Τα εξώφυλλα των δύο παραστάσεων του έργου του Αρθουρ Μίλερ «Ο θάνατος του εμποράκου» από το Θέατρο Τέχνης, στα 1949 και στα 1962

Ο μεγαλωμένος σε ρωμαίικο αστικό σπίτι της Προύσας, περνάει από τη Σορβόνη, όπου επί έναν χρόνο δοκιμάζει να γνωρίσει τις αισθητικές θεωρίες. Αυτή η σύντομη μαθητεία του στο κορυφαίο παριζιάνικο πανεπιστήμιο δεν βαραίνει τόσο στις επιλογές του, όσο η διδασκαλία του στο Κολλέγιο της Αθήνας, όπου εργάζεται, από το 1930 έως το 1939, ως καθηγητής Αγγλικής Φιλολογίας και Γλώσσας.

Μέσα σ' αυτόν τον κύκλο, με τον διπλό ρόλο του δάσκαλου και του μαθητή - γιατί ήξερε ν' ακούει - ξυπνάει και διαμορφώνεται μέσα του ο άνθρωπος του θεάτρου, ο οποίος με την παρουσία του θα χαράξει εξακολουθητικά το νεοελληνικό θέατρο. Και δεν θ' αργήσει ανεξίτηλα να το σφραγίσει, γιατί είναι από τους πρωτοπόρους, ο οποίος παρακολουθεί τις διεθνείς θεατρικές διεργασίες και διαθέτει την εγρήγορση να τις μεταφέρει με λόγο ελληνικό στα θεατρικά δρώμενα της περιφέρειας.

Μία από τις πρωτιές του είναι και η παρουσίαση στα καθ' ημάς των δύο διαχρονικών έργων του Αρθουρ Μίλερ, λίγους μήνες μετά την παρθενική παρουσίασή τους στις ΗΠΑ: «Ηταν όλοι τους παιδιά μου» και «Ο θάνατος του εμποράκου. Μία καθ' εαυτόν συνομιλία σε δυο πράξεις και μοιρολόι».

Αυτό το Σαββατοκύριακο, θα εστιάσουμε στο δεύτερο, αφού η αναφορά στο πρώτο έγινε σε περασμένο φύλλο. Μετά, λοιπόν, το ανέβασμα στο θεατρόφιλο κοινό της Φιλαδέλφειας και της Νέας Υόρκης, το 1949, το Θέατρο Τέχνης επιλέγει το Θέατρο «Ρεξ», της Μαρίκας Κοτοπούλη, για να δοκιμάσει την ελληνική εκδοχή της δίπρακτης τραγωδίας.

Τα εξώφυλλα των δύο παραστάσεων του έργου του Αρθουρ Μίλερ «Ο θάνατος του εμποράκου», από το Θέατρο Τέχνης, στα 1949 και στα 1962

Συντελεστές:

Νίκος Οικονομόπουλος - Δημήτρης Καρέλης (μετάφραση), Κάρολος Κουν (σκηνοθεσία), Γιάννης Στεφανέλλης (σκηνογραφία), Μάνος Χατζιδάκις (μουσική), Βασίλης Διαμαντόπουλος (Ουίλι Λόμαν), Βάσω Μεταξά (Λίντα), Δημήτρης Νικολαΐδης (Μπιφ), Δημήτρης Χατζημάρκος (Χάπι), Λυκούργος Καλλέργης (θείος Μπεν), Στράτος Φλώρος (Μπέρναρντ), Μελίνα Μερκούρη (Η γυναίκα), Θόδωρος Μορίδης (Τσάρλι), Ιορδάνης Μαρίνος (Χάουαρντ Βάγκνερ), Βίλμα Κύρου (Τζένι), Κ. Οικονομόπουλος (Στάνλεϊ), Τόνια Καράλη (Δεσποινίς Φορσάιτ), Αντιγόνη Βαλάκου (Λέτα).

Αξίζει ολόκληρο να παραθέσουμε το ξεχασμένο κείμενο του τότε 24χρονου συνθέτη Μάνου Χατζιδάκι, το οποίο τυπώνεται στο πρόγραμμα της παράστασης:

«Γι' αυτούς που έχουν αντιρρήσεις γενικά για την συμβολή της μουσικής σε μια θεατρική παράσταση, νομίζω πως με τον αναλυτικό τρόπο που εκθέτει ο Μίλλερ τον ''Εμποράκο'' του, δημιουργεί τις αναγκαίες προϋποθέσεις για έναν μουσικό, να γράφει καθαρά μουσική για το θέατρο και παράλληλα να βρεθεί μέσ' στο πιο δικό του κλίμα.

Γιατί το τραγικό, στην περίπτωση του Μίλλερ, δεν εμφανίζεται με δεσπόζουσα κλασσική γραμμή έτσι που η μουσική - σαν μάλιστα η παράσταση είναι εμπνευσμένη - να δίνει την εντύπωση του περιττού. Η τραγικότητα - αν την ονομάσουμε έτσι - του εμποράκου και σαν πρόσωπο και σαν έργο, εκτίθεται κι' αναπτύσσεται με χίλια δυο "συγκινητικά" στοιχεία, παρμένα μέσα απ' την πιο καθημερινή ζωή. Και τ' όνειρο ακόμη συμπορεύεται έτσι με την πραγματικότητα, ώστε να περισσεύει πάντα σαν κάτι το ξεχωριστό. Στο κάτω-κάτω ο Γουίλλυ Λόμαν - ο εμποράκος μας - απ' την αρχή αγωνίζεται να ξεφύγει απ' αυτή την καθημερινότητα για να καταλήξει να φτιάξει ένα μοιρολόγι κι' αυτό διχασμένο».

Το κείμενο του τότε 24χρονου Μάνου Χατζιδάκι (με φωτογραφία του) για τον Αμερικανό δραματουργό, όπως τυπώθηκε στο πρόγραμμα της παρθενικής γνωριμίας της τραγωδίας με το ελληνικό κοινό

«Λοιπόν όσο πιο ειλικρινά κινηθεί μέσ' σ' αυτό, όσο πιο ελευθερωμένα την οποιαδήποτε μουσική του πραγματικότητα, αντιδράσει και π ά θ ε ι, τόσο καλύτερα θα υπηρετήσει και θα συμβάλει στην παράσταση.

Αν πάλι εξετάσουμε από άλλη πλευρά την περίπτωση του σημερινού έργου, βλέπουμε πόση ελευθερία αφήνεται στον μουσικό για να δουλεύει και να δώσει ό,τι έχει μάθει μέχρι τα σήμερα όχι μόνον σαν μουσικός μα προπαντός σαν άνθρωπος του θεάτρου. Το μουσικό θεματικό του υλικό, τα όργανα που θα μεταχειριστεί, ο τρόπος που θα κινηθεί, προϋποθέτουν εμπειρία σκηνικής μουσικής. Είναι σαν να έχεις χορέψει σ' ανοιχτό λειβάδι. Η ελευθερία αυτή δημιουργεί από τη φύση της δυσκολίες που μόνο πολλή δουλειά και πολλή αγάπη μπορεί να υπερνικήσει.

Αλλά απόψε, προς Θεού, να μην ζητήσει κανείς ν' ανακαλύψει σ' αυτό που θ' ακούσει τρόπους αντίστιξης και φούγκας. Θα πέσει όξω, γιατί δεν θ' ακούσει τίποτε τέτοιο.

Στιγμιότυπο από την πρώτη παραγωγή, με τους Βάσω Μεταξά, Βασίλη Διαμαντόπουλο, Δημήτρη Νικολαΐδη και Δημήτρη Χατζημάρκο (Αρχείο Θεάτρου Τέχνης Κάρολου Κουν)

Το έργο θα ξανανέβει στις 6 Δεκέμβρη 1962, από το Θέατρο Τέχνης, αυτή, όμως, τη φορά, στη δική του στέγη, στο Κυκλικό Θέατρο του Ορφέα. Επαναλαμβάνεται, κατά την περιοδεία του καλοκαιριού 1963, το δίμηνο Ιούνη - Ιούλη, σε Θεσσαλονίκη, Κέρκυρα, Πάτρα, Αγρίνιο, Χανιά, Ηράκλειο Κρήτης.

Δεύτερη διανομή:

Νίκος Οικονομόπουλος - Δημήτρης Μπεράχας (μετάφραση), Κάρολος Κουν (σκηνοθεσία), Βασίλης Βασιλειάδης (σκηνογραφία), Μάνος Χατζιδάκις (μουσική), Γιώργος Λαζάνης (Ουίλι Λόμαν), Πόπη Δανιήλ (Λίντα), Αλέκος Ουδινότις (Μπιφ), Μίμης Κουγιουμτζής (Χάπι), Χρήστος Μπεκιάρης (Μπέρναρντ), Τζένη Γαϊτανοπούλου (Η γυναίκα), Νίκος Κούρος (Τσάρλι), Δημήτρης Χατζημάρκος (Θείος Μπεν), Γιώργος Μοσχίδης (Χάουαρντ Βάγκνερ), Σοφία Μιχοπούλου (Τζένι), Νίκος Χαραλάμπους (Στάνλεϊ), Μάγια Λυμπεροπούλου (Δεσποινίς Φορσάιτ), Σούλα Μελετίου (Λέτα).

ΥΓ: Ο 29χρονος Ισραηλινός σκηνοθέτης Γιούβαλ Αμπραχαμ και η οικογένειά του δέχονται απειλές για τη ζωή τους. Μοιράστηκε με τον Παλαιστίνιο ομότεχνό του Μπάζελ Αντρα τη Χρυσή Αρκτο Ντοκιμαντέρ, στο Φετινό Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου, για την ταινία τους «No Other Land». Οι πολεμοχαρείς και πολεμοκάπηλοι ομοεθνείς του ενοχλήθηκαν από τη δήλωσή του: «Αυτή η κατάσταση του απαρτχάιντ μεταξύ μας, αυτή η ανισότητα πρέπει να τελειώσει. Πρέπει να ζητήσουμε κατάπαυση του πυρός. Πρέπει να ζητήσουμε μια πολιτική λύση για τον τερματισμό της κατοχής».

Δύο ενσταντανέ από το ξανανέβασμα, με το πρωταγωνιστικό κουαρτέτο των Γιώργου Λαζάνη, Πόπης Δανιήλ, Αλέκου Ουδινότι και Μίμη Κουγιουμτζή (Αρχείο Θεάτρου Τέχνης Καρόλου Κουν)

Δυό ενσταντανέ από το ξανανέβασμα, με το πρωταγωνιστικό κουαρτέτο των Γιώργου Λαζάνη, Πόπης Δανιήλ, Αλέκου Ουδινότι και Μίμη Κουγιουμτζή (Αρχείο Θεάτρου Τέχνης Καρόλου Κουν)