αρχαιολογικό νόμο, που έρχεται, να επιδεινώσουμε τις σχετικές ποινές, ώστε να είναι ιδιαίτερα επαχθής η τιμωρία όσων επιδίδονται άμεσα ή έμμεσα σε αυτήν. Επίσης σκοπός μας είναι να συνεννοηθούμε με το Υπουργείο Δικαιοσύνης, για να καταστήσουμε τους χρόνους της παραγραφής μεγαλύτερους. Γιατί ένα από τα προβλήματα που συχνά παρουσιάζονται σε τέτοιες υποθέσεις, δεδομένου του χαρακτήρα της παράνομης πράξης, είναι ότι επέρχεται παραγραφή και είναι δύσκολη η δίωξη».

Ασαφείς αναφορές για το θέμα της επιστροφής των Μαρμάρων του Παρθενώνα συνθέτουν το πόρισμα της Διακομματικής Επιτροπής του Βρετανικού Κοινοβουλίου, που δόθηκε χτες στη δημοσιότητα και αφορά σε γενικότερα θέματα επιστροφής ξένων αρχαιοτήτων που βρίσκονται στη Βρετανία και παράνομου εμπορίου έργων τέχνης και πολιτιστικής κληρονομιάς. Ενώ το θέμα της επιστροφής των Μαρμάρων χαρακτηρίζεται στο πόρισμα ως εξαιρετικά σημαντικό, τα συμπεράσματα της Επιτροπής αποφεύγουν σαφείς τοποθετήσεις ή προτάσεις και το θέμα καλύπτεται συνοπτικότατα με μία γενική αναφορά για σύσταση συμβουλευτικού οργάνου, το οποίο θα συμβουλεύει οργανισμούς και μουσεία για θέματα επιστροφής αντικειμένων. Στο πόρισμα, μάλιστα, η επιτροπή ισχυρίζεται ότι η ελληνική πλευρά δεν υποστήριξε επαρκώς το νομικό θέμα των Μαρμάρων. Ο πρόεδρος της Επιτροπής, Εργατικός βουλευτής, Τζέραλντ Κόφμαν, ερωτώμενος γιατί το πόρισμα αποφεύγει εισηγήσεις για το θέμα των Μαρμάρων, απάντησε απλώς ότι η Επιτροπή συμπεριέλαβε στο πόρισμά της τη δήλωση του Βρετανού υφυπουργού Πολιτισμού Αλαν Χάουαρντ ότι η βρετανική κυβέρνηση ευχαρίστως «θα» άρχιζε διάλογο για τα Μάρμαρα. «Θεωρώ», είπε «τη δήλωση του κ. Χάουαρντ ως ιδιαίτερα θετική και ενθαρρυντική» για τους υποστηρικτές του ελληνικού αιτήματος. Εξάλλου, ο Εργατικός βουλευτής Αντριου Ντίσμορ, ο οποίος παρακολουθεί το θέμα και ήταν παρών στη χτεσινή δημόσια ανακοίνωση του πορίσματος, δήλωσε: «Αντιλαμβάνομαι γιατί πολλοί Ελληνες θα απογοητευτούν από το πόρισμα, καθώς δεν περιλαμβάνει σαφείς εισηγήσεις για τα Μάρμαρα. Παράλληλα, θεωρώ πολύ σημαντικό ότι στο πόρισμα επισημαίνεται ιδιαίτερα η δήλωση του Βρετανού υφυπουργού Πολιτισμού ότι η κυβέρνηση είναι διατεθειμένη να συζητήσει με την ελληνική το θέμα των Μαρμάρων. Αυτό είναι ένα βήμα μπροστά. Προσωπικά εγώ, όπως και πολλοί άλλοι βουλευτές του Εργατικού Κόμματος πιστεύουμε και υποστηρίζουμε την άμεση επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα στην Ελλάδα».

Εντύπωση, πάντως, προκαλεί η δήλωση του υπουργού Πολιτισμού Θ. Πάγκαλου , μετά τη δημοσιοποίηση του πορίσματος: «Με χαρά διαπιστώνω ότι το πόρισμα της Επιτροπής του Βρετανικού Κοινοβουλίου έλαβε σοβαρά υπόψη τα επιχειρήματα και τις απόψεις της ελληνικής πλευράς. Πιστεύω ότι είναι ένα πρώτο βήμα για να δοθεί μια λύση στο θέμα αυτό, σύμφωνη με τις αρχές που προστατεύουν την πολιτιστική κληρονομιά». Σημειώνει την ανάγκη συνέχισης μιας συστηματικής προσπάθειας προς ενημέρωση της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης και του βρετανικού λαού και ευχαριστεί «τους φωτισμένους πνευματικούς ανθρώπους που συγκροτούν τη βρετανική Επιτροπή για την επιστροφή των Μαρμάρων, γιατί χωρίς την αφοσίωση και τον ενθουσιασμό τους το θέμα δε θα είχε αποκτήσει τέτοιες διαστάσεις».