ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ

Στα συρτάρια του έχει «κρυμμένο» τον δικό του οπλισμό, το πρώτο μυθιστόρημά του, «Ο κύριος Πρόεδρος» («El Senor Presidente»), ήδη έτοιμο προς έκδοση από το 1932. Μέσα στα μαύρα χρόνια της δεκαετούς χούντας, δεν τολμάει να το εκδώσει, γιατί γνωρίζει ότι οι λογοκριτές του καθεστώτος θα βρουν τους τρόπους να απαγορεύσουν την κυκλοφορία του. Τελικά, το 1946, το τυπώνει στο Μεξικό, από τον εκδοτικό οίκο «Costa-Amic».

Ενα βιβλίο - καταπέλτης για το αυταρχικό καθεστώς του μοχθηρού και μισητού Μανουέλ Εστράδα Καμπρέρα. Καθαρόαιμος τύραννος, ασκεί την εξουσία του με πλάγιους και κρύφιους τρόπους, κλεισμένος μέσα στο παλάτι της τάχατες δόξας του, περιστοιχισμένος από τους δικούς του ανθρώπους - μαριονέτες, που κι αυτοί κάθε στιγμή βρίσκονται μεταξύ ζωής και θανάτου.

Αλλά με τι τεχνικές, οι οποίες λανθάνουν στην αφήγηση, είναι φτιαγμένο αυτό το μυθιστόρημα; Μήπως κρατάει από τους προκολομβιανούς Μάγια, όπως επιβιώνουν, με σάρκα και οστά, στους φτωχούς και ρημαγμένους ιθαγενείς;

Ακριβώς έτσι το ενορχηστρώνει ο Αστούριας ως εκφραστής του μαγικού ρεαλισμού του αστερισμού των συγγραφέων, οι οποίοι γειώνουν τη συλλογική μνήμη στο έδαφος της Κεντρικής και Νότιας Αμερικής, πριν από την έλευση και την επικράτηση των λευκών χριστιανών κατακτητών και ενάντια στις δικτατορίες με εντολή των ΗΠΑ.

«Ο ρεαλισμός μου», αποφαίνεται ο πεζογράφος υπέρ του λαού της Γουατεμάλας, «είναι μαγικός γιατί αφαιρεί λίγο όνειρο όπως τον συλλάβανε οι υπερρεαλιστές».

Θυμάστε ότι τα πρώτα χρόνια των αναζητήσεών του στο Παρίσι, έρχεται σε επαφή με τον εισηγητή του υπερρεαλισμού Αντρέ Μπρετόν; Αυτός, όμως, τον βρήκε στους προγόνους του: «Οπως τον συλλάβανε οι Μάγια στα ιερά τους κείμενα», αποφαίνεται.

«Διαβάζοντας αυτά», συνεχίζει, «συνειδητοποίησα πως υπάρχει μέσα τους μια πραγματικότητα χειροπιαστή, που πάνω της μπολιάζεται μια άλλη πραγματικότητα, δημιουργημένη από τη φαντασία και που ξετυλίγεται με τόσες λεπτομέρειες ώστε να γίνεται το ίδιο "πραγματική" με την άλλη. Ολο μου το έργο ξετυλίγεται ανάμεσα σ' αυτές τις δυο πραγματικότητες: Η μια κοινωνική, πολιτική, λαϊκή, με πρόσωπα όπως μιλάει ο γουατεμαλέζικος λαός, η άλλη φανταστική, που τους κλείνει μέσα σ' ένα περιβάλλον και τοπίο ονείρου».

Ολα τα παραπάνω είναι μία πρωτογενής ανάγνωση εκ των έσω, καθώς ο συγγραφέας γνωρίζει τις πηγές του θεματικού υλικού του και το απευθύνει στο προς διαπαιδαγώγηση λαϊκό κοινό.

Για να έχουμε, όμως, μια πληρέστερη εικόνα για την αποτελεσματικότητα του έργου, δίνουμε τον λόγο στον Γάλλο μεταφραστή του, τον ειδικευμένο στη λατινοαμερικανική λογοτεχνία, τον Ζορζ Πιλμάν (1898 - 1984).

Μεταφράζει τον «Κύριο Πρόεδρο», με τον τίτλο «Monsieur le president» (εκδόσεις «Le club francais du libre», 1952), με την επικουρία του ομοεθνούς του συγγραφέα Ιβ Μαλαρτίκ (1910 - 1986).

Τον αντλούμε από την εξαντλημένη ελληνική έκδοση «Ο Κύριος Πρόεδρος» (μτφρ.: Αννα Ξένου - επιμ.: Πόλυ Γκέκα, εκδόσεις «Πλέθρον», 1986). Παραθέτουμε αποσπάσματα από την εισαγωγή, με την υπογραφή του Ζ. Πιλμάν, ο οποίος γνώρισε τον «Παριζιάνο» Αστούριας και συνδέθηκαν με στενή φιλία:

«Θεωρώ τον Μιγκέλ Ανχελ Αστούριας έναν από τους μεγαλύτερους Ισπανοαμερικανούς ποιητές και μυθιστοριογράφους, και τον "Κύριο Πρόεδρο" ένα από τα αριστουργήματα της σύγχρονης λογοτεχνίας.

Ενα αντίγραφο αυτού του μυθιστορήματος μου άφησε όταν εγκατέλειπε το Παρίσι, μετά από διαμονή πολλών ετών, στη διάρκεια των οποίων συνδεθήκαμε με στενή φιλία. Δίστασα καιρό να το μεταφράσω, γιατί θεωρούσα ότι οι δυσκολίες ενός τέτοιου εγχειρήματος ήταν πολλές. Πράγματι, το βαθιά τολμηρό και ποιητικό ύφος του Αστούριας, διάχυτο από αινίγματα ασύλληπτης ομορφιάς, αναπάντεχα και παράδοξα, μεταφερόμενο σε μια άλλη γλώσσα, θα φαινόταν ακόμα πιο παράδοξο και μάλιστα αυθαίρετο, αλλόκοτο, ακατανόητο. Πώς να μην το προδώσεις και ταυτόχρονα να μην κατηγορηθείς για παραλογισμό και υπερβολή;

«Ενα παράξενο και φριχτό μείγμα λυρισμού και ρεαλισμού»

Στον ''Κύριο Πρόεδρο'' εικονίζεται μια δημοκρατία της Κεντρικής Αμερικής, που υφίσταται μια δικτατορία εγωιστική και υποκριτική, σκληρή και διεφθαρμένη. Ο Πρόεδρος είναι ο Καμπρέρα, που υπήρξε στη Γουατεμάλα, ένας τύραννος πιο απόλυτος από εκείνους που γνωρίσαμε στην Ευρώπη. Ο Αστούριας μας δείχνει με πόσο ψυχρή και δαιμόνια σκληρότητα συντρίβει όχι μόνο όσους υποπτεύεται και είναι εχθροί του, αλλά τον οποιονδήποτε αθώο που είχε την ατυχία να μην του αρέσει. Ο γραμματέας, που αναποδογυρίζει ένα μελανοδοχείο, θα πεθάνει από μαστίγωμα γι' αυτό το αθώο παράπτωμα.

(...) Υπάρχει ένα παράξενο και φριχτό μείγμα λυρισμού και ρεαλισμού, μ' όλη την ποίηση της χώρας του, με την τροπική της βλάστηση και την επαρχιακή της πρωτεύουσα, με την περιγραφή των κατοίκων και των ηθών τους και τις απάνθρωπες συνθήκες ζωής των ταπεινών, των Ινδιάνων, με τις ποταπότητες, την ανεντιμότητα των ισχυρών, των αστών, που υποτάσσονται στη δικτατορία του τυράννου, χειροκροτούν τις αυθαιρεσίες και αποδεικνύονται, με τη σειρά τους, υποκριτές, εγωιστές και άσπλαχνοι.

Σαν αποτέλεσμα της ανανδρίας τους, του κομφορμισμού τους, η μοίρα χτυπά στην τύχη τους αθώους, βασανίζει και σκοτώνει τους καλύτερους με αδυσώπητη σκληρότητα. Οποιος σημαδεύεται από το ριζικό, το πεπρωμένο, όποιος προσκάλεσε τη δυσαρέσκεια του κυρίου είναι ολότελα χαμένος. Δεν μπορεί να περιμένει οίκτο από κανέναν. Αυτός που του χάρισε τη ζωή, θα είναι ακόμη πιο σκληρός στην εφαρμογή των προεδρικών διαταγών, για να μη δημιουργήσει σε κανέναν υποψίες και γίνει κι αυτός ύποπτος.

Από την εποχή που ο Αστούριας έγραψε το έργο του η Ευρώπη πέρασε δοκιμασίες εξαιρετικά οδυνηρές. Ανατριχιαστικές διηγήσεις μάς αποκάλυψαν τις απάνθρωπες συνθήκες ζωής στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, τις εκατόμβες των κρεματορίων. Ωστόσο, ο ''Κύριος Πρόεδρος'' αναδίδει μια φρίκη που δεν έχουν ξεπεράσει, μια αποπνικτική μυρωδιά από αίμα και πύον, από πτώματα σε αποσύνθεση, μια φρίκη που είναι μοναδική».

ΥΓ: Αποχαιρετάμε τον πρωτοπόρο ζωγράφο Γιάννη Χαΐνη (1930 - 2024), ο οποίος πήρε το ρίσκο να ιδρύσει, το 1954 - πριν ακριβώς από εβδομήντα χρόνια - το προοδευτικό περιοδικό «Επιθεώρηση Τέχνης». Από τους εμπνευστές και συνιδρυτές της «Ομάδας τέχνης α΄» (1961 - 1967), η οποία επικεντρώθηκε στον πολιτικό ρόλο της Τέχνης, με προσανατολισμό την εικαστική εκπαίδευση του λαού, οργανώνοντας εκθέσεις, καλλιτεχνικές δράσεις και ανοιχτές συζητήσεις στην Αθήνα και την περιφέρεια.