Τις Κυριακές στο θέατρο «Τζένη Καρέζη» τέσσερις νέοι ταλαντούχοι ηθοποιοί, η Ξένια Αλεξίου, ο Λάζαρος Βαρτάνης, ο Στέφανος Παπατρέχας και ο Δημήτρης Χατζημιχαηλίδης, με την εμπνευσμένη σκηνοθεσία της Νάντιας Δαλκυριάδου, παρουσιάζουν τις «Γειτονιές του Κόσμου», του Γιάννη Ρίτσου.

Ενα «τραγούδι», όπως το χαρακτήριζε ο ποιητής, που το έγραψε εξόριστος στη Μακρόνησο και τον Αη - Στράτη στο τέλος της δεκαετίας του '40. Θέματά του όσα προηγήθηκαν: Κατοχή, Αντίσταση, Απελευθέρωση, Δεκέμβρης, Εμφύλιος και εξορία... Ενα «τραγούδι» γραμμένο για «τις φτωχές, τις δοξασμένες συνοικίες» της Αθήνας, που έρχεται να μας γεμίσει δύναμη, να μας γεμίσει ελπίδα για τον Ανθρωπο. Μια παράσταση που αξίζει να δει κανείς, που «επιτρέπει» να ακουστεί καθαρά ο λόγος του ποιητή.

Για το έργο, τον Ρίτσο, τις δυσκολίες του εγχειρήματος, τον ρόλο της Τέχνης και άλλα ενδιαφέροντα θέματα είχαμε τη χαρά να συζητήσουμε με την σκηνοθέτρια Νάντια Δαλκυριάδου.

-- Γιατί τις «Γειτονιές του Κόσμου»; Ποια ήταν η ανάγκη σου να καταπιαστείς με αυτό το κείμενο;

-- Συναισθηματική ήταν κυρίως η ανάγκη μου. Ηθελα να το κάνω γιατί με συγκινεί, από κάπου με αρπάζει αυτό το κείμενο και ήθελα να το ακολουθήσω. Είναι τέτοια η δύναμη του κειμένου, η καθαρότητα και μεγαλοσύνη του που ήθελα οπωσδήποτε να το επικοινωνήσω.

-- Ο ίδιος ο ποιητής μπορεί να το κατέταξε στα «Επικαιρικά» του, όμως 70 χρόνια μετά το έργο εξακολουθεί και συγκινεί, εξακολουθεί και προβληματίζει... Πώς είναι να καταπιάνεσαι με μια τέτοια δεκαετία, που είναι τόσο φορτισμένη και περιέχει ιστορικά γεγονότα τόσο μεγάλης βαρύτητας;

-- Πραγματικά τα «Επικαιρικά» 70 χρόνια μετά είναι ζωντανά. Κάποιες φράσεις είναι ανατριχιαστικά ζωντανές, συμβαίνουν την ίδια στιγμή που μιλάμε έξω απ' την πόρτα μας και αυτό είναι συγκλονιστικό. Μεγάλη ευθύνη να καταπιαστείς και να μιλήσεις δημόσια για ιστορικά γεγονότα. Με την Ιστορία, όσο και να μελετήσεις, πάντα κάτι ακόμη μένει να διαβάσεις, κάτι να μάθεις, κάτι να ελέγξεις. Σε κρατάει σε εγρήγορση, σε επιφυλακή η ενασχόληση αυτή. Από την άλλη, το κείμενο είναι ουσιαστικά η καταγραφή της Ιστορίας μέσα από τον άνθρωπο εκείνης της χρονικής στιγμής. Βλέπουμε δηλαδή όχι απλώς τις ιστορικές εξελίξεις, αλλά πώς αντανακλώνται τα γεγονότα στον άνθρωπο και πώς τα μεταβολίζει. Είναι επιτακτικό δηλαδή να αφήσεις τα βιβλία κάποια στιγμή και να επιτρέψεις στο κείμενο να σε οδηγήσει.

-- Ανεβάζοντας ένα τέτοιο έργο σήμερα παίρνετε και εσείς θέση απέναντι στην προσπάθεια ξαναγραψίματος της Ιστορίας, ειδικά της περιόδου. Μπορεί η Τέχνη να συμβάλει στη διατήρηση της μνήμης και στη «συνάντηση» νέων ανθρώπων με πλευρές της σύγχρονης Ιστορίας μας;

-- Πολύ μεγάλη η συζήτηση για τις δυνατότητες της Τέχνης σε σχέση με την Ιστορία. Ναι, μπορεί να συμβάλει στη διατήρηση της μνήμης, όπως μπορεί να συμβάλει και στη λήθη και στο «ξέπλυμα» και στη διαστρέβλωση. Η Τέχνη είναι ένα μέσο έκφρασης, είναι ένας δίαυλος επικοινωνίας, είναι η αρχή μιας συζήτησης, είναι και ένας τόπος συνάντησης των ανθρώπων με την Ιστορία, με την πολιτική, με τη φιλοσοφία. Η Τέχνη, οι καλλιτέχνες, πιο συγκεκριμένα, παίρνουμε όλοι θέση, συνειδητά ή ασυνείδητα, ομολογημένα ή όχι, απέναντι στο ξαναγράψιμο της Ιστορίας αλλά και σε κάθε πολιτικό γεγονός.

«... ένα αστρουλάκι κρεμάμενο πάνου απ' τη γειτονιά μας κοίταζε. Του κουβεντιάζαμε:

"Αύριο μπορεί να λείπουμε,

μα εσύ να το θυμάσαι και να το πεις

Να το μαρτυρήσεις για μας - πόσο αγαπούσαμε τον κόσμο,

Μην ξεχάσεις, να το πεις, κι αν δεν μπορέσαμε να γίνουμε τόσο καλοί όσο θέλαμε

Να το πεις - τίποτε άλλο δεν είχαμε

Μόνο τη ζωή μας και την αγαπούσαμε πολύ τη ζωή μας, και τη δώσαμε

Ας μας συγχωρεθούνε τ' άλλα - πολύ αγαπούσαμε τον κόσμο

Μην το ξεχάσεις, να το πεις αύριο που θα λείπουμε"

Κι έγνεφε τ' αστρουλάκι ναι».

(Απόσπασμα από τις «Γειτονιές του Κόσμου»)

-- Ποιες είναι οι δυσκολίες του εγχειρήματος να μετατραπεί ένα ποίημα σε έργο που μπορεί να ανέβει στη σκηνή;

-- Η δυσκολία είναι να πάρει κανείς την απόφαση να κάνει κάτι τέτοιο. Να πάρεις δηλαδή απ' τη βιβλιοθήκη σου το κείμενο που σε κάνει να κλαις και είναι προορισμένο για να διαβάζεται - που είναι μια πιο προσωπική υπόθεση - και να σκεφτείς πώς θα το αρθρώσεις μπροστά σε κόσμο.

Από την άλλη, το θέατρο έχει προχωρήσει τόσο που πια γίνεται θέατρο μια προσωπική μαρτυρία, ένα ντοκουμέντο, ένα δημοσίευμα, οτιδήποτε. Νομίζω ότι αρκεί κανείς να ξέρει τι θέλει να κάνει ή τι θέλει να πει και τότε βρίσκει τον δρόμο του και τον τρόπο του το κάθε λογής κείμενο.

-- Και πώς δούλεψες;

-- Αρχικά ήταν μια δουλειά που πήρε καιρό. Δηλαδή η σκέψη για το ανέβασμα του κειμένου ξεκίνησε το 2016 και τελικά ανέβηκε στη σκηνή το 2019. Μεσολάβησαν πάρα πολλές κουβέντες, πισωγυρίσματα, σκέψεις.

Προέκυπταν σοβαρές απορίες, όπως γιατί να ανεβάσει κανείς ένα κείμενο που δεν είναι θεατρικό, ότι είναι αμιγώς πολιτικό, ότι παίρνεις θέση δημόσια - όχι για την τύχη της Εντα Γκάμπλερ αλλά για ιστορικά γεγονότα που ακόμη δεν συζητιούνται ανοιχτά - ότι πιθανόν το κοινό να θέλει κάτι άλλο να δει, κάτι πιο ανάλαφρο ίσως... Οπότε οι συζητήσεις οδηγούσαν σε πιο συνειδητές αποφάσεις.

Είναι πολλοί οι άνθρωποι που συνέβαλαν στις αποφάσεις, χωρίς πολλές φορές να το γνωρίζουν. Μετά ήρθε η ώρα των δεσμεύσεων. Τι λέει το κείμενο, τι κρατάμε, τι ανεβαίνει στη σκηνή, τι μας συγκινεί, τι δεν ξέρουμε. Η πρώτη δουλειά ήταν να οργανώσω το κύριο σώμα του έργου, δουλειά στην οποία με βοήθησε και ο Δημήτρης Χατζημιχαηλίδης καθώς ήταν ο πρώτος, λόγω και της συμβίωσής μας, που άκουγε τις απορίες, τις αλλαγές, τα προβλήματα. Οταν έφτασε το κείμενο στην ομάδα, κάναμε δουλειά χωρισμένη σε τρία μέρη. Σε ένα μέρος της πρόβας μελετούσαμε ιστορικά στοιχεία, ώστε να υπάρχει η ιστορική βάση, να είμαστε όλοι στην ίδια σελίδα. Στο δεύτερο μέρος κάναμε αυτοσχεδιασμούς και στο τρίτο μέρος ξαναβλέπαμε τι κάναμε στην προηγούμενη πρόβα, πού έχουμε φτάσει. Πραγματικά η φάση αυτή ήταν εξαιρετικά δημιουργική για όλη την ομάδα. Προσφέραμε όλοι ό,τι καλύτερο είχαμε, η δουλειά, όσο γραφικό κι αν ακουστεί, έγινε με μεγάλο κέφι.

Η επιλογή να μην υπάρχουν σκηνικά, αλλά και καθόλου μουσική έγινε εξαρχής από εμένα. Ηθελα να μειώσουμε την αίσθηση «θεάτρου» όσο περισσότερο γίνεται. Το κείμενο και οι ηθοποιοί διαμόρφωναν κάτι τόσο δυνατό που τα σκηνικά ήταν ξένο σώμα, οι αφηγήσεις ήταν τόσο συγκλονιστικές που η μουσική φαινόταν σαν ένα κόσμημα περιττό. Γι' αυτό επιλέξαμε στη σκηνή να βγει μόνο ό,τι μας είναι απαραίτητο, ό,τι θέλουμε και χρειαζόμαστε πολύ, ό,τι λέει «κάτι» για την ιστορία που αφηγούμαστε.

-- Τρίτη χρονιά. Τι συναισθήματα σου έχει αφήσει όλη αυτή η προσπάθεια και ποια είναι η ανταπόκριση του κοινού;

-- Πραγματικά, η παράσταση αυτή είναι ένα ολόκληρο ταξίδι και είμαστε ακόμη καθ' οδόν. Ξέρω με βεβαιότητα ότι κανείς από την ομάδα δεν θα βγει ίδιος απ' αυτήν τη διαδρομή.

Αλλάξαμε όλοι και σαν καλλιτέχνες, και σαν επαγγελματίες, και σαν συνεργάτες, και σαν άνθρωποι. Το έργο του Γιάννη Ρίτσου είναι τόσο δυνατό και τόσο μεγάλο που σε καθορίζει. Και σε εμπνέει. Νομίζω οι περισσότεροι από εμάς κλαίμε στο θέατρο με αυτό το κείμενο γιατί μας αγγίζει συνολικά. Μας υπενθυμίζει κάτι για την καλύτερη εκδοχή μας, αυτό το θεωρώ έμπνευση.

Το κοινό μάς στηρίζει, μας ακολουθεί και το ευχαριστούμε γι' αυτό. Ζεστές χειραψίες, ζεστά λόγια, ζεστά μάτια.

-- Το έργο πρωτοανέβηκε προ κορονοϊού και συνεχίζεται και τώρα. Τι σήμαινε όλη αυτή η συνθήκη για τη δουλειά σας; Πόσο εφικτό είναι να μπορείτε να ζείτε μέσα από την Τέχνη σας;

-- Ετσι κι αλλιώς ελάχιστοι μπορούσαν προ κορονοϊού και μπορούν και μετά να ζήσουν από την Τέχνη μας. Ελάχιστοι δεν κάνουν άλλες δουλειές ή δεν έχουν κάποιο άλλο εισόδημα, ώστε να τα καταφέρνουν. Και λέω ελάχιστοι σε σχέση με τον αριθμό των ηθοποιών που έχει η χώρα. Ο κορονοϊός λοιπόν μας βρήκε όλους κουρασμένους και μας κούρασε κι άλλο. Κι όχι μόνο σε οικονομικό επίπεδο, γιατί σε πολλές περιπτώσεις «ο βρεγμένος τη βροχή δεν τη φοβάται», αλλά ψυχικά μας κούρασε. Πέρα από τη δημόσια απαξίωση του κλάδου από την κυβέρνηση, δεν υπήρξε και καμιά μέριμνα, καμία προστασία. Παραστάσεις ανεβοκατέβαιναν, αναβάλλονταν, άνθρωποι αρρώσταιναν, χρήματα χάνονταν, το κοινό δεν γέμιζε τις αίθουσες από εύλογο φόβο. Ο σώζων εαυτόν σωθήτω. Αυτό νομίζω ότι μας ισοπέδωσε.

-- «Ηλίας, ο πρώτος γάτος χορευτής της γατοϊστορίας», είναι ο τίτλος της παιδικής παράστασης την οποία σκηνοθετείς φέτος στο θέατρο «Αβατον».

-- Μετά από 4 χρόνια ξανασκηνοθετώ παιδική παράσταση, μαζί με τον Στέφανο Παπατρέχα αυτήν τη φορά, ο οποίος έχει γράψει το κείμενο «Ηλίας, ο πρώτος γάτος χορευτής της γατοϊστορίας» και είμαι πολύ χαρούμενη.

Είναι μια παράσταση για παιδιά από 2 έως 7 ετών. Πρώτη μας σκέψη είναι τι θα θέλαμε να πούμε στα παιδιά αυτής της ηλικίας πέρα από μια διασκεδαστική γατοϊστορία. Το δομικό στοιχείο της προσωπικότητας είναι η δύναμη που έχει ο καθένας και η καθεμία και πρέπει να τη γνωρίζει, και έπειτα μαθαίνει να αποδέχεται τον εαυτό του και τους γύρω του, έχει το αίσθημα της δικαιοσύνης, παλεύει για όλους, προσφέρει απλόχερα.

Συχνά, σε προσωπικό επίπεδο, ερχόμαστε αντιμέτωποι με γονείς που αναρωτιούνται τι κάνουμε, πώς στεκόμαστε απέναντι σε όλη αυτήν τη νέα πραγματικότητα με το διαδίκτυο, τους κινδύνους, τις προκλήσεις. Η δική μας πρόταση είναι να φτιάξουμε δυνατές, γερές προσωπικότητες. Παιδιά που να πιστεύουν στον εαυτό τους, στη λογική, στη φιλία, στην ομορφιά της ζωής.