Ο Μοχάμεντ ο 6ος με τον Γάλλο πρωθυπουργό Λιονέλ Ζοσπέν

Και η αλήθεια είναι ότι οι δεσμεύσεις αυτές κέρδισαν τα φώτα της δημοσιότητας, γι' αυτό και έκτοτε κάθε φορά που αναφέρεται το όνομα του Μοχάμεντ του 6ου, συνοδεύεται από τον όρο «αρχή μιας νέας εποχής» και από το χαρακτηρισμό «μεταρρυθμιστής». Μάλιστα, σύμφωνα με αναλυτές και ανταποκριτές, ο αέρας της αλλαγής πραγματικά γίνεται αισθητός στη χώρα, όμως τίποτε παραπάνω από αυτό. Εκτός από την «αίσθηση» της αλλαγής, ή για να είμαστε πιο ακριβείς από την αναμονή της, ουσιαστικά κανένα εντυπωσιακό βήμα δεν έλαβε χώρα.

Οι πρώτοι μήνες του 36χρονου, τότε, Μοχάμεντ 6ου στην εξουσία συνοδεύτηκαν, αρχικά, από ορισμένες πραγματικά εντυπωσιακές κινήσεις, τουλάχιστον σε σύγκριση με την επικρατούσα κατάσταση επί βασιλείας του πατέρα του. Ο νέος βασιλιάς επέτρεψε σε πολλούς αυτοεξόριστους πολιτικούς αντιπάλους της μοναρχίας να επιστρέψουν ελεύθερα στη χώρα, προχώρησε σε ορισμένες αποφυλακίσεις γνωστών αντικαθεστωτικών (πλην, όχι των θεωρούμενων ως πλέον «επικίνδυνων») και επέδειξε σχετική ανοχή στον Τύπο και στα ΜΜΕ, επιτρέποντας την έκφραση πολιτικών απόψεων και εκτιμήσεων. Φυσικά, ούτε λόγος να γίνεται για τη δημοσίευση σχολίων ξεκάθαρα επικριτικών για τη μοναρχία, τους μηχανισμούς που την περιβάλλουν, αλλά και για το Ισλάμ. Αν και η απαγόρευση δεν ήταν ρητή, ήταν κατηγορηματική και κατέστη γρήγορα σαφές με τις ολιγοήμερες απαγορεύσεις κυκλοφορίας, που επιβλήθηκαν σε αρκετά έντυπα που τόλμησαν να «ξεπεράσουν την κόκκινη γραμμή», όπως την «Le Journal» του Αμπουμπάκρ Τζαμάι.

Εξίσου, απαγορευτική είναι η οποιαδήποτε αναφορά στο θέμα της Δυτικής Σαχάρας και στις απόψεις του απελευθερωτικού κινήματος Πολισάριο. Ηταν μάλλον αναμενόμενη, λοιπόν, η καθαίρεση, εν μια νυκτί, 3 διευθυντικών στελεχών του τηλεοπτικού δικτύου 2M μετά τη μετάδοση μιας συνέντευξης του ηγέτη του Πολισάριο. Παρά τις διαβεβαιώσεις του νέου βασιλιά ότι ο διάλογος με το αυτονομιστικό κίνημα θα ξεκινήσει και πάλι και τη δέσμευσή του ότι θα αποδεχτεί τη διενέργεια δημοψηφίσματος, σύμφωνα με την απόφαση του ΟΗΕ, για το δικαίωμα αυτονόμησης της περιοχής, μέχρι σήμερα ο Μοχάμεντ ο 6ος έχει καταφέρει μόνο να γίνει στόχος σφοδρής κριτικής για την αθέτηση αυτών των δεσμεύσεων.

Την ίδια στιγμή, που οι απελευθερώσεις λάμβαναν χώρα, η ελευθερία της έκφρασης έκανε τα πρώτα της βήματα στον οριοθετημένο, φυσικά, χώρο της, και οι γυναίκες άρχισαν να αποκτούν το δικαίωμα στο στοιχειώδη σεβασμό, στην εργασία ή στην οικογένεια (χωρίς, φυσικά, να πρόκειται για κάποια κατακτημένη πρόοδο αλλά μόνο για απόπειρες), η ανθρωπιστική οργάνωση Μαροκινό Παρατηρητήριο Φυλακών προχωρούσε σε σωρεία καταγγελιών για την κατάσταση που επικρατεί στα σωφρονιστικά ιδρύματα. Η συνύπαρξη ποινικών και πολιτικών κρατουμένων (διότι ουδείς υποστήριξε ότι δεν υπάρχουν ακόμη αυτοί), αλλά και ενηλίκων με ανηλίκους έχει δημιουργήσει συνθήκες κολαστηρίου για τις περισσότερες μαροκινές φυλακές, στις οποίες οι κρατούμενοι, συχνά, καταλήγουν να κοιμούνται στις τουαλέτες ανά δύο ή τρεις, διότι δεν υπάρχει χώρος (80.000 κρατούμενοι στοιβάζονται σε χώρους που προορίζονται για 40.000) ενώ καθημερινό φαινόμενο είναι η σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκων, οι συμπλοκές αλλά και τα βασανιστήρια.

Ο βασιλιάς και οι σύμβουλοί αντέδρασαν με σιωπή και, εκ πρώτης όψεως, ανοχή στις καταγγελίες. Την ίδια στάση, άλλωστε, είχαν τηρήσει και όταν, το φθινόπωρο του 2000, η Μαροκινή Ομοσπονδία Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (AMDH) είχε δημοσιοποιήσει κατάλογο με τα ονόματα υψηλά ιστάμενων κυβερνώντων που εμπλέκονταν σε διαφθορά, ζητώντας την άμεση τιμωρία τους. Λίγους μήνες, όμως, αργότερα, σε μια καθ' όλα ειρηνική συγκέντρωση της Ομοσπονδίας με αφορμή την 52η Επέτειο της Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, τον Δεκέμβρη της ίδιας χρονιάς, η βίαιη επιδρομή της Αστυνομίας, οι τραυματίες και οι συλληφθέντες, απέδειξαν ότι το παλάτι «ακούει, αλλά αντιδρά με καθυστέρηση, σε διαφορετικό τόπο και χρόνο, έτσι ώστε να αποφεύγει τις επικρίσεις και να μη χαλά την εικόνα του μεταρρυθμιστή βασιλιά».

Η εντυπωσιακότερη, ίσως, κίνηση του Μοχάμεντ του 6ου, από τη στιγμή που ανέλαβε το θρόνο, ήταν ο εξοστρακισμός από την κυβέρνηση του παντοδύναμου, επί βασιλείας του πατέρα του, υπουργού Εσωτερικών Ντρις Μπασρί, του οποίου το όνομα φιγουράρει ανάμεσα στα πρώτα στις λίστες καταγγελιών των ανθρωπιστικών οργανώσεων και της αντιπολίτευσης για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Για πολλούς η απομάκρυνση του Μπασρί (ο οποίος λειτουργούσε ως κράτος εν κράτει επί χρόνια) και η διχοτόμηση των καθηκόντων του σε δύο νέα πρόσωπα στους Αχμέντ αλ Μιντάουι, που έχει τη δικαιοδοσία για τις αρχές ασφαλείας, και Φουάντ Αλί Ελ Χίμα, που έγινε γραμματέας του Κράτους για τις εσωτερικές υποθέσεις, σηματοδότησε την αρχή μιας «κάθαρσης».

Η πραγματικότητα, όμως, αποδείχτηκε πολύ κατώτερη των αφελών προσδοκιών. Ο Μιντάουι, στενός συνεργάτης του εκδιωχθέντος υπουργού Εσωτερικών, συνεχίζει πιστά στα βήματά του και απλώς χρησιμεύει ως αποδιοπομπαίος τράγος για κάθε καταγγελία, ενώ ο Ελ Χίμα ασχολείται, περισσότερο, με τη διευθέτηση θεσμικών προβλημάτων που ανακύπτουν στη διακυβέρνηση της χώρας. Μιας διακυβέρνησης που, αν επί βασιλείας του Χασάν του 2ου ήταν ξεκάθαρα σχεδιαζόμενη από το παλάτι και το βασιλικό κύκλο, σήμερα μοιάζει να είναι τόσο μπερδεμένη όσο ποτέ άλλοτε.

Επικαλούμενος την προσήλωσή του στον εκδημοκρατισμό, ο Μοχάμεντ ο 6ος επέτρεψε τη λειτουργία ενός εκλεγμένου δεύτερου κοινοβουλίου, (συμπληρωματικού των οριζόμενων από το παλάτι βουλευτών) ενώ φάνηκε να αφήνει περιθώρια κινήσεων στην κυβέρνηση συνασπισμού που έχει σχηματίσει η Σοσιαλιστική Ενωση Λαϊκών Δυνάμεων (USFP) με πρωθυπουργό τον Αμπντεραχμάν Γιουσουφί. Εντούτοις, με την πάροδο του χρόνου αποδείχτηκε ότι τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι. Στα στενά περιθώρια κινήσεων για χάραξη πολιτικής που είχε ούτως ή άλλως η κυβέρνηση, εξαιτίας των μέτρων που έχει επιβάλει το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα στο Μαρόκο μετά τη δανειοδότησή του το 1983 και τους περιορισμούς που προκύπτουν από το μοναρχικό καθεστώς, ο Μοχάμεντ ο 6ος επιδόθηκε στη λήψη σειράς κυβερνητικών αποφάσεων μέσα από τη διαδικασία των βασιλικών διαταγμάτων (ορισμένες φορές ιδιαίτερα προοδευτικών για ένα μονάρχη), με αποτέλεσμα να απομυζά τις τελευταίες εξουσίες της κυβέρνησης και του κοινοβουλίου, το οποίο συχνά βρισκόταν προ εκπλήξεως, ενώ ταυτόχρονα έχανε, ώρα με την ώρα, την ελάχιστη αξιοπιστία που του απόμενε.

Με κατά κεφαλήν εισόδημα 1.190 δολάρια ετησίως, το Μαρόκο κατατάσσεται ανάμεσα στις πιο φτωχές χώρες. Ο ένας στους τέσσερις Μαροκινούς είναι άνεργος και περισσότερα από 4 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν με λιγότερα από 10 ντιράμ την ημέρα δηλαδή λιγότερο από μισό δολάριο. Υπό τις συνθήκες αυτές, η ανακοίνωση του πρωθυπουργού Γιουσουφί για μισθολογικές αυξήσεις στους 780.000 δημοσίους υπαλλήλους στο πλαίσιο, όπως υποστήριξε, ενίσχυσης της κοινωνικής πολιτικής, μάλλον δεν έπεισε κανέναν, αφού δεν αφορούσε την πλειοψηφία του πληθυσμού. Για πολλούς, μάλιστα, ήταν ένα βήμα προς την εντελώς αντίθετη κατεύθυνση από αυτήν των εξαγγελιών του νέου βασιλιά: αντί να πατάσσεται ένας δημόσιος γραφειοκρατικός μηχανισμός που έχει πλήρως διαφθαρεί και είναι προσαρτημένος σε ένα μοναρχικό σύστημα τύπου Χασάν, γίνεται το αντίθετο, ενισχύεται.

Την ίδια στιγμή, δεν υπάρχει σχέδιο αλλαγής της οικονομικής πολιτικής. Και πώς άλλωστε θα μπορούσε να υπάρξει, αφού ακολουθούνται κατά γράμμα οι εντολές του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας. Αλλωστε το ΔΝΤ εξήρε, σε πρόσφατη έκθεσή του, τις «προσπάθειες του Μαρόκου, το οποίο βρίσκεται, πλέον, σε πορεία μακρο-οικονομικής σταθερότητας παρά τη δίχρονη ξηρασία που το πλήττει». Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΔΝΤ, η ετήσια ανάπτυξη που αναμένεται για τη χώρα είναι 6%, ενώ ο πληθωρισμός τείνει να σταθεροποιηθεί στο 3%, σε «επίπεδα βιομηχανικής χώρας». Εφιστά την προσοχή στον ισοσκελισμό του προϋπολογισμού, εκτιμώντας ως ιδιαίτερα θετική την επίτευξη του 3% στο έλλειμμα για το ΑΕΠ για το 2002, από 7,2% που ήταν το 2001. «Ανάπτυξη 3,8% αναμένεται στον τομέα της κλωστοϋφαντουργίας, των τηλεπικοινωνιών και του τουρισμού, ενώ αναμένεται, μετά το πέρας της ξηρασίας, η γεωργία να έχει ανάπτυξη 25%».

Αξίζει να σημειωθεί ότι η ανάπτυξη που καταγράφει το ΔΝΤ για τους τομείς της κλωστοϋφαντουργίας και των τηλεπικοινωνιών δεν είναι πραγματική. Αναφέρεται στην εξαγορά, από τη γαλλική Vivendi, του 35% μαροκινής εταιρίας τηλεπικοινωνιών, στις αρχές του 2001, έναντι 2,1 δισεκατομμυρίων δολαρίων και στη μεταφορά πολλών ευρωπαϊκών κλωστοϋφαντουργικών επιχειρήσεων στη χώρα, προκειμένου να βρουν φθηνότερα εργατικά χέρια και ευνοϊκότερο φορολογικό περιβάλλον. Οι ντόπιοι επιχειρηματίες πωλούν για ψίχουλα τις εγκαταστάσεις και τις επιχειρήσεις τους σε ξένα κεφάλαια, και η εικόνα που διαμορφώνεται δεν έχει, σαφώς, καμία σχέση με την εξασφάλιση επενδύσεων «προσοδοφόρων για το Μαρόκο».

Επιπλέον, οι απολαβές από την εξαγορά της Maroc Telecom θα χρησιμοποιηθούν για τη μισθολογική αναβάθμιση των δημοσίων υπαλλήλων (των οποίων οι μισθοί καταλαμβάνουν, ήδη, το 53% του προϋπολογισμού), και για την αποπληρωμή του εξωτερικού χρέους (το υπόλοιπο 30% του προϋπολογισμού), το οποίο έχει μειωθεί πλέον σε 15,3 δισεκατομμύρια δολάρια. Αν σε αυτά τα ποσοστά, προσθέσει κανείς το ποσοστό που προβλέπεται για τη διαβίωση της βασιλικής οικογένειας και το συμπληρωματικό 1% που παρέχεται για ιδιωτικές επενδύσεις στη βασιλική οικογένεια, τα πράγματα μάλλον δεν είναι τόσο λαμπρά! Πάντως, η προσπάθεια για είσοδο στην ΕΕ (η οποία καλύπτει το 60% των μαροκινών εξαγωγών και εισαγωγών) παραμένει επίκαιρη, και ήδη έχει αρχίσει η εφαρμογή της συμφωνίας για κατάργηση των δασμών στις εμπορικές συναλλαγές με την ΕΕ.

Την προσήλωσή του στον εκδημοκρατισμό, αλλά και στις προσπάθειες βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου του μαροκινού λαού επαναλάμβανε, μόλις πριν από λίγες ημέρες, στη δεύτερη, μόλις, συνέντευξη που παραχώρησε από την ενθρόνισή του, ο 16οςβασιλιάς της δυναστείας των Αλαουϊτών. Συνέντευξη, που για πολλούς, αποτελούσε ευθεία απάντηση σε εκτενές δημοσίευμα της Le Monde Diplomatique, που μιλούσε για απραξία και διάψευση προσδοκιών. Στο πλαίσιο της ίδιας προσπάθειας, με βασιλικό διάταγμα κάλεσε την κυβέρνηση να λάβει «όλα τα απαραίτητα μέτρα» για την αντιμετώπιση του οξυνόμενου φαινομένου των «παραγκουπόλεων» που έχουν αναπτυχθεί στα περίχωρα του Ραμπάτ, της Καζαμπλάνκα, της Ταγγέρης και άλλων πόλεων, και κατοικούνται από ανέργους που αναζητούν ένα κομμάτι ψωμί στη μεγαλούπολη.

Λίγους μήνες πριν, με αφορμή την κοινωνική εξέγερση στην Αλγερία που πυροδότησε το βερβερικό κίνημα, ο Μοχάμεντ ο 6ος είχε αναγγείλει την ικανοποίηση των περισσότερων αιτημάτων της βερβερικής μαροκινής κοινότητας. Για πολλούς, ο νέος βασιλιάς γνωρίζει πολύ καλά ότι η ένταση της φτώχειας και της ανέχειας μπορεί να ανοίξει «πληγές», που δεν έχουν επουλωθεί, όπως το βερβερικό ζήτημα ή ο εξτρεμιστικός ισλαμισμός, και να τις θρέψει σε επικίνδυνο βαθμό. Αν κάτι, όμως, μοιάζει να φοβάται περισσότερο από όλα, ο νέος μονάρχης είναι το ενδεχόμενο μιας κοινωνικής εξέγερσης κατά της μοναρχίας, και αυτό είναι το κίνητρο, για πολλούς, που, με τη βοήθεια ορισμένων νέων συμβούλων, προσπαθεί, στα τυφλά, να εξωραΐσει την κατάσταση και να παρουσιάσει ένα νέο βασιλικό πρόσωπο, προκειμένου να διασφαλίσει την παγίωση της παρούσας κατάστασης και της εξουσίας της βασιλικής οικογένειας και της κυρίαρχης τάξης που διακλαδίζεται γύρω από αυτήν.

Ισορροπώντας ανάμεσα στον αραβικό κόσμο και στην Ευρώπη (δεν είναι τυχαίο ότι περίπου το 50% του μαροκινού πληθυσμού μιλά βερβερικά και γαλλικά), ο Μοχάμεντ ο 6ος βρίσκεται, χωρίς συγκεκριμένο πρόγραμμα, σχεδιασμό ή πρόταση, αντιμέτωπος με τις δικές του δεσμεύσεις για κοινωνικές παροχές, εκδημοκρατισμό, πάταξη της διαφθοράς, δωρεάν υγειονομική περίθαλψη και εκπαίδευση, καταπολέμηση της ανεργίας και της φτώχειας. Και η αρχική του βιασύνη να διαχωρίσει τη θέση του από τον πατέρα του Χασάν μέσα από όλες αυτές τις δεσμεύσεις, όπως και η προθυμία των διεθνών και τοπικών ΜΜΕ να μιλήσουν για «νέα εποχή» και «μεταρρυθμιστή βασιλιά», αποτελούν, όπως εκτιμούσε ο αντιπρόεδρος της Μαροκινής Ομοσπονδίας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Φουάντ Αμπντελμουμνί, «τη δαμόκλειο σπάθη που κρέμεται πάνω από το κεφάλι του αλλά και πάνω από το κεφάλι της μοναρχίας και της κυρίαρχης τάξης της χώρας».

Πάνω από 100 Γερμανίδες, αντιπρόσωποι επιστημονικών, νομικών, πολιτιστικών, συνδικαλιστικών και εκκλησιαστικών ιδρυμάτων απέστειλαν στις 30 Αυγούστου στην κυβέρνηση και τις κοινοβουλευτικές ομάδες των δύο κυβερνητικών κομμάτων - της σοσιαλδημοκρατίας (SPD και των Πράσινων )- ανοιχτή επιστολή, που δημοσιεύτηκε στον Τύπο, με την οποία καταγγέλλουν ότι οι κυβερνώντες δεν υποστηρίζουν την ισοτιμία των γυναικών και αδιαφορούν για την άνιση πληρωμή τους.

Συγκεκριμένα καταγγέλλουν ανάμεσα στα άλλα:

«Οι γυναίκες έχουν σήμερα αυτοπεποίθηση», είναι καλά εκπαιδευμένες και έχουν υψηλή ειδίκευση. Διαπιστώνουν όμως ότι η πραγματικότητα που βρίσκουν μπροστά τους στην επαγγελματική ζωή δεν ανταποκρίνονται ούτε στις επιθυμίες τους και ανάγκες τους, ούτε στις συνταγματικές και νομικές - της ΕΕ - εγγυήσεις για ισοτιμία μεταξύ ανδρών και γυναικών, στις προσλήψεις, προαγωγές και απολύσεις από την εργασία γίνονται διακρίσεις εις βάρος τους... Γυναίκες δε συναντώνται καθόλου σχεδόν σε διευθυντικές θέσεις, αλλά σε μεγάλο βαθμό μόνο σε κατώτερες θέσεις, αμείβονται κατά μέσο όρο 25% λιγότερο από τους άνδρες και πλήττονται σε μεγαλύτερο βαθμό από την ανεργία.

Η επιβολή της ισότητας ευκαιριών στην ιδιωτική οικονομία αφέθηκε ως τώρα μόνο στην εθελοντική πρωτοβουλία των επιχειρηματιών και αυτών που διαπραγματεύονται τις συλλογικές συμβάσεις... Μια, όμως, και δεν υπάρχει νόμος ισοτιμίας στην ιδιωτική οικονομία, από υποχρεωτικά μέτρα ισοτιμίας...

Τα κόμματα ( SPD και Πράσινοι) στη συμφωνία τους για τη (συγ)κυβέρνηση το 1998 εξήγγειλαν έναν αποτελεσματικό νόμο ισοτιμίας με υποχρεωτικές ρυθμίσεις στην ιδιωτική οικονομία. Αλλά, ούτε η ομοσπονδιακή κυβέρνηση ούτε οι κυβερνητικές κοινοβουλευτικές ομάδες υπέβαλαν ως τώρα σχετικό νομοσχέδιο.

Τώρα, οι κορυφαίοι σύνδεσμοι της οικονομίας εξέφρασαν, σε μια νομικά τελείως μη υποχρεωτική συμφωνία με την κυβέρνηση, την προθυμία τους να «συστήσουν» στις επιχειρήσεις μέτρα ισοτιμίας. Αυτό σημαίνει τη διατήρηση του στάτους κβο (της ίδιας κατάστασης)...

Γι' αυτό απαιτούμε για ένα σύγχρονο και αποτελεσματικό νόμο ισοτιμίας (τα ακόλουθα):

• Σαφείς κατευθυντήριες προδιαγραφές υποστήριξης της ισότητας ευκαιριών με αποτελεσματικές στοχοτοποθετήσεις στην εξασφάλιση θέσεων εργασίας και εκπαίδευσης καθώς επίσης δεσμευτικά σχέδια ισοτιμίας στις επιχειρήσεις.
• Εντεταλμένους για την ισοτιμία με αποτελεσματικά δικαιώματα και δικαιοδοσίες, οι οποίοι να παίρνουν πρωτοβουλίες και να ελέγχουν τα μέτρα για τις γυναίκες.
• Καμιά υποτιμητική διάκριση στη διαδικασία επιλογής εργαζομένων για πρόσληψη ή προαγωγή.
• Αποτελεσματικές κυρώσεις με την καθιέρωση του δικαιώματος των γυναικείων και συνδικαλιστικών οργανώσεων για καταγγελία (παραβιάσεων) και κυρώσεις σε περίπτωση παραβίασης στόχων ισοτιμίας που συμφωνήθηκαν.
• Σύνδεση των δημόσιων παραγγελιών (εκτέλεση έργων) με μέτρα ισότητας ευκαιριών για τις γυναίκες.
• Δημιουργία επιτροπής ισότητας ευκαιριών σε εθνικό επίπεδο.
• Αποτελεσματική ρύθμιση ώστε να εξαλειφθεί η υποτιμητική διάκριση στην αμοιβή και για την προστασία κατά της σεξουαλικής ενόχλησης των γυναικών στον τόπο εργασίας.