«Είναι αναμφισβήτητα ένα υγιές ταλέντο που έχει να δώσει ακόμα πολλά». Ετσι τελειώνει την κριτική της η Αλεξάνδρα Λαλαούνη (26/11/1964, «Βραδυνή») για την εμφάνιση του Σοφοκλή Πολίτη στο κοντσέρτο σε ρε μείζονα για βιολί και ορχήστρα του Τσαϊκόφσκι με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών (ΚΟΑ), στο θέατρο «Ρεξ», υπό τον «πολύ» Οδυσσέα Δημητριάδη, στην πρώτη του παρουσίαση ως διευθυντή ορχήστρας στην Ελλάδα, ερχόμενο από τη Σοβιετική Ενωση σε ηλικία 56 (!) ετών¹. Ο δε Πολίτης στη συναυλία αυτή ήταν μόλις 30 χρόνων. Αυτή ήταν η δεύτερη εμφάνιση του Πολίτη ως σολίστ με την ΚΟΑ και ταυτόχρονα η πρώτη που ερμήνευε το δυσκολότατο αυτό κοντσέρτο με αυτήν την Ορχήστρα, με την οποία τελικά το εμφάνισε στο κοινό συνολικά τρεις φορές^{2, 3}, ενώ με όλες τις ελληνικές Συμφωνικές Ορχήστρες (ΣΟ) συνολικά εφτά, υπό την μπαγκέτα του δασκάλου του Ισπανού βιολονίστα και μαέστρου Ιωσήφ ντε Μπουστίντουι⁴ (1882 - 1964), του Σόλωνος Μιχαηλίδη κ.ά.

Ο Σοφοκλής Πολίτης γεννήθηκε στην Αθήνα στις 15/1/1934 και «έφυγε» από τη ζωή 7 μέρες πριν από τα φετινά του 87α γενέθλια, στις 8/1/2021. Ο Μακρονησιώτης πατέρας του, Μήτσος, υπήρξε σολίστ και πρώτος τρομπονίστας σε όλες τις αθηναϊκές Συμφωνικές Ορχήστρες και στη Λυρική, προπολεμικά και μεταπολεμικά, και ένας λαμπρός καθηγητής του οργάνου στο Ωδείο Αθηνών, από την τάξη του οποίου αποφοίτησαν μεταξύ άλλων και οι επίσης κομμουνιστές αγωνιστές τρομπονίστες Αλέκος Ξένος και Τάσος Κυπραίος.

Ο Σοφοκλής γράφτηκε στο Ωδείο Αθηνών στα 1941 και αποφοίτησε στις 23 Ιούνη 1955, από την τάξη του Μπουστίντουι με άριστα παμψηφεί και δεύτερο βραβείο, ερμηνεύοντας και το περίφημο κοντσέρτο για βιολί του Αράμ Χατσατουριάν, του οποίου την πρώτη πανελλήνια εκτέλεση είχε κάνει ο Κολάσης με την ΚΟΑ, στα 1950 υπό την μπαγκέτα του ιδρυτή της Ορχήστρας, Φιλοκτήτη Οικονομίδη. Λίγες ακριβώς μέρες μετά τις διπλωματικές του εξετάσεις, ο Πολίτης έπαιξε για πρώτη φορά με τη ΣΟ του τότε ΕΙΡ, υπό την μπαγκέτα του δασκάλου του, το κοντσέρτο του Τσαϊκόφσκι, ενώ το κοντσέρτο του Χατσατουριάν έδωσε σε Β' πανελλήνια εκτέλεση, το Μάρτη του 1962 (ΚΟΑ, διευθ.: Ανδρέας Παρίδης). Σημειώνουμε ότι διαθέτουμε αίτησή του στο αρχείο μας (27/11/1997) - έναν περίπου χρόνο πριν από τη συνταξιοδότησή του από τη θέση του εξάρχοντος βιολιστή της ΕΣΟ της ΕΡΤ - προς τον διευθυντή της ΚΟΑ, Αρη Γαρουφαλή, στον οποίο γνωρίζει την επιθυμία του να ξαναεμφανιστεί με την Ορχήστρα ως σολίστ στο ίδιο κοντσέρτο (δηλαδή του Χατσατουριάν), 35 χρόνια μετά, μιας που είχε αποκτήσει περισσότερη πείρα πια και σύνεση, όπως γράφει ο ίδιος, μέσα από την πολυετή σταδιοδρομία του. Δυστυχώς όμως ο Γαρουφαλής δεν έκανε δεκτή την αίτηση του συναδέρφου του, να ξαναείναι σολίστ με την ΚΟΑ, ύστερα από 14 χρόνια (1983), που είχε εμφανιστεί για τελευταία φορά.

Μετά το δίπλωμά του στο Ωδείο Αθηνών, ο Σοφοκλής Πολίτης φεύγει υπότροφος για περαιτέρω σπουδές στο Λονδίνο, σπουδάζοντας με τον περίφημο Ρώσο καθηγητή, συμμαθητή και φίλο του ανυπέρβλητου Γιάσα Χάιφετς, Σάσα Λάσερσον, ενώ μουσική δωματίου με τη βασίλισσα των πιανιστών, όπως την χαρακτήριζαν, Τζίνα Μπαχάουερ, και τον επίσης μεγάλο βιολονίστα Γιεχούντι Μενουχίν. Στην Αγγλία έδωσε αρκετά ρεσιτάλ, μεταξύ άλλων και στο περίφημο Γουίγκμορ Χολ (1956), αλλά και στο BBC με μεγάλη επιτυχία. Στο πιάνο τον συνόδευσαν αρκετοί πιανίστες, στην κορυφή όμως στέκει πάντα ο πιανίστας του Χάιφετς και της Κάλλας μεταξύ άλλων, Αϊβορ Νιούτον. Για το ταλέντο του και το παίξιμό του εκφράστησαν μερικοί από τους μεγαλύτερους βιολονίστες του 20ού αι., όπως ο Ζακ Τιμπό, ο Ρουτζέρο Ρίτσι, ο Χένρικ Σέρινγκ κ.ά.

Από τα 1959 που υπολογίζουμε ότι επέστρεψε στην Ελλάδα, η πορεία του στη μουσική τέχνη χωρίζεται θα λέγαμε σε 4 ενότητες. 1) Εξέχων μέλος των αθηναϊκών ΣΟ, 2) σολίστ με όλα τα συμφωνικά σύνολα του τόπου, 3) ρεσιταλίστ και μουσικός διαφόρων σημαντικών σχημάτων μουσικής δωματίου και 4) λαμπρός καθηγητής βιολιού, «εκ πρώτης όψεως ανάγνωση» και μουσικής δωματίου σε Αθήνα και Ιωάννινα.

• 1) Με την επιστροφή του στην Ελλάδα, διορίζεται στη ΣΟ του ΕΙΡ στα 1959, στην οποία έμεινε έως το καλοκαίρι του 1998⁵ καταλαμβάνοντας διάφορες θέσεις. Συνολικά παρέμεινε περίπου 40 χρόνια. Για αρκετά χρόνια διετέλεσε κορυφαίος Α' στα δεύτερα βιολιά και από το 1988 εξάρχων της Ορχήστρας. Σε ταινίες της Ραδιοφωνίας έχουν αποτυπωθεί τα λαμπερότατα «σόλι» του από τη σουίτα της «Λίμνης των Κύκνων» του Τσαϊκόφσκι υπό τον Δημητριάδη και της «Σεχραζάντ» του Ρίμσκι - Κόρσακοφ υπό τον Λουκά Καρυτινό. Ο Πολίτης θα ερμήνευε (τέλη Φλεβάρη του 1998) και τα Δύο Πορτρέτα για βιολί και ορχήστρα του Μπάρτοκ με αρχιμουσικό τον Μιλτιάδη Καρύδη, όμως δυστυχώς η συναυλία ακυρώθηκε αφού ο μαέστρος σε μια από τις τελευταίες πρόβες υπέστη θανατηφόρο εγκεφαλικό επεισόδιο λόγω σφοδρής λεκτικής σύγκρουσης με κάποιον συνάδερφο από την Ορχήστρα.

Στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως της 30ής Απρίλη 1963, δημοσιεύεται ο διορισμός του ως μουσικού Α' στα πρώτα βιολιά της ΚΟΑ, προχωρώντας έως τη θέση του κοντσερτίνο ντι σπάλα, δηλαδή του κορυφαίου Α' στα πρώτα βιολιά, εκτελώντας παράλληλα επί αρκετά χρόνια και χρέη εξάρχοντος. Γύρω όμως στα 1984 - '85 αποχωρεί από την Ορχήστρα, γεγονός που θα μας απασχολήσει σε κατοπινή μονογραφία, που πρόκειται να συγγράψουμε και να εκδώσουμε. Εκτελών χρέη εξάρχοντος, αξίζει να μνημονεύσουμε τα δυσκολότατα «σόλι» στην Α' πανελλήνια εκτέλεση της 15ης Συμφωνίας του Σοστακόβιτς (Αύγουστος 1976, Ηρώδειο, δ/ντής: Οδυσσεύς Δημητριάδης).

Στη δε Ορχήστρα της Λυρικής Σκηνής δεν γνωρίζουμε αυτήν τη στιγμή πότε προσλήφθηκε. Επί δωδεκαετία όμως (1968 - 1980), διετέλεσε εξάρχων της Ορχήστρας, εκτελώντας όμως χρέη από τα 1967. Εδώ αξίζει να μνημονεύσουμε τα πολύ δύσκολα μουσικά και δεξιοτεχνικά «σόλι» από τη «Λίμνη των Κύκνων» και της οπερέτας του Θεόφραστου Σακελλαρίδη «Ο Βαφτιστικός» μεταξύ άλλων.

Στα 40 του αυτά χρόνια υπηρέτησε την ορχηστρική μούσα, με επιτυχία, συνέχεια, σύνεση, καλλιτεχνικό σέβας προς όλους, ερμηνεύοντας το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού και ξένου συμφωνικού και οπερατικού ρεπερτορίου, πολλά εξ αυτών σε πρώτη εκτέλεση. Ολα αυτά ακούστηκαν υπό την μπαγκέτα όλων σχεδόν των Ελλήνων και ξένων αρχιμουσικών που στο 2ο μισό του 20ού αιώνα πέρασαν από τις τρεις παραπάνω ορχήστρες μας.

• 2) Ως σολίστ σε μεγάλα και δύσκολα κοντσέρτα, τεχνικά και μουσικά, αλλά και σε άλλα κομμάτια για βιολί και ορχήστρα, εμφανίστηκε με όλα τα συμφωνικά συγκροτήματα, όπως τις Κρατικές Ορχήστρες Αθηνών και Θεσσαλονίκης (και πρώην ΣΟΒΕ), τη ΣΟ του ΕΙΡ και της μετέπειτα ΕΡΤ, τη Μικρή Ορχήστρα Αθηνών (ΜΟΑ, ιδρ. Μίκης Θεοδωράκης), την Ορχήστρα Δωματίου Αθηνών, τη ΣΟ Νέων Τσακάλωφ Ιωαννίνων κ.ά. Με τις παραπάνω Ορχήστρες έδωσε πάνω από 30 φορές τα κοντσέρτα του Τσαϊκόφσκι (7 φορές), το 2ο του Παγκανίνι με την περιβόητη «Καμπανέλα» (πρώτη πανελλήνια εκτέλεση με την ΚΟΑ και τον Δημητριάδη και πρώτη ηχογράφηση με την ΕΣΟ της ΕΡΤ και τον κομμουνιστή - ιδεολόγο Κερκυραίο μαέστρο Ευθ. Καβαλλιεράτο), την «Ισπανική Συμφωνία» του Λαλό και το κοντσέρτο του Σιμπέλιους (από τρεις φορές), το κοντσέρτο του Χατσατουριάν, το «Ρόντο Καπριτσιόζο» και το 3ο κοντσέρτο του Σεν - Σανς, την «Τσιγγάνα» του Ραβέλ, το «Καπρίτσιο επί δύο ελληνικών θεμάτων διά βιολίον και ορχήστρα» (1921, το πρώτο έργο της Νεοελληνικής Εντεχνης Μουσικής για βιολί και ορχήστρα) του Διονυσίου Λαυράγκα σε πρώτη εκτέλεση (ΕΣΟΕΡΤ, διευθ.: Βύρων Φιδετζής) και τις «Διαφάνειες» του Κ. Σφέτσα στο Ηρώδειο υπό τον Σταύρο Ξαρχάκο κ.ά. Εκτός όλων των προαναφερόμενων μαέστρων, έπαιξε επίσης με τους Θεόδωρο Βαβαγιάννη, Βύρωνα Κολάση, Κων/νο Κυδωνιάτη, Στέλιο Καφαντάρη, Κων/νο Νόνη, Γιώργο Θυμή, Κάρολο Τρικολίδη, Δημήτρη Αγραφιώτη, Μίκη Θεοδωράκη, Τσου Χούι, Gunter Wich κ.ά. Οι εκτελέσεις του έμειναν ιστορικές κυρίως για τη φλόγα τους και το μοναδικό του παίξιμο, που χαρακτηριζόταν από τη γνήσια στόφα του μεγάλου καλλιτέχνη, την άρτια δεξιοτεχνία και το «τσιγγάνικο» στιλ.
• 3) Επιπρόσθετα, ο Πολίτης στα 45 χρόνια της καριέρας του έδωσε πάνω από 60 ρεσιτάλ βιολιού συνοδεία πιάνου και δεκάδες συναυλίες ως μέλος τρίο για πιάνο, βιολί και τσέλο. Συνεργάστηκε κατά κύριο λόγο με τον πιανίστα «συνοδό» Κωνσταντίνο Κυδωνιάτη, αλλά και τους Κωστή Γαϊτάνο, Βίκυ Στυλιανού κ.ά. Το ρεπερτόριό του κάλυπτε δεκάδες κομμάτια, αλλά και κομμάτια σόλο. Ερμήνευσε επίσης αρκετά έργα του Κυδωνιάτη με τον συνθέτη και τον τσελίστα Σωτήρη Ταχιάτη σε πρώτη εκτέλεση. Ιστορικά έχουν μείνει τα ρεσιτάλ του στην αίθουσα του «Παρνασσού» τόσο με τον Κυδωνιάτη όσο και με τον πιανίστα της Λυρικής, Μιχάλη Φιλιππάκη, στην «Τσιγγάνα» του Ραβέλ, στους «Τσιγγάνικους Σκοπούς» και την «Κάρμεν» του Σαραζάτε, στην «Τρίλια του Διαβόλου» του Ταρτίνι, την «Τρέλα» του Κορέλι κ.ά. Να σημειώσουμε ότι ο Πολίτης ανήκει στη γενιά εκείνη που οι βιολιστές στα ρεσιτάλ τους συνήθως έπαιζαν στο πρώτο μέρος ένα ολόκληρο κοντσέρτο, επειδή ο κόσμος δεν είχε τη δυνατότητα να τους παρακολουθεί ζωντανά συχνά με τις ορχήστρες.
• 4) Εκτός αυτών ο Σοφοκλής Πολίτης δίδαξε επί δεκαετίες στο Ωδείο Αθηνών, το «Ορφείο» Ωδείο και στο Ωδείο Τσακάλωφ των Ιωαννίνων. Από τις τάξεις του αποφοίτησαν με πτυχία και διπλώματα λαμπροί μουσικοί, οι οποίοι είναι σήμερα επίλεκτα μέλη όλων των αθηναϊκών ορχηστρικών συνόλων. Μεταξύ αυτών οι: Κατερίνα Αβραμίδου, Βασίλης Δήμου, Γιώργος Κίτσιος, Λευτέρης Κατσιφέρης, Χάρης Κιουλόγλου, Τάσος Σούκας, Γιάννης Λαπατσάνης, Χριστόδουλος Κολιοθωμάς, Τίμος Ζαρακηνός, Νίκος Κιάκος, οι διαπρεπείς επίσης γιατροί και ακαδημαϊκοί Θάνος Μίχος και Χριστόφορος Τζιούπης. Επίσης, οι Γιώργος Παναγιωτόπουλος, Αλέξανδρος Σακαρέλλος (διαπρέπων στις ΗΠΑ), Ανδρέας Χανιώτης, Ελένη Γραμματικοπούλου, Στάθης Λασκαρίδης, Ηλέκτρα Βεζύρογλου, Χρήστος Μητσάκης κ.ά. Μαζί με το ειδικό μάθημα του βιολιού, ο Πολίτης δίδαξε και διάφορα υποχρεωτικά μαθήματα για έγχορδα, από τις τάξεις του οποίου περάσαμε 100άδες μουσικοί εγχόρδων. Οι κατ' εξοχήν μαθητές του στο βιολί διακρίνονται για την κατά κόρον ρωσική σχολή παιξίματός τους, το ιδιαίτερο πάθος και το ταμπεραμέντο τους, όπως και ο δάσκαλός τους.

Για εμένα προσωπικά, ο Πολίτης ήταν πάντα ένας μοναδικός καλλιτέχνης και εμπνευσμένος δάσκαλος, ο οποίος είχε καρδιά και αντιδράσεις μικρού παιδιού. Με ενέπνεε από πολύ μικρό, μιας που η οικογενειακή μας σχέση ξεκίναγε πριν καν εγώ αρχίσω τη σπουδή του βιολιού με τον δάσκαλό μου Γιάννη Τζουμάνη (Χρυσό Μετάλλιο Ανδρ. και Ιφιγ. Συγγρού του Ωδείου Αθηνών και εξάρχοντα της ΚΟΑ). Ο Σοφοκλής Πολίτης ήταν ένας αυστηρός δάσκαλος που πάντοτε όμως έδινε κουράγιο στους μαθητές του, δίκαιος, πολύ καλός μάγειρας, αλλά και φωνακλάς που αμέσως μετά όμως γέλαγε με την ψυχή του και προσφέροντάς του την αγαπημένη του σοκολάτα με φουντούκια, έμπαινες στην καρδιά του μια και καλή.

Παραπομπές:

1. Ο Δημητριάδης πρωτοεπισκέφθηκε την Ελλάδα στα 1959 ως αντιπρόεδρος του Ελληνοσοβιετικού Συνδέσμου.

2. Οσες δηλαδή και ο διάσημος Ρώσος αρκετά νεότερός του συνάδερφος, Σεργκέι Στάντλερ.

3. Οι άλλες δύο υπό τον Ελληνοϊταλό Αντζελο Καβαλάρο (1972).

4. Πατέρας της λογοτέχνιδος Ιουλίας Ιατρίδου - Μπουστίντουι και της ναΐφ ζωγράφου Μαρίας Πωπ - Μπουστίντουι.

5. Αυτό δείχνει η μέχρι τώρα έρευνά μας. Σε πρόγραμμα συναυλίας της 24ης Οκτώβρη 1998, το όνομά του δεν υπάρχει πια, λόγω συνταξιοδότησης.