Στις 24/11/2017, με ανακοίνωσή της η ΚΕ του ΚΚΕ «προκηρύσσει ανοιχτό Πανελλαδικό Καλλιτεχνικό Διαγωνισμό δημιουργίας Γλυπτών Μνημείων για τους ιστορικούς μαρτυρικούς τόπους εξορίας και φυλάκων της Μακρονήσου και της Γυάρου». Περίπου ένα χρόνο μετά, το Γενάρη του 2019, στην αίθουσα της παλιάς βιβλιοθήκης της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών (ΑΣΚΤ) πραγματοποιούνται τα εγκαίνια της έκθεσης μακετών του Καλλιτεχνικού Διαγωνισμού και η απονομή βραβείων στους καλλιτέχνες που διακρίθηκαν. Το πρώτο βραβείο για το Μνημείο στη Μακρόνησο απονέμεται στον Μάρκο Γεωργιλάκη, γλύπτη και καθηγητή της ΑΣΚΤ. Το Νοέμβρη του ίδιου χρόνου το Μνημείο παραδίδεται στην ΚΕ του ΚΚΕ, παρουσία αντιπροσωπείας της με επικεφαλής τον ΓΓ της ΚΕ Δημήτρη Κουτσούμπα, στο μηχανουργείο του Δήμου Βασίβαγλη, όπου και κατασκευάστηκε το μεγαλύτερο μέρος του.

Περιγράφοντας το Μνημείο, ο Μ. Γεωργιλάκης αναφέρει: «Η γλυπτική σύνθεση περιλαμβάνει πέντε ανθρώπινες μορφές - σκιές, που ξεπροβάλλουν από τη γη της Μακρονήσου. Οι πέντε αυτές μορφές και ο χώρος έδρασής τους, έτσι όπως έχει διαμορφωθεί, αποτελούν μια ενιαία σύνθεση. Είναι δε με τέτοιο τρόπο διαμορφωμένη, ώστε ο επισκέπτης να μπορεί να κινηθεί ανάμεσα σ' αυτές τις μορφές, να τις ακουμπήσει».

Ως υλικό κατασκευής επιλέχθηκε ο ανοξείδωτος χάλυβας, πάχους 3 χιλιοστών, ώστε να αποδοθεί στον βέλτιστο βαθμό η καλλιτεχνική φόρμα και συγχρόνως το Μνημείο να αντέχει στο χρόνο και στις συνθήκες του νησιού.

Ο γλύπτης, ως παιδί Μακρονησιώτη πατέρα, φιλοτέχνησε ένα έργο με ισχυρούς συμβολισμούς. Ζητούμενο για τον ίδιο είναι η «παρουσία» των εξόριστων στο Μνημείο. «Δεν μπορώ να αντιληφθώ τη Μακρόνησο χωρίς τους ανθρώπους της, χωρίς τους εξόριστους, που έζησαν, πόνεσαν, βασανίστηκαν στα χώματά της», επισημαίνει χαρακτηριστικά και συνεχίζει: «Από τους ανθρώπους αυτούς σήμερα υπάρχει ό,τι εμείς, οι μεταγενέστεροι, κρατάμε στη σκέψη μας, στην καρδιά μας γι' αυτούς». Οι πέντε ανθρώπινες μορφές συμβολίζουν ότι οι κρατούμενοι της Μακρονήσου υπάρχουν ζωντανοί, αφού με τη στάση τους διεμβολίζουν το χρόνο, παίρνοντας τη θέση τους στην Ιστορία. Υπάρχουν στη σκέψη και στη συνείδηση του καθενός μας, μας περιμένουν, μας υποδέχονται στο χώρο, συνδιαλέγονται μαζί μας.

Δεν είναι τυχαία η επιλογή του καλλιτέχνη να θάψει τις μήτρες (καλούπια) των φιγούρων στο χώμα κάτω από το Μνημείο, αφού το Μακρονήσι «είναι μια ζωντανή ιστορία, μια μήτρα που γεννά πράγματα, προβληματίζει, συγκινεί, γεννά νέους αγωνιστές».

Ο δημιουργός δεν στέκεται σε περιγραφή γεγονότων ή καταστάσεων. Προσπαθεί μέσα από την τέχνη και την καλλιτεχνική ευαισθησία να αποδώσει τον αφάνταστο ηρωισμό των αγωνιστών της Μακρονήσου, απέναντι στην επιστημονικά οργανωμένη κρατική βία, που ξεπέρασε κάθε φαντασία σε μεθόδους και μέσα βασανισμού για την εξόντωση, ηθικά και σωματικά, των κρατούμενων αγωνιστών, στην πλειοψηφία τους κομμουνιστών.

Από την άλλη, προβάλλεται η συλλογική αντίσταση απέναντι στη βαρβαρότητα της αστικής τάξης και των Αγγλοαμερικάνων συμμάχων της, οι οποίοι επιδιώκουν στο πρόσωπο των κρατουμένων να καθυποτάξουν έναν ολόκληρο λαό που διεκδικούσε να γευτεί τις θυσίες που κατέβαλε στον αγώνα για την απελευθέρωση της πατρίδας από την τριπλή φασιστική κατοχή.

Μέσα από μια λιτή, απέριττη καλλιτεχνική σύνθεση, επιτυγχάνεται η ανάδειξη του μεγαλείου του αγωνιστή που δεν σκύβει το κεφάλι, δεν αποκηρύσσει το ΚΚΕ, τις ιδέες και τις αρχές του, θυσιάζοντας ακόμη και τη ζωή του για την υπεράσπισή τους.

Στόχος του Μ. Γεωργιλάκη είναι «το Μνημείο να δείχνει ακριβώς αυτήν τη σχέση που έχουμε με αυτούς τους ανθρώπους. Είναι ένα έργο αναφοράς σε συλλογικές μνήμες και βιώματα».

Αυτήν ακριβώς τη διάσταση ξεχωρίζει ο γλύπτης στην πρωτοβουλία του ΚΚΕ για τη φιλοτέχνηση και εγκατάσταση των Μνημείων στη Μακρόνησο και στη Γυάρο, σε μια εποχή που η τέχνη αντιμετωπίζεται ως επί το πλείστον σαν ντεκόρ επίδειξης πλουτισμού, ή σαν «κεφάλαιο» για αποκόμιση μελλοντικών υπεραξιών. «Δεν υπάρχει κανείς άλλος που ενδιαφέρεται να διατηρηθεί η μνήμη. Και είναι σημαντικό που αυτή η πρωτοβουλία εντάχθηκε στον εορτασμό για τα 100 χρόνια ζωής και δράσης του ΚΚΕ. Ενα Κόμμα που αποφασίζει να τιμήσει την Ιστορία του μεταξύ άλλων και με έργα τέχνης».