Διακηρύξεις για ένα «νέο μοντέλο ανάπτυξης στην Ευρώπη», εξαγγελίες και προτροπές για «στροφή προς μια οικονομία που βασίζεται στη φροντίδα», σχέδια «κοινωνικής και οικονομικής ανάκαμψης», που αναγορεύουν την «ισότητα» των φύλων σε «κινητήρια δύναμη».

Ολα τα παραπάνω αποτελούν κοινό τόπο στις τοποθετήσεις φεμινιστικών οργανώσεων, στις επεξεργασίες διαφόρων «δεξαμενών σκέψης», αλλά και στις εξαγγελίες της ΕΕ και των κυβερνήσεων, ειδικά τους τελευταίους μήνες. Και μπορεί πολλά απ' αυτά να ακούγονται «εύηχα» στα αυτιά γυναικών από τα λαϊκά στρώματα, οι οποίες «τραβάνε κουπί» στην καθημερινότητα για να τα βγάλουν πέρα, η πραγματικότητα όμως και οι αληθινές στοχεύσεις είναι τελείως διαφορετικά.

Με αφορμή εκτιμήσεις για τις επιπτώσεις που έχουν στις γυναίκες η πανδημία και τα περιοριστικά μέτρα, αλλά και τα διάφορα σχέδια για την «ανάκαμψη» της οικονομίας, η συζήτηση για το βάρος που επωμίζονται οι γυναίκες στη φροντίδα των μικρών παιδιών, των ηλικιωμένων γονιών, καθώς και άλλων εξαρτώμενων μελών της οικογένειας, διατηρείται «ζεστή».

Κι ενώ οι δυνάμεις της σοσιαλδημοκρατίας, όπως ο ΣΥΡΙΖΑ στη χώρα μας, κρατάνε τα σκήπτρα στις φεμινιστικές διακηρύξεις, κόμματα και κυβερνήσεις που κατατάσσονται στο φάσμα του λεγόμενου «φιλελευθερισμού», όπως η κυβέρνηση της ΝΔ, δεν υπολείπονται στην υλοποίηση αντιλαϊκών κατευθύνσεων που κρύβονται πίσω από αυτές τις διακηρύξεις.

Οι συνθήκες ζωής και εργασίας που διαμορφώθηκαν κατά τη διάρκεια του lockdown, οι περιορισμοί, τα εμπόδια και οι δυσκολίες που εξακολουθούν να υπάρχουν στη λειτουργία σχολείων, παιδικών σταθμών και άλλων δομών σε μια σειρά από χώρες, λόγω της εξέλιξης της πανδημίας, τροφοδοτούν τη συζήτηση, που δεν είναι βέβαια καινούργια για τα αστικά επιτελεία.

Στην ουσία, πίσω από «αναλύσεις» για το βάρος της «απλήρωτης εργασίας φροντίδας» που σηκώνουν δυσανάλογα οι γυναίκες βρίσκεται η προσπάθεια διαχείρισης των αντιφάσεων που δημιουργεί η επέκταση της μισθωτής εργασίας χωρίς μέτρα στήριξης της μητρότητας, σε συνθήκες που οι στρατηγικές επιλογές της ΕΕ και των κυβερνήσεων των κρατών - μελών της οδηγούν στη συρρίκνωση και εμπορευματοποίηση των συναφών κοινωνικών υπηρεσιών.

Ας δούμε αυτόν τον συγχρονισμό με ορισμένα χαρακτηριστικά παραδείγματα: Η πανδημία υπήρξε «ευκαιρία» για την ανάδειξη του «κομβικού ρόλου και της αξίας της φροντίδας για την κοινωνική αναπαραγωγή και τη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής», έγραψε η Μαρία Καραμεσίνη, στέλεχος του ΣΥΡΙΖΑ, σε άρθρο της στην «Αυγή».

Σύμφωνα με την ίδια, «έχουν ωριμάσει πλέον οι συνθήκες για τη διεκδίκηση μιας "οικονομίας της φροντίδας" (care economy) που θα στηρίζεται σε μια "κοινωνία που νοιάζεται" (caring society)», για την «ενίσχυση του τομέα της φροντίδας, στο πλαίσιο ενός νέου αναπτυξιακού μοντέλου».

«Η πανδημία έχει δώσει την ευκαιρία να αναγνωριστεί η φροντίδα ως ουσιαστική δραστηριότητα», ισχυρίζεται στο ίδιο μήκος κύματος η «ευρωπαϊκή φεμινιστική δεξαμενή σκέψης» με την επωνυμία «Gender Five Plus» (G5+), καλώντας σε «μια έμφυλη, βιώσιμη ανάκαμψη της ευρωπαϊκής οικονομίας».

Στο πλαίσιο της οικονομίας αυτής, όπως σημειώνει, οι γυναίκες «δεν θα είναι αναγκασμένες να επωμίζονται το βάρος της φροντίδας σε βάρος της συμμετοχής τους στην οικονομία/αγορά εργασίας».

Κατά το «Gender Five Plus», όπως και κατά το «Ευρωπαϊκό Λόμπι Γυναικών», η μελλοντική «ανάκαμψη» πρέπει να είναι βασισμένη «στη φεμινιστική έννοια της φροντίδας ως κινητήριας δύναμης που τροφοδοτεί τις μελλοντικές οικονομικές δραστηριότητες».

Η αλήθεια είναι όμως ότι το «νέο αναπτυξιακό μοντέλο», που ευαγγελίζονται οι αστικές πολιτικές δυνάμεις και οι φεμινιστικές οργανώσεις σοσιαλδημοκρατικής απόχρωσης, δεν περιλαμβάνει την κρατική χρηματοδότηση σε δημόσιες και δωρεάν κοινωνικές υποδομές και υπηρεσίες για τη φροντίδα της οικογένειας, ώστε να απαλλαγούν και η γυναίκα και ο άνδρας από τη σχεδόν αποκλειστική ατομική - οικογενειακή ευθύνη.

Αντίθετα, οι παραπάνω προτάσεις για την «ανάκαμψη» της καπιταλιστικής οικονομίας στηρίζονται σε κάποιες υποβαθμισμένες υποδομές στήριξης της οικογένειας με κριτήριο το «κόστος» για το αστικό κράτος και το πραγματικό κέρδος που φέρνει για το κεφάλαιο η μισθωτή εργασία γυναίκας και άνδρα.

Τη σχετική συζήτηση αποτυπώνουν σε κοινή τους διακήρυξη και οι κυβερνήσεις της Γερμανίας, της Πορτογαλίας και της Σλοβενίας, των τριών κρατών που θα διαδεχθούν το ένα το άλλο στην προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ μέχρι το τέλος του 2021. Αναγορεύουν την «ισότητα των φύλων» σε «θεμελιώδες μέρος των σχεδίων κοινωνικής και οικονομικής ανάκαμψης» και προϋπόθεση για τη «βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη».

Στο επίκεντρο της προσοχής τους θέτουν την ανησυχία πως «η πανδημία Covid-19 θα επιδεινώσει τις ανισότητες μεταξύ των φύλων στην ΕΕ», εμποδίζοντας τη συμμετοχή των γυναικών στην «αγορά εργασίας» και ενισχύοντας «την άνιση κατανομή μη αμειβόμενης φροντίδας και οικιακής εργασίας».

Οπως επισημαίνουν, γυναίκες και άνδρες πρέπει να μοιράζονται τις ευθύνες στη φροντίδα παιδιών ή ηλικιωμένων, συγγενών με αναπηρία, καθώς και τα οικιακά καθήκοντα, «προκειμένου να μπορούν να συμμετέχουν στην αμειβόμενη εργασία στον μέγιστο δυνατό βαθμό».

Δηλαδή, συνοδεύουν την παρωχημένη αστική αντίληψη περί ατομικής ευθύνης για τη φροντίδα της οικογένειας με προτάσεις για την «ισοκατανομή» της ευθύνης αυτής ανάμεσα στη γυναίκα και στον άνδρα, ώστε να περιορίζεται το χρονικό διάστημα που η γυναίκα απουσιάζει από την εργασία.

Ετσι, η Γερμανία, που ασκεί από τον Ιούλη μέχρι το τέλος του έτους την προεδρία, επιλέγει να εστιάσει τις πρωτοβουλίες της στην προσπάθεια να γεφυρωθεί το «χάσμα μεταξύ των δύο φύλων όσον αφορά τη φροντίδα», επισημαίνοντας την ανάγκη για δημόσιες υπηρεσίες για τη «φροντίδα» παιδιών και υπερηλίκων που να είναι «οικονομικά προσιτές».

Κι ενώ οι δυνάμεις της σοσιαλδημοκρατίας έχουν τα ...πρωτεία στη «φεμινιστική» ρητορεία, η κυβέρνηση της ΝΔ μπορεί να περηφανεύεται για την αποτελεσματική προώθηση των σχετικών κατευθύνσεων.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το πρόγραμμα «Νταντάδες της Γειτονιάς», που ανακοίνωσε τους προηγούμενους μήνες και διαφημίζει με κάθε ευκαιρία. Στο πλαίσιό του θα χορηγείται οικονομική ενίσχυση σε εργαζόμενους γονείς για τη φύλαξη των παιδιών, κυρίως βρεφών ηλικίας από 6 μηνών έως 2,5 ετών, από «παιδαγωγό - φύλακα», είτε στο σπίτι της οικογένειας είτε στο χώρο της «νταντάς», κατά τα πρότυπα των λεγόμενων «καλών πρακτικών» που εφαρμόζονται σε άλλες χώρες.

Ο στόχος του προγράμματος παρουσιάζεται από την κυβέρνηση και τη Γενική Γραμματεία Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων διττός: Από τη μια, να δημιουργήσει «συνθήκες επανένταξης» των μητέρων στην «αγορά εργασίας», παρέχοντας «φύλαξη» του παιδιού τους προκειμένου να γίνουν ξανά διαθέσιμες στην εργοδοσία.

Από την άλλη, να συμβάλει στη μείωση της «αδήλωτης εργασίας» και δίνει «ευκαιρίες εισοδήματος σε ανέργους», καλώντας κατά κύριο λόγο άνεργες γυναίκες να «πιστοποιηθούν» και να εργαστούν ως «παιδαγωγοί - φύλακες».

Κάτω από το περιτύλιγμα μιας υποτίθεται «σύγχρονης» και «καινοτόμου» κοινωνικής δράσης, η κυβέρνηση πετυχαίνει πολλούς στόχους: Προσθέτει έναν ακόμα κρίκο στην αλυσίδα της υποβάθμισης των κοινωνικών υποδομών για τη φροντίδα και αγωγή των παιδιών προσχολικής ηλικίας. Προσφέρει αποσπασματικές «παροχές παιδικής φροντίδας» με κριτήριο όχι τις σύγχρονες ανάγκες των βρεφών και νηπίων, αλλά τους στόχους του κεφαλαίου για αύξηση της «γυναικείας απασχόλησης». Μετατρέπει την «αδήλωτη εργασία» στη φροντίδα των παιδιών σε θέσεις εργασίας μέσω του προγράμματος.

Ανεξάρτητα από τις διαφορετικές αποχρώσεις στις «συνταγές» της αστικής διαχείρισης, οι υπηρεσίες «φροντίδας» αντιμετωπίζονται ως μια ...επένδυση «ωφέλιμη» για την οικονομία αφού συμβάλλουν στην αύξηση του ποσοστού της γυναικείας απασχόλησης, ενώ επεκτείνουν την «αγορά» σε τομείς που σε μεγάλο βαθμό καλύπτονται από την οικογένεια και κυρίως από τις γυναίκες.

Οι παραπάνω προτάσεις και πολιτικές πρακτικές αντανακλούν αντιδραστικές προσαρμογές στις αντιφάσεις που γεννά ο σύγχρονος καπιταλισμός, που δεν εξασφαλίζει ούτε την εργασία ως καθολικό κοινωνικό δικαίωμα σε γυναίκες και άνδρες ούτε την κοινωνική ευθύνη για την ικανοποίηση των αναγκών της οικογένειας.