Στην αναθεώρηση ενός πλαισίου βασικών κανόνων με κίνητρα αλλά και κυρώσεις που θα επισπεύδουν, θα επιβραδύνουν ή και θα σταματούν τη διαδικασία ένταξης και ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης χωρών των Δυτικών Βαλκανίων στην ΕΕ προχωρά η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στην προσπάθεια να κατευνάσει τις αντιρρήσεις χωρών όπως η Γαλλία και η Ολλανδία, που τον περασμένο Οκτώβρη «φρέναραν» την προσπάθεια για έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων με τη Βόρεια Μακεδονία και την Αλβανία. Βασικός στόχος νεοφιλελεύθερων και σοσιαλδημοκρατικών κυβερνήσεων είναι να επιταχυνθεί η ένταξη στην ΕΕ και στο ΝΑΤΟ όσων χωρών της περιοχής δεν βρίσκονται ήδη και στις δύο αυτές λυκοσυμμαχίες, και να μειωθεί η επιρροή άλλων ιμπεριαλιστικών κέντρων, όπως η Ρωσία και η Κίνα. Η τελευταία άλλωστε εντείνει την παρέμβασή της, με την πρωτοβουλία «17+1», όπου συμμετέχουν χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένων των Βαλκανίων και της Ελλάδας. Η πρωτοβουλία αυτή εντάσσεται στον φιλόδοξο σχεδιασμό «Μία Ζώνη, Ενας Δρόμος», τη σύγχρονη αναβίωση των «δρόμων του μεταξιού».

Το νέο πλαίσιο κανόνων παρουσιάστηκε αρχές της βδομάδας στις Βρυξέλλες. Αφορμή έδωσε η άτυπη Σύνοδος Κορυφής υψηλόβαθμων αξιωματούχων της ΕΕ (του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ, της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν κ.ά.) με τους ηγέτες έξι χωρών των Δυτικών Βαλκανίων, παρουσία του πρωθυπουργού της Κροατίας Αντρέι Πλένκοβιτς. Στη συνάντηση αυτή η φον ντερ Λάιεν υποστήριξε χαρακτηριστικά την ενταξιακή πορεία των Δυτικών Βαλκανίων επειδή «είναι προς το κοινό γεωπολιτικό μας συμφέρον τα Δυτικά Βαλκάνια να έρθουν όσο γίνεται πιο κοντά στην ΕΕ».

Σε κάθε περίπτωση, η άτυπη Σύνοδος ήταν προπαρασκευαστική της Συνόδου Κορυφής ΕΕ - Δυτικών Βαλκανίων, που έχει προγραμματιστεί να γίνει μεταξύ 5 με 7 Μάη στο Ζάγκρεμπ της Κροατίας και όπου αναμένεται να ανακοινωθεί (εκτός νέου απροόπτου) η έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων της ΕΕ με Αλβανία και Βόρεια Μακεδονία.

Το νέο πακέτο ρυθμιστικών κανόνων αρχικά παρουσιάστηκε στις 5 Φλεβάρη ως επίσημο έγγραφο της Κομισιόν προς το Ευρωκοινοβούλιο, το Συμβούλιο της ΕΕ και την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, με τίτλο «Ενίσχυση της ενταξιακής διαδικασίας - Μία Αξιόπιστη Προοπτική της ΕΕ για τα Δυτικά Βαλκάνια». Αναμένεται να τεθεί προς έγκριση στη Σύνοδο Κορυφής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις 26 και 27 Μάρτη.

Προβλέπει τους ακόλουθους τέσσερις βασικούς άξονες μέτρων και διαδικασιών που θα επιβραβεύουν τις χώρες οι οποίες πρόθυμα και αναντίρρητα εφαρμόζουν τις επιταγές της ΕΕ για μεταρρυθμίσεις υπέρ του μεγάλου κεφαλαίου και εναρμόνιση της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής:

Ο πρώτος άξονας αφορά την αύξηση της «αξιοπιστίας» στην εφαρμογή «καθαρών μέτρων» από τις χώρες που έχουν ξεκινήσει ενταξιακές διαπραγματεύσεις, με στόχο μεταρρυθμίσεις στους τομείς της έννομης τάξης, της καταπολέμησης της διαφθοράς, της διαφάνειας στην οικονομία και της ευθυγράμμισης θεμάτων εξωτερικής πολιτικής. Οι μεταρρυθμίσεις αυτές υποτίθεται πως θα γίνουν «στη βάση αμοιβαίας εμπιστοσύνης και καθαρής αφοσίωσης αμφοτέρων πλευρών» (δηλαδή των χωρών - μελών και των υποψήφιων προς ένταξη). Οι χώρες της ΕΕ από τη μεριά τους θα πρέπει να μιλούν «με μία φωνή» και να μπορούν να επιβραβεύουν όσες τηρούν τις προϋποθέσεις, προχωρώντας στην τήρηση των δικών τους «δεσμεύσεων» στην περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων με «καθαρά κριτήρια» και ενθαρρύνοντας τις χώρες που κάνουν τα σωστά βήματα βάσει συγκεκριμένων «οδικών χαρτών» για έννομη τάξη, δημοκρατικούς θεσμούς και οικονομικές «μεταρρυθμίσεις». Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στις προσπάθειες της ΕΕ για «διευκόλυνση» του διαλόγου ανάμεσα στη Σερβία και το προτεκτοράτο του Κοσσυφοπεδίου, με στόχο την επίτευξη μίας «γενικής, νομικώς δεσμευτικής συμφωνίας ομαλοποίησης σχέσεων», που θεωρείται βασική προϋπόθεση για την ενταξιακή πορεία τους.

Ο δεύτερος άξονας φέρει τον τίτλο «ισχυρή πολιτική καθοδήγηση». Τονίζει πως η ενταξιακή πορεία δεν προχωρά «με αυτόματο πιλότο» αλλά απαιτεί «περισσότερη και πιο υπεύθυνη ηγεσία» και από τις δύο πλευρές. Για να υλοποιηθεί αυτός ο στόχος, προτείνονται «υψηλού επιπέδου» διάλογος, τακτικές Σύνοδοι Κορυφής και διυπουργικές συναντήσεις ανάμεσα σε ΕΕ και χώρες των Δυτικών Βαλκανίων. Οι υποψήφιες προς ένταξη χώρες που θα κάνουν «προόδους» θα «επιβραβεύονται» με συμμετοχή σε διεργασίες και Συνόδους της ΕΕ με τη θέση του «παρατηρητή». Θα ενθαρρύνονται επίσης οι χώρες - μέλη της ΕΕ να συμμετέχουν πιο συστηματικά στην ενταξιακή διαδικασία των υποψήφιων χωρών, ελέγχοντας με τους δικούς τους εμπειρογνώμονες τις επιδόσεις τους αλλά και με απτή, πρακτική συνεισφορά στις ετήσιες εκθέσεις προόδου της Κομισιόν για τις υποψήφιες χώρες.

Ο τρίτος άξονας αφορά μία «πιο δυναμική διαδικασία» ομαδοποίησης των κεφαλαίων ένταξης σε έξι μεγάλες κατηγορίες (1: Θεμελιώδη κεφάλαια. 2: Εσωτερική αγορά. 3: Ανταγωνιστικότητα και γενική ανάπτυξη. 4: «Πράσινη» ατζέντα και βιώσιμη συνδεσιμότητα. 5: Πόροι, γεωργία και συνοχή. 6: Εξωτερικές σχέσεις - αναφέρονται σε θέματα εξωτερικής πολιτικής, ασφάλειας και άμυνας). Αυτό σημαίνει ότι μπορεί ακόμα και μέσα σε ένα χρόνο να κλείνει μία ομάδα κεφαλαίων (εφόσον κριθεί πως επιτυγχάνεται η απαραίτητη πρόοδος) ώστε να δίνεται προτεραιότητα στην επιτάχυνση της διαδικασίας ολοκλήρωσης ένταξης και σε συμφωνίες για σημαντικές μεταρρυθμίσεις - κλειδιά με τις υποψήφιες χώρες.

Ο τέταρτος άξονας αναφέρεται ως «προβλεψιμότητα - θετικές και αρνητικές συνθήκες». Υποτίθεται πως θα αποσαφηνίσει τα κριτήρια και τις συνθήκες ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, ωστόσο δίνει τη δυνατότητα στις χώρες - μέλη και τους μηχανισμούς της Κομισιόν, με την τακτική του «καρότου» και του «μαστιγίου», να επιβραβεύουν ή να τιμωρούν τις υποψήφιες χώρες κατά περίπτωση. Η Κομισιόν μπορεί να ξανανοίξει ομάδες κεφαλαίων που υποτίθεται ότι είχαν κλείσει, αν κριθεί για διάφορους λόγους πως η υποψήφια χώρα δεν ικανοποιεί τις απαιτήσεις των Βρυξελλών. Αυτό μπορεί να έχει και οικονομικές επιπτώσεις, αφού αναφέρεται ρητά ότι «το εύρος και το βάθος της χρηματοδότησης και των επενδύσεων» της ΕΕ σε υποψήφια χώρα των Δυτικών Βαλκανίων μπορεί να μειωθεί, με εξαίρεση προγράμματα που αφορούν τη λεγόμενη «κοινωνία των πολιτών», π.χ. Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις που ελέγχονται ή εξυπηρετούν συμφέροντα της ΕΕ. Δίνεται επίσης η δυνατότητα να ανασταλούν ή να αποσυρθούν πλεονεκτήματα στενότερης ολοκλήρωσης, π.χ. πρόσβασης σε επενδύσεις και προγράμματα ή και αγορές της ΕΕ.

Δεν είναι τυχαίο πάντως ότι η άτυπη Σύνοδος ΕΕ - Δυτικών Βαλκανίων στις 16 Φλεβάρη συνέπεσε με το άτυπο παζάρι που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της Διεθνούς Συνδιάσκεψης του Μονάχου για την Ασφάλεια, ανάμεσα σε ηγέτες της Σερβίας και του Κοσσυφοπεδίου, παρουσία του δραστήριου Ρίτσαρντ Γκρενέλ, πρέσβη των ΗΠΑ στη Γερμανία με την επιπρόσθετη ιδιότητα του Αμερικανού ειδικού εκπροσώπου στο διάλογο Βελιγραδίου - Πρίστινας.

Το πρωί της 16ης Φλεβάρη ο Γκρενέλ συνυπέγραψε δήλωση προθέσεων με τους ηγέτες της Σερβίας, Αλεξάνταρ Βούτσιτς, και του Κοσσυφοπεδίου, Χασίμ Θάτσι, με στόχο την οδική και σιδηροδρομική διασύνδεση Βελιγραδίου - Πρίστινας, μετά την πρόσφατη ανάλογη δήλωση για την αεροπορική σύνδεση των δύο πόλεων. Ο Γκρενέλ πάντως προτίμησε να διαψεύσει την ιστοσελίδα «Euobserver» πως υπάρχει έτοιμο «αμερικάνικο σχέδιο για γρήγορη λύση».

Σε κλειστό τραπέζι διαλόγου που πραγματοποιήθηκε στο Μόναχο ανάμεσα στον Βούτσιτς και τον νέο πρωθυπουργό του Κοσσυφοπεδίου, Αλμπιν Κούρτι, το θερμόμετρο της έντασης ανέβηκε για τα καλά. Ο Βούτσιτς ξεκαθάρισε στον συνομιλητή του πως δεν εκπροσωπεί χώρα, γιατί το Κοσσυφοπέδιο δεν έχει αναγνωριστεί καν από το 50% των χωρών του ΟΗΕ. Τον κάλεσε να εφαρμόσει προηγούμενες συμφωνίες που υπογράφηκαν στις Βρυξέλλες, με πρώτη εκείνη για την ίδρυση της Ενωσης Σερβικών Δήμων και Κοινοτήτων Κοσσυφοπεδίου, πέρα από την άμεση άρση των δασμών 100% στις εισαγωγές προϊόντων από τη Σερβία (όπως και από τη Βοσνία - Ερζεγοβίνη) τους οποίους είχε επιβάλει ο προκάτοχός του, Ράμους Χαραντινάι, το Νοέμβρη του 2018, προκειμένου να εκβιάσει την αναγνώριση του προτεκτοράτου από το Βελιγράδι.

Ο Κούρτι από την άλλη πρότεινε οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων να ενταχθούν «ταυτόχρονα» στην ΕΕ και να ενσωματωθεί στη «Διαδικασία του Βερολίνου για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση των Δυτικών Βαλκανίων» η πρωτοβουλία «Μίνι Σένγκεν», που έχει ξεκινήσει από πέρυσι, με στόχο τη δημιουργία μίας ενιαίας αγοράς στα Δυτικά Βαλκάνια, με «ελευθερία κίνησης ανθρώπων, κεφαλαίων και υπηρεσιών», και κίνητρο ένα νέο «μίνι σχέδιο Μάρσαλ». Πρόσθεσε πως το Κοσσυφοπέδιο τελούσε υπό σερβική κατοχή και πως η Σερβία τώρα θα πρέπει να ελευθερωθεί από το Κοσσυφοπέδιο (αναγνωρίζοντάς το...), ενώ ανέφερε τις ακόλουθες «τρεις αρχές διαλόγου» με τη Σερβία: 1. Οχι συμφωνία δίχως διάλογο. 2. Οχι διάλογος με χάρτες. 3. Οχι διάλογος με Προέδρους (εννοώντας τον Θάτσι, τον οποίο αμφισβητεί ως αρμόδιο διαπραγματευτή).

Το ίδιο διάστημα, η Ρωσία έκανε αισθητή την παρουσία της στην περιοχή, στο κάδρο των ενδοϊμπεριαλιστικών, γεωπολιτικών ανταγωνισμών. Σε διπλωματικό επίπεδο υπενθύμισε ότι ακόμη και στη (δύσκολη...) περίπτωση που επιτευχθεί συμφωνία στις Βρυξέλλες, αυτή δεν μπορεί να αφορά σύνορα παρά μόνο αν αυτό το δεχτεί η Σερβία. Στην αντίθετη περίπτωση, απαιτείται νέα απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, που βεβαίως δεν μπορεί να εκδοθεί αν δεν ικανοποιεί και τα ρωσικά συμφέροντα (λόγω της δυνατότητας άσκησης ρωσικού βέτο). Συμπτωματικά, εκείνες τις μέρες επισκέφθηκε το Βελιγράδι ο Ρώσος υπουργός Αμυνας Σεργκέι Σοϊγκού, που τόνισε τις στενές διμερείς σχέσεις, εγκωμιάζοντας 94 προγράμματα αμυντικής συνεργασίας και έξι πραγματοποιηθείσες (εντός 2019) κοινές στρατιωτικές ασκήσεις Ειδικών Δυνάμεων...