Την τελευταία εικοσαετία η περιβαλλοντική κρίση έχει πάρει σε πολλές περιπτώσεις διαστάσεις ανεξέλεγκτες. Αποδάσωση, ερημοποίηση, μόλυνση νερών, τρύπα του όζοντος, όξινη βροχή, φαινόμενο θερμοκηπίου, πυρηνικά και χημικά απόβλητα, αδιέξοδο με τα σκουπίδια, είναι μερικές όψεις του σύγχρονου εφιάλτη που απειλεί με εξαφάνιση τον πλανήτη. Ηδη σε πολλές περιοχές οι επιπτώσεις της οικολογικής κρίσης είναι κάτι παραπάνω από ορατές. Αιτία; Ο τύπος ανάπτυξης που έχει επιβληθεί και που σαν μοναδικό κριτήριο έχει την οικονομική μεγέθυνση και τη μεγιστοποίηση του κέρδους. Οι περιβαλλοντικές ευαισθησίες, έχουν αγκαλιάσει το μεγαλύτερο μέρος των κατοίκων, έχουν δημιουργήσει ριζοσπαστικά κινήματα κι έχουν επιβάλει ακόμα και σε συντηρητικά κόμματα να συμπεριλάβουν στα προγράμματά τους "οικολογικές" προτάσεις, που φυσικά δεν αγγίζουν στο ελάχιστο το μεγάλο κεφάλαιο. Κι αυτό είναι φυσικό. Τουλάχιστο για όσους δεν εθελοτυφλούν κι όσους μπορούν να διακρίνουν ότι η αγορά ως μηχανισμός, όχι μόνο αδυνατεί να δώσει λύσεις στα προβλήματα, αλλά παράλληλα τα οξύνει ακόμα περισσότερο. Οσο για τους δημόσιους πόρους που διατίθενται προς αυτή την κατεύθυνση, είναι ψίχουλα απέναντι στις πραγματικές ανάγκες.

Μέσα σ' αυτό το σκηνικό γεννήθηκαν οι "πράσινες" επιχειρήσεις,οι οποίες πουλούν σύγχρονη τεχνολογία με στόχο, όχι την παρέμβαση στην αρχή των παραγωγικών διαδικασιών, έτσι ώστε να ελαχιστοποιηθεί η ρύπανση, αλλά στην κατάληξή τους. Δηλαδή την επεξεργασία ρύπων, αποβλήτων και απορριμμάτων. Με απλά λόγια, οι βιομηχανίες και οι μεταφορές, ανεξαρτήτως βλαπτικότητας, εξακολουθούν να λειτουργούν και η αγορά τους δίνει τη δυνατότητα να χρησιμοποιούν, κατόπιν εορτής κι αφού έχουν κάνει τη ζημιά, συστήματα καθαρισμού. Μια νέα επικερδής αγορά με τεράστιο τζίρο και μεγάλες προοπτικές και κυρίως χωρίς την παραμικρή υποχρέωση για έρευνα, εκ μέρους των ρυπογόνων μονάδων, που θα στοχεύει στην αλλαγή του μοντέλου (και των υλικών) παραγωγής. Τη δεκαετία του 80 ο τζίρος τους στις ΗΠΑ έφτασε τα 100 δισ. δολ. εκπροσωπώντας το 2% του ΑΕΠ της χώρας αυτής. Διάφορες εκτιμήσεις συγκλίνουν, ότι το ποσοστό αυτό θα διπλασιαστεί τα προσεχή χρόνια. Το αντίστοιχο ποσοστό στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης είναι 0,7% περίπου (σ.σ. με τεράστια απόκλιση από χώρα σε χώρα). Η "πράσινη" βιομηχανία από την αρχή έκρινε, ότι ελκυστικότερος τομέας γι' αυτήν, ήταν ο αντίστοιχος των αποβλήτων. Μόνο στις ΗΠΑ σ' ένα χρόνο παράγονται 150 εκατομμύρια τόνοι. Κάτι που ισοδυναμεί με μία φάλαγγα αυτοκινήτων χωρητικότητας 50 τόνων, που ξεκινούν από τη Γη και φτάνουν στο Φεγγάρι. Μόνο με το αλουμίνιο που πετιέται θα μπορούσαν να ξαναφτιάξουν τέσσερις φορές τον αεροπορικό τους στόλο, σύμφωνα με τον F. Vergano.Κάθε πολίτης της χώρας αυτής παράγει ημερησίως δυο κιλά σκουπιδιών. Από τα απόβλητα αυτά το 15% είναι επικίνδυνα. Πού καταλήγουν τα απορρίμματα; Το 80% σε 6.000 χωματερές. Από τα υπόλοιπα τα μισά ανακυκλώνονται και τα άλλα μισά αποτεφρώνονται. Μεγάλες πολυεθνικές που ηγούνται στο χώρο αυτό είναι η "Waste Managment" έχοντας τζίρο 5.000 δισ. δολ. και οι "Browning Ferries Industries" με τζίρο 3.000 δισ. δολ. και 2.500 υπαλλήλους.

Μια σφυγμομέτρηση πριν από έξι χρόνια έδειξε ότι το 82% των Γερμανών, το 67% των Ολλανδών και το 50% των Γάλλων καταναλωτών, στις αγορές τους, χρησιμοποιούν οικολογικά κριτήρια. Τα τμήματα marketing των επιχειρήσεων αυτοκινήτων, απορρυπαντικών, τροφίμων, καυσίμων κλπ προσπαθούν να εκμεταλλευτούν την τάση αυτή με επιμέρους τροποποιήσεις λ.χ. στη συσκευασία ή σε κάποια υλικά που ανακυκλώνονται. Αλλά η βασική διαδικασία της παραγωγής, που σχετίζεται με τη ρύπανση, παραμένει η ίδια. Και οι συγκεκριμένοι κλάδοι που αναφέραμε έχουν μεγάλη ευθύνη στη σημερινή περιβαλλοντική κρίση. Το 50% των ρύπων που ευθύνονται για το φαινόμενο του θερμοκηπίου εκπέμπεται από τις πολυεθνικές, όπως και το 25% των χλωροφθορανθράκων που δημιουργούν την τρύπα του όζοντος. Κι ακόμα, παράγουν το 94% των φυτοφαρμάκων, με τις γνωστές παρενέργειες. Ως προς το αυτοκίνητο λ.χ. τι καινοτομίες μπορούν να γίνουν, όταν στις μεγαλουπόλεις το κυκλοφοριακό χάος, που συσχετίζεται με την απώλεια χρόνου και την ατμοσφαιρική ρύπανση, δεν υποκαθίσταται από τα δημόσια μέσα μεταφοράς; Η οι ρυπογόνες μονάδες παραγωγής από εναλλακτικές μορφές ενέργειας; Κι ακόμα ας σημειώσουμε ότι οι βασικότεροι παραγωγοί της "πράσινης τεχνολογίας" είναι οι ίδιοι κολοσσοί που ρυπαίνουν ανεξέλεγκτα τον πλανήτη.

Μια σειρά επενδυτικών εταιριών, με σλόγκαν τη διαχείριση χρημάτων αποκλειστικά σε οικολογικές δραστηριότητες μπήκε δυναμικά στη χρηματοπιστωτική αγορά. Εκατομμύρια μικρομεσαίων αποταμιευτών τους εμπιστεύτηκαν τα χρήματά τους. ΗΠΑ, Ιαπωνία, Αγγλία είναι κυρίως οι χώρες που εμφάνισαν τα "ηθικά κονδύλια",όπως τα ονόμασαν, με αποδόσεις μεγαλύτερες των κοινών κονδυλίων και μάλιστα σε εποχές που τα διεθνή χρηματιστήρια βρισκόταν σε κρίση. Ομως πολύ γρήγορα αποδείχτηκε άνθρακας ο θυσαυρός,τουλάχιστο στις περισσότερες των περιπτώσεων. Οι δεσμεύσεις τους ήταν λόγια του αέρα. "Parnass Fund" και "New Alternative Fund" καταγγέλθηκαν για τη μη τήρηση των δεσμεύσεών τους. Μάλιστα η "Waste Managment" που ήδη αναφέραμε, αντί να επεξεργάζεται τα πιο επικίνδυνα απόβλητα, τα έκανε εξαγωγή σε φτωχές χώρες. Η "Merril Lynch Clean Technical Trust" αποδείχτηκε ότι επένδυε σε πυρηνικά εργοστάσια της Νότιας Αφρικής! Οσο για την περίφημη ανταλλαγή χρέους και φύσης (σ.σ. των τρίτων χωρών για την προστασία του περιβάλλοντος) είναι καθαρή κοροϊδία, δεδομένων των αναλογιών και των στόχων. Αφού τα ποσά που θα αποσβεστούν από το χρέος θα είναι της τάξης του 1-2% και θα πάνε για τη διατήρηση περιοχών (σ.σ. κυρίως δασικών εκτάσεων) που δεν έχουν καταστραφεί κι όχι γι' αυτές που καταστράφηκαν. Παράλληλα ο ίδιος τύπος ανάπτυξης που επιβλήθηκε (μονοκαλλιέργειες, εισαγωγή άχρηστης τεχνολογίας, αποδοχή απορριμμάτων, καταλήστευση του υπεδάφους τους κτλ) εξακολουθεί να ισχύει, οδηγώντας τα σε παραπέρα κρίση και υποβάθμιση του υπεδάφους τους. Οσο λοιπόν έχετε συναντήσει πράσινα άλογα, άλλο τόσο θα δείτε πράσινες επιχειρήσεις, τουλάχιστο με την κυριολεξία του όρου.

Η περιβαλλοντική διάσταση ήταν, είναι και θα παραμείνει έξω από τη λογική του καπιταλιστικού συστήματος.

ΟΙΚΟΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ

Την ίδια στιγμή που ο "οικολόγος" κ. Λαλιώτης κατέθετε τις απόψεις (;) του για την κατάσταση του πλανήτη την περασμένη Τετάρτη, με αφορμή την έκδοση της Εκθεσης του Ινστιτούτου Worldwacth (βλ. "Ριζοσπάστης" 5/10/96), εκπρόσωποι από τις οικολογικές ομάδες φοιτητών (που δρουν στη Γεωπονική και την Ιατρική) μοίρασαν πολυγραφημένο κείμενο, με τίτλο "Η κατάσταση του πλανήτη και το χάλι της Ελλάδας". Νομίζουμε ότι η παρουσίαση του βιβλίου από τον κ. υπουργό, όχι μόνο δεν εξυπηρετούσε το παραμικρό, αλλά υπονόμευσε τη σημαντική αυτή δουλιά που κυκλοφορεί για τρίτη χρονιά στη χώρα μας. Ακόμα και το μάρκετινγκ πρέπει να παίζεται μα σωστούς όρους.

ΟΙΚΟΑΛΙΕΥΜΑΤΑ

Χρειάστηκε να σκοτωθούν δεκατέσσερις εργαζόμενοι στο διυλιστήριο του καπεταν - Γιάννη, να γίνουν αγώνες εννέα χρόνων από τους κατοίκους της Ελευσίνας, να υπάρξουν καταγγελίες διεθνώς, για να υποχρεωθούν οι κρατικές υπηρεσίες να ενεργοποιήσουν την Οδηγία ΣΕΒΕΖΟ και να παρθούν στοιχειώδη μέτρα για την ασφάλεια των εργαζομένων και των κατοίκων της γύρω περιοχής. Τις τελευταίες μέρες, είχαμε μια ευχάριστη εξέλιξη από πλευράς Συμβουλίου Επικρατείας, το οποίο ακύρωσε τη β φάση των επεκτάσεων της μονάδας, εντοπίζοντας τον απαράδεκτο τρόπο της διαδικασίας που ακολουθήθηκε στη χορήγηση άδειας της εγκατάστασης των νέων μονάδων. Κλίμα αισιοδοξίας, λοιπόν, στους κατοίκους κι όχι άδικα. Αλλά και επαγρύπνηση, γιατί σίγουρα θα επανέλθουν ο επιχειρηματίας και οι προστάτες του.

Μάλλον, αν πιστέψουμε τα λεγόμενα του προέδρου της αρμόδιας κρατικής εταιρίας "Εγνατία ΑΕ" κ. Δ. Φατούρου, προς τους εκπροσώπους του συλλόγου "Φίλοι της Δωδώνης". Υποστήριξε, λοιπόν, ότι θα υπάρξει μια εντελώς νέα μελέτη και η χάραξη της γραμμής (σ.σ. που περνούσε μιαν ανάσα από το αρχαίο θέατρο) θα είναι εντελώς διαφορετική. Η κινητοποίηση και δω μιας φούχτας ανθρώπων και η διεθνοποίηση του θέματος, όπως δείχνουν τα πράγματα, είχαν ευτυχή κατάληξη.

ΚΑΙ ΟΙΚΟΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ

Πριν τις έρευνες της Μαρί και του Πιερ Κιουρί,οι επιστήμονες πίστευαν πως η μικρότερη δυνατή μονάδα ύλης είναι το άτομο. Ηταν, όμως, η Κιουρί η γυναίκα εκείνη, που κατόρθωσε να δει μέσα σ' αυτό, και να προαναγγείλει έτσι μια καινούρια εποχή για την ανθρωπότητα: την πυρηνική εποχή. Χάρη στις μάχες που έδωσε και τον ακαταπόνητο αγώνα της, δώρισε σ' όλους μας μιαν απίστευτη σειρά μηχανών και μεθόδων που κάνουν τη ζωή μας καλύτερη και ασφαλέστερη. Και με το να γίνει η ίδια θυσία στο κοινωνικό καλό, έστειλε ένα μήνυμα σ' όλους μας: Η ραδιενέργεια έχει δυο όψεις: Η μία, αν χαλιναγωγηθεί από πραγματικούς επιστήμονες, είναι ευλογία. Η άλλη σκοτώνει. Η ζωή, το έργο και ο θάνατός της είναι φωτεινά παραδείγματα ζήλου και αυταπάρνησης που πρέπει να γνωρίζουμε όλοι. Αλλο ένα βιβλίο των B. Birch - C. Birmingham των εκδ. ΣΠΟΥΔΗ.