-- Ας μου επιτραπεί αρχικά μια μικρή προσωπική νότα. Είχα την τύχη να παρουσιάσω για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 1ο κοντσέρτο για βιολοντσέλο του Σοστακόβιτς πριν από 50 χρόνια, όπως και κάποιες από τις Συμφωνίες του και, πιο συγκεκριμένα, την 4η Συμφωνία με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, τη 2η Συμφωνία με τη «Φιλαρμόνια» και τώρα την 3ηπάλι με τη «Φιλαρμόνια». Το θεωρώ πολύ μεγάλο προνόμιο για μένα.

Οχι μόνο η ΚΝΕ αλλά και όλη η νεολαία αξίζει να έχει μια επαφή με τη μεγάλη και σπουδαία μουσική του 20ού αιώνα και ο Σοστακόβιτς είναι ένας από τους πολύ σημαντικούς συνθέτες του αιώνα που πέρασε. Ιδιαίτερα δε στον συμφωνικό χώρο είναι βασικά ο μεγάλος συνεχιστής αυτής της τρομερής συμφωνικής παράδοσης από τον Χάιντν, τον Μότσαρτ, τον Μπετόβεν, τον Μπραμς, τον Τσαϊκόφσκι, τον Μάλερ, τον Μπρούκνερ.

Η 3ηΣυμφωνία είναι ένα πολύ ιδιαίτερο έργο. Δεν χωρίζεται σε μέρη ως συνήθως, είναι, δηλαδή, ενιαίο έργο, το οποίο κρατάει περίπου μισή ώρα και στο τέλος συμμετέχει χορωδία, για ένα μικρό διάστημα. Το κείμενο αναφέρεται τόσο στο θέμα της Εργατικής Πρωτομαγιάς, όσο και της 1ης Μαΐου γενικότερα.

Να πούμε ότι στη συναυλία θα ακουσθούν μεταξύ άλλων και τα ελληνικά τραγούδια του Ραβέλ και του Ντβόρζακ (αυτά σε ενορχήστρωση δική μου), αλλά και τρία τραγούδια σε πρώτη εκτέλεση του Κωνσταντίνου Σφακιανάκη, ενός σημαντικού Ελληνα συνθέτη, που δυστυχώς το μέγα μέρος του έργου του έχει χαθεί, με σολίστ την μεσόφωνο Αρτεμη Μπόγρη. Τη δε Χορωδία του δήμου Αθηναίων διευθύνει ο Σταύρος Μπερής.

-- Στη Σοβιετική Ενωση παρουσιάζονταν όλα τα ρωσικά και σοβιετικά έργα από τους κρατικούς οργανισμούς, ηχογραφούνταν και εκδίδονταν. Γινόταν ξεχωριστή πολιτισμική και εκπαιδευτική πολιτική. Ποια είναι η άποψή σας;

-- Εγώ απλώς θα πω από την εμπειρία μου, γιατί είχα δουλέψει στη Σοβιετική Ενωση, στο τέλος της, την εποχή της περεστρόικα, και διαπίστωσα ιδίοις όμμασι ποια ήταν η σχέση του κόσμου, όχι σε μεγάλες πόλεις απλώς, όπως τη Μόσχα ή το Λένινγκραντ, αλλά ακόμα και σε μια πόλη όχι τόσο γνωστή, όπως ήταν το Σβερντλόβσκ, ή Αικατερίνμπουργκ τώρα που πήρε το παλιό όνομα.

Είδα ότι οι συμφωνικές συναυλίες ή οι παραστάσεις της όπερας ήταν, θα έλεγα, λαϊκά θεάματα και λαϊκά ακροάματα. Και με τον όρο λαϊκό δεν εννοώ το εύκολο, αλλά ότι το ευρύτερο παγκόσμιο ρεπερτόριο ήταν προσβάσιμο για όλους. Στην πράξη αυτό σήμαινε ότι η ορχήστρα, για παράδειγμα, της οποίας είχα την τιμή να ηγούμαι για κάποιο διάστημα, ήταν υψηλών καλλιτεχνικών προδιαγραφών και μπορούσε να παίξει τα πάντα, από Στραβίνσκι και Σοστακόβιτς, μέχρι Ρίχαρντ Στράους, Βάγκνερ και Μάλερ. Και αυτό είχε σημασία, διότι δεν υπήρχε τεχνικό εμπόδιο στην πρόσβαση σε δύσκολα έργα, οπότε ο κόσμος είχε την ευχέρεια να τα ακούσει. Μπορούσε να ακούσει μουσική κάθε είδους και να έχει άμεση πρόσβαση σε αυτήν.

Βεβαίως, υπήρχε η παράδοση της Ρωσίας, η οποία είχε δημιουργήσει έναν σημαντικότατο μουσικό πολιτισμό, ήδη, από τα τέλη του 18ου αιώνα, με κορύφωση την Εθνική Σχολή και με συνθέτες όπως ο Τσαϊκόφσκι, ο Ραχμάνινοφ κ.ά. Το έδαφος προϋπήρχε, αλλά έπρεπε να καλλιεργηθεί και αυτό που διαπίστωσα εγώ, ήταν ότι η καλλιτεχνική παιδεία που μετεδίδετο τόσο στους επαγγελματίες όσο και στον άλλο κόσμο, την εποχή της Σοβιετικής Ενωσης, ήταν πολύ υψηλού επιπέδου.

-- Τι χρειάζεται από πλευράς πολιτείας και Παιδείας για να γίνει η Τέχνη μας, η «κλασική» μουσική, όπως την αποκαλούμε, κτήμα του λαού μας και απαραίτητο στοιχείο της ζωής μας;

-- Κοίταξε, αυτό είναι ένα ευρύτατο θέμα που άπτεται της μουσικής παιδείας γενικότερα. Η μουσική παιδεία στον τόπο μας, σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη, υπολείπεται. Σ' αυτό, το κράτος οφείλει να κάνει κάποια βήματα. Τα ωδεία μας είναι ακόμη αδιαβάθμητα, ενώ επείγει το θέμα της ανωτατοποίησης των καλλιτεχνικών σπουδών. Δεν ξέρω πόσα χρόνια συζητιέται αυτή η Μουσική Ακαδημία... Θυμάμαι το βιβλίο του Μίκη Θεοδωράκη για την Ελληνική Μουσική που γράφει μέσα ότι από τη δεκαετία του '50 συζητιόταν το ζήτημα αυτό και πάμε και πιο πίσω ακόμη, στην εποχή Καλομοίρη, δεκαετία '20 - '30. Εκατό χρόνια, λοιπόν, συζητιέται το θέμα αυτό, ακόμη να το λύσουμε; Εξω έχουν κάνει άλματα, εμείς τι κάνουμε;

Και αυτό επιπλέον που θέλω να πω είναι το εξής: Καλό είναι να φροντίσουμε τη μουσική παιδεία, αλλά πρέπει να σκεφτούμε ότι και οι απόφοιτοι των σχολών πρέπει να έχουν χώρους εργασίας. Είναι δυνατόν η Ελλάδα να έχει μείνει με ένα Λυρικό Θέατρο, παράδειγμα; Δεν έπρεπε μια πόλη σαν τη Θεσσαλονίκη να έχει δικό της θέατρο; Ενα «εργοστάσιο πολιτισμού» που έχει ορχήστρα, χορωδία, σολίστες, μπαλέτο κ.λπ.; Τόσα χρόνια τα συζητάμε και δεν γίνεται τίποτε. Γίνονται κάποιες προσπάθειες και τελικά ναυαγούν. Για την Οπερα Θεσσαλονίκης στην οποία αναφέρομαι θα σου πω το εξής: Εγώ, ως Θεσσαλονικιός, έχω ζήσει πολλές προσπάθειες για τη δημιουργία της. Μια μεγάλη προσπάθεια είχε κάνει ο μακαρίτης ο Σπύρος Ευαγγελάτος, η οποία δυστυχώς δεν ευοδώθηκε. Δεν είναι μόνο θέμα οικονομικό, διότι πολλοί επικαλούνται το οικονομικό και στέκονται σε αυτό. Υπάρχουν προϋποθέσεις με πολύ λιγότερα λεφτά, απ' ό,τι φαντάζονται κάποιοι, για να λειτουργήσει λυρικό θέατρο σε μόνιμη βάση στη Θεσσαλονίκη.

Και επίσης να δημιουργηθούν κι άλλες ορχήστρες. Εγιναν και γίνονται κάποιες αξιόλογες προσπάθειες σε πόλεις όπως η Λάρισα, ο Βόλος, η Κέρκυρα ή το Ηράκλειο και η Πάτρα. Αλλά, αν δεν υπάρξει μια συγκεντρωμένη, στοχευμένη μακροπρόθεσμη πολιτική, δεν πρόκειται αυτές οι προσπάθειες να έχουν αίσιο τέλος, διότι κάποτε οι άνθρωποι, οι πρωταγωνιστές αυτών των προσπαθειών κουράζονται, αν δεν υπάρχει ενίσχυση.

-- Και ποιος είναι ο ρόλος της Εθνικής Λυρικής Σκηνής;

-- Κοίταξε Χρήστο, η Λυρική αυτήν τη στιγμή έχει κάποια πλεονεκτήματα. Καταρχάς έχει ένα καινούριο θέατρο, μια σύγχρονη σκηνή με όλες τις δυνατότητες που παρέχει σήμερα η τεχνολογία, ενώ και η Ορχήστρα και η Χορωδία της είναι σε πολύ υψηλό επίπεδο. Επίσης, η πολιτική που ακολουθείται στην Εναλλακτική Σκηνή, να δίνει δηλαδή βήμα σε πολλούς νέους συνθέτες να γράψουν έργα, είναι πολύ καλή. Ομως, από την άλλη, δεν μπορώ να σκεφτώ ότι οι νέοι συνθέτες δεν έχουν όνειρα να γράψουν κάτι μεγαλύτερο και να περιορίζονται σε ένα μικρό ορχηστρικό σύνολο ή τέλος πάντων στο πλαίσιο που καθορίζει μια πειραματική σκηνή. Αρα σ' αυτό το σημείο θα έπρεπε να δοθεί βάρος από τη Λυρική στο να δοθούν παραγγελίες για να γράφονται και έργα για μεγάλη ορχήστρα. Αυτό είναι το ένα σκέλος, ως προς τους νεότερους.

Αλλά εκεί που η Λυρική, δυστυχώς, δεν έχει δώσει βάρος, είναι στην ανάδειξη του νεοελληνικού ρεπερτορίου, από τον Μάντζαρο, τον Καρρέρ, τον Λαυράγκα, τον Σαμάρα, τον Καλομοίρη, τον Σακελλαρίδη, τον Σκλάβο, τον Νεζερίτη, πολλά ονόματα... Μέχρι τους σύγχρονους, τον Θεοδωράκη, τον Κουρουπό, τον Αντωνίου, τον Κουνάδη, τον Κούκο... Υπάρχει ένα μεγάλο ρεπερτόριο το οποίο ο κόσμος το αγνοεί. Και το άσχημο είναι ότι το αγνοεί όχι απλώς ο μέσος Ελληνας, αλλά κι ο μορφωμένος, κι ο διανοούμενος. Αυτό το ιστορικό φαινόμενο της ελληνικής όπερας. Δυστυχώς... Αυτό είναι κάτι που η Λυρική, ως καθ' ύλην αρμόδιος οργανισμός, θα έπρεπε να το προσέξει, να το προσεγγίσει και να το διαδώσει. Διότι εξωστρέφεια δεν είναι, κατά την ταπεινή μου γνώμη, μόνον να έχουμε μια συνεργασία με τη Μετροπόλιταν Οπερα της Νέας Υόρκης - φυσικά, δεν είναι κακό - αλλά το να δώσουμε κι εμείς μια δημιουργική διάσταση του νέου ελληνισμού - η οποία υπάρχει - να βγει προς τα έξω, και με έργα τα οποία αξίζουν και που χρονικά εκτείνονται σε διάστημα δύο και πλέον αιώνων. Από τη δική μου προσωπική εμπειρία, οι όπερες που γίνανε γνωστές στο εξωτερικό μέσω της δισκογραφίας, είτε των Σαμάρα και Καρρέρ είτε των Καλομοίρη και Μητρόπουλου, είχαν μια πολύ θετική απήχηση. Ετσι, πιστεύω ότι η Λυρική πρέπει να έχει κάποια βασικά νεοελληνικά έργα στο ρεπερτόριο μόνιμα. Για παράδειγμα, τη Ρέα του Σαμάρα ή το Δαχτυλίδι της Μάνας του Καλομοίρη ή τις όπερες του Καρρέρ Μάρκο Μπότσαρη και Κυρά-Φροσύνη.

Ειδικότερα τώρα θα ήθελα να πω πως υπάρχουν κάποια ζητήματα στα οποία απ' ό,τι ξέρω θα έπρεπε να δοθεί βάση ηθικής τάξεως. Είχε γραφτεί από τον Θόδωρο Αντωνίου μια όπερα με θέμα τον Καποδίστρια. Αυτή η όπερα ήταν παραγγελία της Λυρικής Σκηνής για τα εγκαίνια του νέου θεάτρου, πέρασε και η επέτειος του '21 και η όπερα αυτή δεν παρουσιάστηκε. Αυτό είναι θέμα πιστεύω που πρέπει να το αντιμετωπίσει η Λυρική. Ο Αντωνίου «έφυγε», ήταν ένας σπουδαίος Ελληνας συνθέτης, ένας ακαδημαϊκός και το έργο αυτό έμεινε στην αφάνεια. Επίσης, κάτι ακόμα ηθικής τάξεως. Εδώ και 10 χρόνια ανακαλύφθηκε στην Κέρκυρα το υλικό ορχήστρας της Φλώρα Μιράμπιλις του Σπύρου Σαμάρα. Ενα σημαντικό νεοελληνικό έργο, το οποίο θα μπορούσε να συμπληρωθεί, γιατί δεν βρέθηκε το πλήρες υλικό απ' ό,τι γνωρίζω - κάποιες πάρτες λείπουν. Θα έπρεπε να έχει συμπληρωθεί και να έχει παιχτεί.

Θα περιοριστώ σ' αυτά τα δύο για να πω ότι εκεί περιμένω τη Λυρική Σκηνή, να δείξει, μέσω του καλλιτεχνικού της διευθυντή, που είναι ο ίδιος συνθέτης, μεγαλύτερη ευαισθησία και αυτά τα πράγματα να τα προχωρήσει, αναλογιζόμενος ότι προ 50 περίπου ετών, ο Δημήτρης Χωραφάς ανέθεσε στον Οδυσσέα Δημητριάδη την επανενορχήστρωση της Φλώρας, την οποία η ΕΛΣ παρουσίασε σκηνικά τόσο στην Αθήνα όσο και στη Θεσσαλονίκη. Εμείς, όπως είπα, βρήκαμε το πρωτότυπο εδώ και καιρό, περίπου στο 95% και το κρατάμε κλειδωμένο σε ένα συρτάρι και διερωτώμαι: Πανεπιστήμια, υπουργείο Πολιτισμού κι ο μουσικός κόσμος εν γένει, τι κάνουμε;

• Ολόκληρη η συνέντευξη του Β. Φιδετζή θα δημοσιευτεί στο portal «902.gr».