Eurokinissi

Η αρθρογραφία και οι διαδικτυακές συναντήσεις της εποχής αποτυπώνουν τον έντονο προβληματισμό, την ανησυχία, την ένταση των απόψεων και εμπειριών για το αν και πώς μπορεί να γίνει σοβαρό μάθημα εξ αποστάσεως, για το απρόσωπο της διαδικασίας, για την απονέκρωση των λειτουργιών του πανεπιστημίου, για το (μη) αδιάβλητο της εξεταστικής διαδικασίας αλλά και τις νέες μορφές αλληλεπίδρασης, την ευελιξία, την εικονική παρουσία και συμμετοχή, τη διαμεσολάβηση της τεχνολογίας. Διερευνούσαμε τις δυνατότητες και τους περιορισμούς κάθε πλατφόρμας, ανακαλύπταμε τα όρια του εξοπλισμού μας στο σπίτι και στο γραφείο, ξανασχεδιάζαμε την ύλη και το εκπαιδευτικό περιεχόμενο για να γίνουν πιο ελκυστικά στη διαδικτυακή μορφή τους, ψάχναμε τους φοιτητές μας πίσω από τετραγωνάκια με ονόματα και ψευδώνυμα στην οθόνη μας, απευθύναμε ερώτηση σε κάποιο από αυτά για να πάρουμε την απάντηση από συμφοιτητή «ο Χ... δεν μπορεί να μιλήσει, είναι στη δουλειά κι έχει μπει με το κινητό, μόνο ακούει». Ενα εξάμηνο είναι, λέγαμε, θα περάσει - θα δούμε μετά πώς θα το μαζέψουμε... Γιατί φυσικά δεν χωρούν όλα τα μαθήματα (εργαστήρια, κλινικές, ασκήσεις πεδίου κ.λπ.) στον κορσέ της τηλεκπαίδευσης.

Εναν χρόνο μετά, οι σχολές παραμένουν κλειστές, τα μαθήματα γίνονται μέσω τηλεκπαίδευσης για τρίτο κατά σειρά εξάμηνο και έχουμε επιβιώσει τριών εξεταστικών περιόδων. Εχουν δοκιμαστεί όλοι οι δυνατοί συνδυασμοί μεθόδων και μέσων διδασκαλίας και εξέτασης, έχει γιγαντωθεί ένα σύστημα οργανωμένης παραπαιδείας (για κάποιους κάθε κρίση είναι μια ευκαιρία) που δείχνει τα σάπια δόντια του ιδίως στις εξεταστικές περιόδους. Ακόμα και οι πιο αποστασιοποιημένοι φοιτητές αντιλαμβάνονται πλέον ότι είδαν το τυρί αλλά δεν είδαν τη φάκα, και μαζί με εργαζόμενους και καθηγητές ζητούν να ληφθούν όλα τα απαραίτητα μέτρα για να ανοίξουν επιτέλους οι σχολές με ασφάλεια.

Η «πλήρης μετάπτωση στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση» έγινε εξαρχής σαφές ότι ήταν και έμελλε να μείνει υπόθεση «ατομικής ευθύνης» - το αγαπημένο μότο της κυβέρνησης.

Χρυσή ευκαιρία για να δοκιμαστούν οι θεωρίες της εξατομικευμένης διαδρομής στην Εκπαίδευση και της αυτομάθησης: Ας μάθει ο καθένας ό,τι και όπως μπορεί, και ο καλύτερος ας νικήσει (τα hunger games της Eκπαίδευσης).

Χρυσή ευκαιρία για να μετατεθεί η κοινωνική ευθύνη για την αποτελεσματικότητα του εκπαιδευτικού συστήματος στην ατομική ευθύνη του δασκάλου, δηλαδή στο φιλότιμό του ή στις προσωπικές του ιεραρχήσεις και σκοπιμότητες (τα κριτήρια αποτίμησης του έργου του αναζητήστε τα στην «αξιολόγηση»).

Χρυσή, ολόχρυση ευκαιρία για να δοκιμαστεί το νέο μοντέλο πανεπιστημίου, που ως βασικός «παίκτης» της καπιταλιστικής αγοράς δίνει έμφαση στην παραγωγή καινοτομίας για την ανάδειξη ή ενίσχυση αγορών, περικόπτει δαπάνες που δεν κρίνονται παραγωγικές και αναζητεί πηγές εσόδων μέσω εμπορευματοποίησης πόρων και προϊόντων. Οι έρημες από φοιτητές σχολές έχουν λιγότερα λειτουργικά έξοδα (καθαριότητα, σίτιση, στέγαση, φως, νερό, τηλέφωνο), λιγότερη φύρα σε αναλώσιμα, λιγότερα ζητήματα προς επίλυση στις συνελεύσεις, λιγότερες συναναστροφές και παρεμβάσεις από φοιτητές. Και άρα οι «πόροι» που «απελευθερώνονται», καθώς και ο χρόνος του ΔΕΠ και λοιπού εκπαιδευτικού και ερευνητικού προσωπικού, μπορούν να διατεθούν για την ενίσχυση της επιχειρηματικής λειτουργίας του πανεπιστημίου: Ανάπτυξη προγραμμάτων με δίδακτρα, συμμετοχή σε επιχειρηματικά σχήματα, πώληση εκπαιδευτικών και ερευνητικών προϊόντων κ.λπ.

Ετσι, η τηλεκπαίδευση χώρισε τα ΔΕΠ και το λοιπό εκπαιδευτικό προσωπικό σε δύο μεγάλες κατηγορίες: Αυτούς που τράβηξαν και τραβάνε πολύ κουπί για να κρατήσουν τους φοιτητές εμπλεγμένους στην εκπαιδευτική διαδικασία και να μην τους καταπιεί η δίνη του lockdown, και αυτούς που εργαλειοποίησαν την τηλεκπαίδευση για να ελαχιστοποιήσουν την εμπλοκή τους στην εκπαιδευτική διαδικασία, απελευθερώνοντας έτσι χρόνο για τα παραπάνω (υπάρχει και μια τρίτη ομάδα, με παρασιτικό χαρακτήρα, η οποία σήμερα καλύπτεται πίσω από την τηλεκπαίδευση, όπως παλιότερα καλυπτόταν πίσω από άλλες «λειτουργίες», και της οποίας η μειοψηφική παρουσία δεν αλλάζει τον προσανατολισμό ή τη φυσιογνωμία του σημερινού πανεπιστημίου, γι' αυτό και δεν θα αναφερθούμε περισσότερο σε αυτήν).

Το υπόλοιπο του σημερινού σημειώματος είναι αφιερωμένο στην πρώτη ομάδα. Σε αυτούς τους πανεπιστημιακούς δασκάλους και δασκάλες που παρά τη χρόνια υποχρηματοδότηση, παρά τις ελλείψεις σε υποδομές και προσωπικό¹, αντιλαμβάνονται ως ατομική τους ευθύνη να μάθουν γράμματα στα παιδιά του κόσμου (έτσι απαντά η μάνα μου όταν τη ρωτούν τι δουλειά κάνω):

• Οπως συνάδελφοι που διδάσκουν μαθήματα με εργαστηριακό μέρος και οι οποίοι έχουν αφιερώσει πολύ χρόνο και κόπο για να ξανασχεδιάσουν το εκπαιδευτικό υλικό και να κάνουν επίδειξη της άσκησης από τον χώρο του εργαστηρίου, μέχρι να επιστρέψουν οι φοιτητές στις σχολές, οπότε και θα κάνουν κανονικά την άσκηση. Στόχος αυτής της διπλής γι' αυτούς προσπάθειας είναι να κρατηθούν οι φοιτητές εντός της μαθησιακής διαδικασίας, να διατηρήσουν επαφή με το μάθημα, ώστε όταν βρεθούν επιτέλους στο εργαστήριο να μην αποθαρρυνθούν και αποτύχουν.
• Οπως η συνάδελφος που μαζί με τους συνεργάτες της φρόντισαν έγκαιρα να προετοιμάσουν τα παιδιά για την εξ αποστάσεως διδασκαλία του μαθήματος της Χαρακτικής στην αρχή του έτους. Διαμόρφωσαν αυτό το απαιτητικό σε υλικά και εξοπλισμό μάθημα έτσι ώστε κανείς να μη μείνει πίσω: Προσάρμοσαν τις υλικές απαιτήσεις στο οικιακό περιβάλλον, συσκεύασαν τον διαθέσιμο εργαστηριακό εξοπλισμό σε ατομικά σετ που φρόντιζαν να τα παραλαμβάνουν με ασφάλεια οι φοιτητές από τους κλητήρες της Σχολής πριν από κάθε άσκηση, ετοίμασαν βίντεο επίδειξης της τεχνικής τα οποία μπορούσαν να παρακολουθούν οι φοιτητές σε δικό τους χρόνο, και παράλληλα τους επέβλεπαν μέσω τηλεδιάσκεψης.
• Οπως η συνάδελφος που σε μια τάξη 250 φοιτητών επέλεξε να αναθέσει μηνιαίες εργασίες σε ομάδες 3-4 ατόμων και να τις επιβλέπει σε μια ανοιχτή διαδικασία, που διαρκεί πολλές ώρες κάθε φορά αλλά επιτρέπει την ομαδική δουλειά με καταμερισμό που ελέγχεται σε ατομική βάση, την αλληλεπίδραση και ανταλλαγή ιδεών μεταξύ των ομάδων, την παρακολούθηση του τρόπου δουλειάς άλλων, την ανάπτυξη της ικανότητας για αξιολόγηση και αυτοαξιολόγηση.
• Οπως ο συνάδελφος που λίγο πριν αφυπηρετήσει επανασχεδίασε όλα τα μαθήματα που διδάσκει, ώστε να είναι καταλληλότερα για τηλε-διαλέξεις, και προσπαθεί μαζί με τους συνεργάτες του να διατηρήσει το επίπεδο τόσο του μαθήματος όσο και της αξιολόγησής του, ενάντια στην τάση παραίτησης που κυριαρχεί από τη μεριά των φοιτητών αλλά και απ' αυτή των διοικήσεων.
• Οπως ο συνάδελφος που ενώ είχε λάβει έγκαιρα όλα τα μέτρα για να διεξαχθεί το εργαστηριακό του μάθημα διά ζώσης, αναγκάστηκε να το ξανασχεδιάσει για εξ αποστάσεως διδασκαλία όταν συνειδητοποίησε ότι δεν υπήρχε καμία πρόθεση να στηριχθεί η προσπάθειά του από τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς και οι φοιτητές του θα διακινδύνευαν κάθε βδομάδα που θα μετέβαιναν στη Σχολή για το μάθημά του.
• Οπως οι συνάδελφοι που συνειδητά κατακερματίζουν τον εργάσιμο χρόνο τους, Σαββατοκύριακα και αργίες ή αργά το βράδυ, για να υποστηρίξουν φοιτητές που εργάζονται διάφορες ώρες της μέρας (αλήθεια, πώς γίνεται εν μέσω lockdown να εργάζονται τόσοι φοιτητές μας;), να επιβλέψουν πτυχιακές και μεταπτυχιακές εργασίες, να λύσουν απορίες, να συζητήσουν προβλήματα ζωής ή σταδιοδρομίας που αντιμετωπίζουν.

Οι παραπάνω προσπάθειες δεν καταγράφονται σε καμία περίπτωση ως «καλές πρακτικές». Κανείς από τους παραπάνω δεν θέλει να συνεχίσει να εργάζεται έτσι. Αποτυπώνουν όμως ένα μικρό τμήμα της προσπάθειας που καταβάλλεται να παραμείνουν τα πανεπιστήμια προσβάσιμα στους φοιτητές, ώστε αυτοί να διατηρήσουν δεσμούς με την εκπαιδευτική διαδικασία, όχι ως τυπική υποχρέωση που πρέπει να εκπληρωθεί για να πάνε παρακάτω στη ζωή τους, όπως - όπως, αλλά με τρόπο ενεργό. Για τη στήριξη των νέων ανθρώπων αυτής της χώρας ώστε να επιστρέψουν στα αμφιθέατρα με ενισχυμένη την όρεξη για μάθηση και δημιουργία, με απαιτήσεις από τις σπουδές τους και τη ζωή τους.

Οι πανεπιστημιακοί δάσκαλοι που όλον αυτόν τον καιρό στηρίζουν, με προσωπικό κόστος και θυσίες, τις μαθησιακές ανάγκες των φοιτητών τους, στηρίζουν και τους αγώνες τους να ανοίξουν οι σχολές, να μείνει στα χαρτιά ο νόμος Κεραμέως - Χρυσοχοΐδη. Ανταποκρίνονται στο κάλεσμα των Φοιτητικών Συλλόγων για ζωντάνεμα των σχολών και δίνουν διά ζώσης διαλέξεις σε όλα τα πανεπιστήμια της χώρας. Βρίσκονται δίπλα στους φοιτητές τους, στο ΑΠΘ και στις πύλες του ΕΜΠ, αγωνιζόμενοι να μην μπει η αστυνομία στα πανεπιστήμια με οποιαδήποτε πρόφαση. Αρνούνται να στελεχώσουν τα πειθαρχικά όργανα και να στηρίξουν τις διώξεις φοιτητών και εργαζομένων.

Εναν χρόνο μετά, κανένα μέτρο δεν έχει ληφθεί από κυβέρνηση και διοικήσεις για επιστροφή στις σχολές με όλα τα μέτρα ασφαλείας. Τα πρωτόκολλα που προτείνονται στην πρόσφατη απόφαση του ΕΣΔΕΠ ΑΠΘ μπορεί να αποτελέσουν το πρότυπο για όλα τα πανεπιστήμια, αλλά κυβέρνηση και διοικήσεις κουνάνε το δάχτυλο σε όποιους το προτείνουν, κατηγορώντας τους για ανεύθυνη και επικίνδυνη στάση.

Εναν χρόνο μετά, δεν συζητείται κανένα μέτρο για την επαναλειτουργία των σχολών, αλλά συζητιέται η ίδρυση νέων προγραμμάτων με δίδακτρα. Δεν συζητείται η αξιοποίηση της ακίνητης περιουσίας των Ιδρυμάτων για την κάλυψη των εκπαιδευτικών αναγκών, αλλά συζητιέται η αξιοποίησή της για προσπορισμό εσόδων. Δεν συζητείται η χρηματοδότηση της φοιτητικής μέριμνας ή των υποψήφιων διδακτόρων, αλλά συζητιέται η συμμετοχή κεφαλαίων των ΕΛΚΕ σε επιχειρηματικά σχήματα.

Το πανεπιστήμιο, στη χώρα μας και διεθνώς, προορίζεται να λειτουργήσει ως κυψέλη καυσίμου για την αναζωογόνηση της καπιταλιστικής οικονομίας, με πρώτη και αναλώσιμη ύλη την πνευματική εργασία φοιτητών, ερευνητών και καθηγητών, με όρους αδυσώπητου ανταγωνισμού σε όλα τα επίπεδα. Για τον λόγο αυτό, το σημερινό πανεπιστήμιο πρέπει να θωρακιστεί ιδεολογικά και πρακτικά. Προς τούτο αξιοποιείται η πανδημία. Σε αυτήν την επίθεση, οι επικλήσεις στο «αυτοδιοίκητο», σε νόμους και Σύνταγμα, δεν αποτελούν γραμμή άμυνας. Το «αυτοδιοίκητο» είναι ένας εξωσκελετός που δεν προστατεύει, αλλά διευκολύνει την «εκούσια» ευθυγράμμιση του πανεπιστημίου με τις ανάγκες της αγοράς, με το να ακρωτηριάζει ή να οδηγεί σε ατροφία όποιο άκρο αντιτίθεται σε αυτό, ανεξάρτητα από τις ανάγκες της κοινωνίας σήμερα και στο μέλλον.

Μόνη γραμμή άμυνας είναι η συσπείρωση γύρω από τους Συλλόγους, η μαζικοποίηση των Συλλόγων και το άνοιγμά τους σε όλο το ερευνητικό και διδακτικό προσωπικό, το μέτωπο με φοιτητές και διοικητικό προσωπικό με αιτήματα: Να ανοίξουν οι σχολές, να μείνει στα χαρτιά ο νόμος Κεραμέως - Χρυσοχοΐδη, να μην κατατεθεί το νέο νομοσχέδιο που θα ολοκληρώσει το θεσμικό πλαίσιο για την πλήρη υποταγή των πανεπιστημίων μας σε επιχειρηματικά συμφέροντα, ανταγωνισμούς και επιδιώξεις, τον αποκλεισμό της πλειοψηφίας των παιδιών των λαϊκών οικογενειών και τον αυστηρό ιδεολογικό έλεγχο όσων εισάγονται, αποφοιτούν ή εργάζονται σε αυτό.