Η Κεντρική Εκθεση του Φεστιβάλ φέτος είναι αφιερωμένη στο μεγαλύτερο γεγονός για την εργατική τάξη τον 19ο αιώνα, την Παρισινή Κομμούνα, με αφορμή την επέτειο των 150 χρόνων της.

«Η Παρισινή Κομμούνα σηματοδοτεί την πρώτη προσπάθεια να πάρει την εξουσία στα χέρια της η εργατική τάξη. Και αυτό από μόνο του ως γεγονός είναι ιδιαίτερα σημαντικό, μπορεί να αποτελέσει πηγή πλούσιων συμπερασμάτων, γιατί καταρχήν ανέδειξε ήδη από τότε τη δυνατότητα να ανατραπεί αυτό το σύστημα, τη δυνατότητα να οικοδομηθεί η σοσιαλιστική κοινωνία, η εργατική εξουσία», σημειώνει μιλώντας στον «Ριζοσπάστη» για τη φετινή έκθεση η Κωνσταντίνα Τσιουπρά, μέλος του Γραφείου του ΚΣ της ΚΝΕ, και συμπληρώνει: «Οι 72 μέρες της Κομμούνας αποτελούν πηγή πλούσιων συμπερασμάτων για τα χαρακτηριστικά που πρέπει να έχει η επαναστατική πάλη σήμερα, όσο και για τα χαρακτηριστικά που πρέπει να 'χει η εργατική εξουσία. Ακόμα και σε αυτόν τον τομέα έδωσε πολλά και γι' αυτό ακριβώς μελετήθηκε και από τους κλασικούς αργότερα, από τον Μαρξ, τον Ενγκελς και τον Λένιν. Είναι ενδεικτικό μάλιστα για τη σημασία της Παρισινής Κομμούνας ότι οι Μαρξ και Ενγκελς τη μοναδική διόρθωση που έκαναν στο Μανιφέστο, την έκαναν μετά τα γεγονότα της Παρισινής Κομμούνας, αναδεικνύοντας την ανάγκη τσακίσματος του αστικού κράτους». Χαρακτηριστικά έγραψε ο Μαρξ, «η εργατική τάξη δεν μπορεί να κατακτήσει την έτοιμη κρατική μηχανή και να τη βάλει σε κίνηση για τους δικούς της σκοπούς». Πρέπει, όπως υπογράμμισε και ο Λένιν, «να συντρίψει, να τσακίσει την "έτοιμη κρατική μηχανή" και να μην περιοριστεί στην απλή κατάληψή της».

Οι πρώτες δύο ενότητες της έκθεσης αναφέρονται στη Γαλλία και το Παρίσι σε όλο τον 19ο αιώνα, που αποτελεί έναν αιώνα αστικών επαναστάσεων. «Αυτό έχει σημασία για να κατανοήσουμε και ότι η Κομμούνα δεν έσκασε σαν κεραυνός εν αιθρία και τον αντιφατικό χαρακτήρα της, ότι ήταν αποτέλεσμα της ίδιας της εξέλιξης του καπιταλιστικού συστήματος, των αντιφάσεων και των ανταγωνισμών μέσα στα σπλάχνα του, απ' την εδραίωση της κυριαρχίας της αστικής τάξης. Αλλά κατανοούμε και τη σημασία της προετοιμασίας του προλεταριάτου για να μπορέσει να διεξάγει και τον μεγάλο αγώνα που εκφράστηκε στην Παρισινή Κομμούνα. Κι όλες οι δεκαετίες πριν, τα 82 χρόνια που μεσολάβησαν από τη Μεγάλη Γαλλική Επανάσταση μέχρι την Κομμούνα του Παρισιού το 1871, αυτών των εξεγέρσεων στο Παρίσι είναι χαρακτηριστικά και πολύ βοηθητικά γι' αυτά τα συμπεράσματα», σημειώνει η Κ. Τσιουπρά.

Στην πρώτη ενότητα με τίτλο «82 χρόνια επαναστάσεων στο Παρίσι» παρακολουθούμε την προσπάθεια να πάρει και να εδραιώσει την εξουσία στα χέρια της η αστική τάξη, μετά τη Γαλλική αστική Επανάσταση του 1789. Ξεχωρίζουν οι αστικές εξεγέρσεις του 1830 και 1848, όπου το προλεταριάτο πήρε ενεργό μέρος, υπό τη σημαία όμως της αστικής τάξης. Ιδιαίτερη σημασία έχει το 1848, γιατί εκεί αναδείχθηκε η ανάγκη της αστικής τάξης να τσακίσει τις διεκδικήσεις του προλεταριάτου, όπως επισήμαναν με έμφαση οι Μαρξ και Ενγκελς, ώστε το προλεταριάτο να συνειδητοποιήσει ότι χρειάζεται τη δική του αυτοτελή οργάνωση, τα δικά του αυτοτελή συνθήματα και όχι να πορεύεται κάτω από τη σημαία της αστικής τάξης.

Στην πρώτη ενότητα επίσης παρουσιάζεται η ισχυροποίηση της αστικής τάξης, το πώς αναπτύσσεται ο καπιταλισμός στη Γαλλία, που από τη μια έχει τις μεγάλες βιομηχανίες, γεννώντας ταυτόχρονα από την άλλη και το προλεταριάτο, δηλαδή τον «νεκροθάφτη» του. «Είναι ενδεικτική η φράση των Μαρξ και Ενγκελς, που λέει ότι η αστική εξουσία βάζει στη θέση των παλιών, νέες τάξεις, νέους όρους καταπίεσης και νέες μορφές πάλης», σημειώνει σχετικά η Κ. Τσιουπρά.

Και στη δεύτερη ενότητα με τίτλο: «Η εργατική τάξη στο προσκήνιο της Ιστορίας» παρακολουθούμε αυτές τις νέες μορφές πάλης ανάμεσα στην εργατική και την αστική τάξη, που γεννιούνται και αναπτύσσονται εκείνη την περίοδο. Η εργατική τάξη αναπτύσσεται σε όλη αυτή την πορεία μέσα από τις δικές της διεκδικήσεις για την κάλυψη των αναγκών της, για την επιβίωσή της, για το ψωμί της. Ανοίγουν οι πρώτοι σοσιαλιστικοί όμιλοι, οι πρώτες εργατικές ομάδες, και σε μια πορεία, και κάτω από την επίδραση της διαπάλης που αναπτύσσεται στους κόλπους αυτών των κινημάτων, εμφανίζεται ως ανάγκη το πρώτο επαναστατικό προλεταριακό κόμμα, ενώ έχει προηγηθεί η εμφάνιση της θεωρίας του επαναστατικού σοσιαλισμού, που μαζί με την ίδρυση της Α' Διεθνούς αποτελούν ξεχωριστό σταθμό στην έκθεση.

Η τρίτη ενότητα έχει τίτλο: «Πώς φτάσαμε στην Παρισινή Κομμούνα». Σηματοδοτεί το περιεχόμενο όλης της έκθεσης, αποτελεί όμως διακριτή ενότητα, γιατί έχει ιδιαίτερη σημασία για την πάλη στο σήμερα. Γιατί όπως εξηγεί η Κ. Τσιουπρά, «γίνεται προσπάθεια από την αστική - και όχι μόνο - ιστοριογραφία αναθεώρησης των γεγονότων της Παρισινής Κομμούνας ότι ήταν δήθεν αποτέλεσμα τυχαίων γεγονότων και εξελίξεων. Αυτό όμως δεν ισχύει, γιατί από τα βασικά συμπεράσματα που αναδεικνύει η Κομμούνα είναι ότι υπάρχει η δυνατότητα αυτό το σύστημα να ανατραπεί κι αυτή η δυνατότητα ξεπηδάει από τα σπλάχνα του ίδιου του συστήματος».

Ετσι σ' αυτή την ενότητα παρακολουθούμε τον Γαλλοπρωσικό πόλεμο που ξεσπά στη Γαλλία το 1870, ως αποτέλεσμα των έντονων ανταγωνισμών ανάμεσα στις δύο αστικές τάξεις. Η προηγούμενη ενότητα της έκθεσης έχει δείξει την ανάπτυξη της γαλλικής αστικής τάξης, που έχει συνέπεια αυτή να ζητάει μεγαλύτερο μερίδιο στην πίτα. Γι' αυτό συμμετείχε και σε άλλους επεκτατικούς πολέμους και συγκρούσεις. Τα γεγονότα του Γαλλοπρωσικού πολέμου όμως δεν είχαν την έκβαση που ήλπιζε η αστική τάξη της Γαλλίας. Γρήγορα ξεκίνησαν συντριπτικές ήττες των γαλλικών στρατευμάτων, ενώ στα μετόπισθεν υπήρχαν εξαθλίωση και αγανάκτηση.

Το προλεταριάτο σταδιακά χάνει την εμπιστοσύνη του στους θεσμούς της αστικής εξουσίας και τους πολιτικούς εκπροσώπους της αστικής τάξης, γιατί βαραίνει η δυσαρέσκεια για την επιχειρούμενη συνθηκολόγηση της Γαλλίας και την παράδοση του Παρισιού στους Πρώσους, καθώς και ξεθωριάζει στα μάτια τους η αστική δημοκρατία, αφού δεν αποκτούν τα πολιτικά δικαιώματα που είχαν με την ανατροπή του Ναπολέοντα του Γ'. Είναι ενδεικτικό ότι προηγήθηκαν της Παρισινής Κομμούνας δύο λαϊκές εξεγέρσεις, τον Οκτώβρη και τον Γενάρη, ως αποτέλεσμα αυτής της δυσαρέσκειας και της ανάγκης του προλεταριάτου να προχωρήσει δυναμικά διεκδικώντας τα πραγματικά συμφέροντά του. Η Α' Διεθνής πρωτοστάτησε στην οργάνωση αυτής της πάλης ενάντια στις επιδιώξεις και τα συμφέροντα της αστικής τάξης, για να μην ενταχθεί κάτω από τη σημαία της.

Και στις 18 Μάρτη 1871, ύστερα από τη διαταγή του Θιέρσου προς τα αστικά στρατεύματα να αφοπλίσουν τον ένοπλο λαό, ο λαός αρνείται και ξεσπά αυτό το τεράστιο γεγονός, η Παρισινή Κομμούνα. Γι' αυτό και στο χώρο της έκθεσης στο σημείο για την 18η Μάρτη δεσπόζει μια τεράστια κόκκινη σημαία, συμβολίζοντας τη σημαία των Κομμουνάρων στο Δημαρχείο του Παρισιού, και αποτελεί την «πύλη» εισόδου στα βασικά συμπεράσματα που αποτυπώνει η έκθεση στις επόμενες ενότητες.

Η τέταρτη ενότητα αφορά «Το επαναστατικό έργο της Κομμούνας». «Κάναμε την επιλογή να μην είναι μια ιστορική αναδρομή των διαταγμάτων, για να μπορέσει να φανεί καλύτερα στην πράξη ο πλούτος των συμπερασμάτων και η σημασία που έχει για τα επόμενα χρόνια, για τις σοσιαλιστικές επαναστάσεις που ακολούθησαν και αυτές που θα γίνουν», εξηγεί η Κ. Τσιουπρά. Ετσι η συγκεκριμένη ενότητα έχει ως άξονες τα βασικά συμπεράσματα που έβγαλαν οι Μαρξ, Ενγκελς και Λένιν από την Κομμούνα:

• Οτι η εργατική τάξη πρέπει να τσακίσει το αστικό κράτος και όχι να προσπαθήσει να το μεταρρυθμίσει.
• Οτι είναι βασική προϋπόθεση η κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής, διαφορετικά δεν μπορεί να υπάρξει μια οργάνωση της παραγωγής προς όφελος των κοινωνικών αναγκών.

Σε όλα αυτά τα σημεία η Κομμούνα έχει να δείξει πλούσιο έργο. Από το γεγονός ότι κατάργησε τα προνόμια των κρατικών υπαλλήλων, αντικατέστησε ήδη από τις πρώτες μέρες τον ένοπλο αστικό στρατό και στη θέση του έβαλε τον ένοπλο λαό κ.λπ., έργα πρωτοποριακά και σύγχρονα, που φωτίζουν το πώς θα πάρει η εργατική τάξη την εξουσία στα χέρια της.

Σ' αυτά τα διδάγματα στέκεται και ο Λένιν τα επόμενα χρόνια και όλες οι επαναστάσεις του 20ού αιώνα στην προσπάθειά τους να οικοδομήσουν την εργατική εξουσία. Αντίστοιχα, η σημασία αυτών των τριών συμπερασμάτων αναδεικνύεται και από την αρνητική πείρα του 20ού αιώνα, πώς μια σειρά κόμματα που δεν ακολούθησαν αυτόν τον επαναστατικό δρόμο, ουσιαστικά ενσωματώθηκαν, συμμετείχαν σε αστικές κυβερνήσεις με την εμφάνιση και του ευρωκομμουνισμού.

«Εκτιμούμε ότι σήμερα μέσα από όλες αυτές τις επεξεργασίες, την προσπάθεια μελέτης της πείρας του επαναστατικού κινήματος σε αυτά τα 150 χρόνια, το Κόμμα μας είναι πιο ώριμο από ποτέ για την πάλη και την οικοδόμηση του σοσιαλισμού τον 21ο αιώνα. Γι' αυτό επιλέξαμε στην έκθεση να υπάρχει μια ειδική ενότητα που αναδεικνύει αυτά τα συμπεράσματα και το πώς μπορούν να αξιοποιηθούν στις σύγχρονες συνθήκες. Αναδεικνύεται δηλαδή ότι ο σοσιαλισμός είναι αναγκαίος και επίκαιρος τον 21ο αιώνα, η μοναδική απάντηση στις ανάγκες μας που δεν καλύπτονται, αξιοποιώντας μέσα από τον κεντρικό σχεδιασμό όλες αυτές τις σύγχρονες δυνατότητες για την κοινωνική ευημερία. Αυτά αποτυπώνονται στην έκθεση σε ένα πολύ ωραίο βίντεο, που θεωρούμε ότι θα τραβήξει τα βλέμματα των επισκεπτών», τονίζει η Κ. Τσιουπρά.

Η πέμπτη ενότητα της έκθεσης έχει τίτλο «Η πορεία προς την τελική σύγκρουση». Σ' αυτήν την ενότητα, μέσα και από την αρνητική πείρα της ήττας της Κομμούνας αναδεικνύονται επίσης συμπεράσματα για το σήμερα. Ο ίδιος ο Λένιν αξιοποίησε αυτή την πείρα, προκειμένου να γράψει το «Κράτος και επανάσταση», έργο πολύ σημαντικό για την έκβαση της Οκτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης. Μέσα σε αυτό το έργο παρουσιάζει ως εξής τους παράγοντες που οδήγησαν στην ήττα της Κομμούνας. Μάλιστα ο Λένιν στο άρθρο του «Τα διδάγματα της Κομμούνας» τονίζει ότι το πρώτο λάθος της Κομμούνας ήταν ότι δεν ξεκίνησε την «απαλλοτρίωση των απαλλοτριωτών» και δεν κατέλαβε ιδρύματα, όπως η Τράπεζα της Γαλλίας. Το δεύτερο ήταν «η υπερβολική μεγαλοψυχία του προλεταριάτου: (...) αντί να στεφανώσει τη νίκη του στο Παρίσι με αποφασιστική επίθεση ενάντια στις Βερσαλίες, αργοπόρησε κι έδωσε στην κυβέρνηση των Βερσαλιών τον καιρό να συγκεντρώσει τις σκοτεινές δυνάμεις και να προετοιμαστεί για τη Ματωμένη Βδομάδα του Μάη».

Τι δεν βοήθησε τους Κομμουνάρους να το πάνε μέχρι τέλους; Απαντάει στο ερώτημα η Κ. Τσιουπρά: «Εκτιμάμε ως ένα βασικό την έλλειψη ισχυρής επαναστατικής πρωτοπορίας. Δηλαδή το γεγονός ότι μέσα στους κόλπους των Κομμουνάρων επέδρασε η ύπαρξη διαφόρων ρευμάτων, ήταν ένας βασικός παράγοντας. Ακόμα έπαιξε ρόλο ο μικρός βαθμός ανάπτυξης του επαναστατικού εργατικού κινήματος, το ότι δεν υπήρχε προηγούμενη πείρα. Σε κάθε περίπτωση η ύπαρξη μιας οργανωμένης πρωτοπορίας, που να μπορεί να το πάει μέχρι τέλους, να τσακίσει το αστικό κράτος, να τα βάλει με την έτοιμη κρατική μηχανή, να μη δείξει - αυτό που έλεγαν χαρακτηριστικά οι κλασικοί - τη "μεγαλοψυχία" των Κομμουνάρων, έχει ιδιαίτερη σημασία».

Μια σειρά γεγονότων αφήσαν το περιθώριο και τη δυνατότητα στην αστική τάξη να προετοιμάσει την αντεπίθεσή της και να οδηγηθούμε στη Ματωμένη Βδομάδα, με δεκάδες χιλιάδες απώλειες για το επαναστατημένο προλεταριάτο της εποχής εκείνης. Βεβαίως, όλα αυτά δεν αναιρούν τον τεράστιο ηρωισμό: Γυναίκες, νέοι, όλων των ηλικιών, άντρες ήταν μπροστά και μέχρι τελευταία στιγμή υπερασπίζονταν σοκάκι το σοκάκι το εργατικό Παρίσι.

Γι' αυτό, εξάλλου, στο τελευταίο σημείο της έκθεσης αναδεικνύεται ότι η Κομμούνα είναι αθάνατη, γιατί ακριβώς δείχνει τον δρόμο, τι μπορεί να κάνει η εργατική τάξη, ότι μπορεί να το φτάσει μέχρι τέλους, έως τη σύγκρουση με την εκμεταλλεύτρια τάξη και την ανατροπή της. Κι ακριβώς επειδή δείχνει αυτήν τη δυνατότητα και τη δύναμη που έχει η εργατική τάξη, θα μένει αθάνατη στους αιώνες και θα φωτίζει τις επαναστάσεις του μέλλοντος.

Αυτό θα είναι και το περιεχόμενο του τελευταίου βίντεο που «κλείνει» την κεντρική έκθεση του Φεστιβάλ και αφήνει ανοιχτό τον προβληματισμό για τη συνέχεια, για τα ζητήματα της σύγχρονης πάλης, που θα μπουν στο επίκεντρο και της κεντρικής συζήτησης του Φεστιβάλ, που θα γίνει αύριο Παρασκευή, στις 20.00, στη Λαϊκή Σκηνή με θέμα: «150 χρόνια από την πρώτη έφοδο στον ουρανό... Δυναμώνουμε τον αγώνα για την κοινωνία της πραγματικής ελευθερίας».