Πριν ένα χρόνο ακριβώς, σαν σήμερα, περιμέναμε το δικό του ρεπορτάζ για το κυριακάτικο φύλλο. Με την ίδια ανυπομονησία, όπως κάθε φορά, όταν βρισκόταν σε αποστολή του «Ριζοσπάστη». Μα, και με την ίδια πάντα πεποίθηση ότι το γραφτό του Θανάση είναι ξεχωριστό. Βρισκόταν σε αποστολή από την εφημερίδα στην Τουρκία, σε προεκλογική περίοδο στη γειτονική χώρα. Το ρεπορτάζ του, μα γιατί άλλο; Για τη δράση του ΚΚ Τουρκίας. Το κόμμα της εργατικής τάξης της Τουρκίας έδινε μια μεγάλη πολιτική μάχη, τυπικά νόμιμο πλέον μετά από πολλά χρόνια, κι αυτός βρισκόταν εκεί.

Το ενδιαφέρον, λοιπόν, αμείωτο για μας, που μπορούσαμε να διαβάσουμε το ρεπορτάζ του, πριν ακόμη δημοσιευτεί, αλλά και με την ικανοποίηση ότι οι αναγνώστες του «Ριζοσπάστη» θα έχουν για μια ακόμη φορά την καλή τύχη να διαβάσουν δικό του κείμενο. Και να νιώσουν την ίδια με μας ικανοποίηση, αφού τα κείμενά του πάντα αποτελούσαν για την εφημερίδα και τους αναγνώστες της από τα πλέον αξιοπρόσεκτα υλικά, και όχι άδικα.

Τα κείμενά του πάντα ήταν πέρα και πάνω από την τυπική δουλιά του καλού κομμουνιστή δημοσιογράφου. Οχι μόνον ως προς το βασικό, αυτό που είχε καθήκον να δώσει στην εφημερίδα. Το πολιτικό γεγονός, η επίδρασή του στις κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις περνούσαν μέσα από το «διορατικό μάτι» του Θανάση Παπαρήγα, έτσι όπως κανείς δεν μπορούσε να δώσει. Ο Θανάσης δεν ενδιαφερόταν μόνο γι' αυτό που πήγαινε να καταγράψει για να μείνει στην ιστορία. Αυτό έπρεπε να 'ναι δεμένο με όλες τις πλευρές της ζωής των απλών ανθρώπων του μόχθου. Τις παρατηρούσε, τις μελετούσε, αποκάλυπτε και τις αθέατες πλευρές των γεγονότων και των εξελίξεων, πάντα, σε όποια δημοσιογραφική αποστολή κι αν πήγαινε. Γι' αυτό και το ρεπορτάζ του ήταν αλλιώτικο, μα πάντα το πιο πλήρες. Η διεισδυτικότητα στα θέματα, οι ευφυείς επισημάνσεις του, οι προβληματισμοί που αναδείκνυε, ακόμα και όταν διαφωνούσες μαζί του, δεν μπορούσαν να αποκρύψουν ή να μειώσουν τις εκτιμήσεις αυτές για το βάθος των γραπτών του.

Για όλ' αυτά, λοιπόν, περιμέναμε το ρεπορτάζ του. Εμελλε, όμως, να 'ναι η τελευταία του αποστολή από το «Ριζοσπάστη». Και το γραφτό του να μη φτάσει στην εφημερίδα. Η δημιουργική του πορεία, που τόσα πρόσφερε στο Κόμμα και στο κίνημα, με τις σπουδαίες γνώσεις του, με τη συνολική του δράση, ανακόπηκε βίαια, τραγικά και άδικα, αφού δυο μέρες πριν χτυπήθηκε θανάσιμα, στη Ν. Μάκρη, από αυτοκίνητο που οδηγούσε υπαξιωματικός του Ναυτικού. Σαν σήμερα, ακριβώς πριν ένα χρόνο, έφευγε οριστικά για το «στερνό του ταξίδι». Μα, ο Θανάσης Παπαρήγας, ο σύντροφος, είναι εδώ μαζί μας και θα παραμένει πάντα μαζί μας. Με το πλούσιο και πρωτότυπο συγγραφικό έργο, με τη σημαντική αρθρογραφία του στο «Ριζοσπάστη» και την ΚΟΜΕΠ, με τα βιβλία που συνέγραψε και τις μελέτες του στο ΚΜΕ. Εργο - πολύτιμη παρακαταθήκη για το σήμερα και το αύριο.

Ο Θανάσης Παπαρήγας δούλεψε σε πάρα πολλούς τομείς, ανάλογα με τις χρεώσεις στο Κόμμα. Δραστηριοποιήθηκε στο Τμήμα Διεθνών Σχέσεων της ΚΕ, ως συντάκτης του «Ριζοσπάστη», ως μέλος της Συντακτικής Επιτροπής και υπεύθυνος του Διεθνούς Τμήματος της εφημερίδας, ως μέλος του Κέντρου Μαρξιστικών Ερευνών, ως δημοσιογράφος σε ενημερωτικές, πολιτικές, ιστορικές και εκπομπές βιβλίου στον «902 Αριστερά στα FM» και στην τηλεόραση του «902», ως μέλος του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ του Κόμματος, ως συνεργάτης της «Σύγχρονης Εποχής» στη μετάφραση και επιμέλεια θεωρητικών, πολιτικών και ιστορικών βιβλίων. Υπήρξε ακούραστος μαχητής, σεμνός και απλός με τους συντρόφους του, με τους ανθρώπους. Και είναι όλ' αυτά μαζί, που μας κάνουν να προσπαθούμε να ανταποκριθούμε σ' αυτό που θεμελίωνε την προσωπικότητα του Θανάση, του αφοσιωμένου κομμουνιστή, ανθρώπου με ήθος, σταθερού υπερασπιστή των αρχών του ΚΚΕ και αλύγιστου σε όλες τις δυσκολίες της πολιτικής πάλης, με ακλόνητη την πεποίθηση για το σοσιαλιστικό - κομμουνιστικό μέλλον. Η συνολική στάση του εξέφραζε τη γενικότερη φιλοσοφία των κομμουνιστών για τη ζωή και τον τρόπο που καταξιώνεται η ανθρώπινη υπόσταση. Ο Θανάσης Παπαρήγας ήταν υπόδειγμα συνείδησης για την αξία της γνώσης, που χωρίς αυτή δεν μπορεί να υπάρξει επαναστατική δράση. Γι' αυτό, το παράδειγμά του είναι ως προς αυτό οδηγός για όλους μας. Για τώρα και για πάντα.

• Στον Κυριακάτικο «Ριζοσπάστη», στο ένθετο «7 μέρες μαζί», δημοσιεύεται αφιέρωμα από την ιστορική μελέτη του Θανάση Παπαρήγα, «Η αρχαία δουλοκτητική δημοκρατία»

Εδώ κι ένα χρόνο, ο Θανάσης Παπαρήγας, ο «αγαπητός μας σύντροφος», ταξιδεύει στ' αστέρια με το «Εντερπράιζ» της μνήμης μας. Μας λείπει: Mας λείπουν η ευρυμάθεια και η γλωσσομάθειά του, μας λείπουν οι διανοητικές περιπέτειες, στις οποίες έμπαινε ο ίδιος και παρέσυρε κι εμάς, μας λείπει το χιούμορ του. Μας λείπουν, ακόμα, οι έντονες και πεισματάρικες διαφωνίες του, σε επιστημονικά ζητήματα. Δυστυχώς, πάρα πολύ πρόωρα και για τον πιο άδικο λόγο, μας έχει βάλει στη διαδικασία να αποτιμούμε την προσφορά και την προσωπικότητά του.

Ο Θανάσης Παπαρήγας είχε την παιδεία, είχε και το τάλαντο, να διαπρέψει στην έρευνα και στην ανάπτυξη της επιστήμης. Ο μαρξισμός, όμως - που πολύ καλά τον κατείχε - δεν ήταν για εκείνον μόνο μεθοδολογικό και αναλυτικό εργαλείο της ιστορίας, της οικονομίας, της σύγχρονης πολιτικής πραγματικότητας. Ηταν πράξη και δράση: Ο Θανάσης ήταν πάνω από όλα κομμουνιστής και για τούτο προτίμησε να είναι ένας λαϊκός λόγιος, με τον καλύτερο, με τον πληρέστερο τρόπο. Επέλεξε το δρόμο της αποθησαύρισης γνώσεων, όχι ως ιστοριοδίφης, αλλά με την πρόθεση να ερμηνεύσει, μέσα από μια πληθώρα πληροφοριών από απροσδόκητες πολλές φορές πηγές, τη σημερινή κατάσταση πραγμάτων, τον ιμπεριαλισμό και τα δεινά που αυτός επισωρεύει στην ανθρωπότητα, αλλά και τις προοπτικές ανατροπής του. Ηταν εξαίρετος γνώστης της σύγχρονης πολιτικής ιστορίας. Αρεσκόταν ιδιαίτερα στο να αναλύει ιστορικές περιόδους ή γεωγραφικές περιοχές, για τις οποίες η ελληνική βιβλιογραφία είναι μάλλον ελλιπής. Αυτός, ο τόσο «κοσμοπολίτης» στις γνώσεις και στις πληροφορίες του, με τη βαθιά και πλατιά γλωσσομάθεια, ήταν ένας ορκισμένος εχθρός του αστικού κοσμοπολιτισμού και ένας φανατικός διεθνιστής. Και ακόμα, τελευταίο, αλλά όχι έσχατο, με τη διαρκή μελέτη των κλασικών του μαρξισμού - λενινισμού, έδινε τη γενναία ιδεολογική του μάχη για την καθαρότητα και την ανάπτυξη της ιδεολογίας μας, για την τήρηση των κομμουνιστικών αρχών και τη διατήρηση της κομμουνιστικής ηθικής και κουλτούρας, αυτής που έδωσε στον 20ό αιώνα τους καρπούς του ΕΑΜ και της εποποιίας του ΔΣΕ.

Ηταν φορές που θεωρούσαμε τον Θανάση υπερβολικό, όταν αποτιμούσε σύγχρονες πολιτικές καταστάσεις, ιδιαίτερα στο διεθνές πολιτικό σκηνικό, όταν εκπονούσε σενάρια για τα μελλοντικά σχέδια του ιμπεριαλισμού. Ενα χρόνο μετά το θάνατό του, οι εξελίξεις στη Μέση Ανατολή, στο Ιράκ, στη γειτονιά μας (Τουρκία και Βαλκάνια), ακόμη και στη Λατινική Αμερική, δικαιώνουν την ιδεολογική του κατάρτιση και το πολιτικό του κριτήριο. Και ακόμη, οι ανέκδοτες εργασίες του, που αξιοποιούνται και εκδίδονται μετά το θάνατό του, αποκαλύπτουν τις προσπάθειές του για μαρξιστική προσέγγιση και ανάλυση σε πεδία, που μέχρι τώρα δε γνωρίζαμε ότι βρίσκονταν στον κύκλο των ενδιαφερόντων του, επιστημονικών, ιδεολογικών και πολιτικών.

Μια απροσδόκητη - για πολλούς - πλευρά του Θανάση, ήταν η αγάπη και το ενδιαφέρον που έτρεφε για την επιστημονική φαντασία. Οταν, μετά το θάνατό του, περιήλθαν στα χέρια μας τόμοι από την πλουσιότατη, στο (κακώς θεωρούμενο κατώτερο) είδος βιβλιοθήκη του, κατανοήσαμε ότι, εκεί που πολλοί από μας βλέπουν παραμυθάκια, ο Θανάσης διάβαζε πίσω από τις γραμμές. Ανακάλυπτε, έτσι, ολόκληρα φιλοσοφικά συστήματα και άτυπες φιλοσοφικές συζητήσεις πάνω στην έννοια του χώρου και του χρόνου. Ανακάλυπτε απορίες και οραματισμούς για το ιστορικό μέλλον της ανθρωπότητας, ανακάλυπτε προσπάθειες για διαλεκτική ερμηνεία της φύσης και της ιστορίας.

Για όλα αυτά, μας λείπει ο Θανάσης: Μας λείπει ο συνεργάτης, που πλούτιζε τις επεξεργασίες του Τμήματος, μας λείπει ο συζητητής και ομιλητής, μας λείπει ο φίλος και ο σύντροφος. Μας λείπει - και δεν είναι δυνατό να γίνει αλλιώς - η βιολογική του παρουσία. Μένει η σκέψη του και το έργο του. Μένει - κι αυτό είναι ίσως το σημαντικότερο - η κληρονομιά της προσωπικότητας του κομμουνιστή λόγιου, που με την ακλόνητη πίστη του στο κόμμα μας και στο φωτεινό, σοσιαλιστικό μέλλον της ανθρωπότητας (το δικό μας «Ταξίδι στ' αστέρια», Θανάση), συγκρουόταν με τις δυνάμεις καταστολής στο λιμάνι του Πειραιά, την ίδια στιγμή που βάθαινε στην αρχαία δουλοκτητική δημοκρατία και μελετούσε την ανάπτυξη του καπιταλισμού στην Ευρώπη. Μ' αυτό το έργο, μ' αυτήν τη σκέψη, μ' αυτήν την κληρονομιά, θα συνεχίσουμε να διαλεγόμαστε, τώρα και μέχρι την ώρα της νίκης μας. Στο καλό.