ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

Ενας καταϊδρωμένος δεκαεφτάχρονος έφηβος φτάνει έξω από την πύλη της οδού Τοσίτσα. Κοντοστέκεται, κοιτάζει μια αριστερά και μια δεξιά, παίρνει βαθιά αναπνοή για να του φύγει το άγχος, μπροστά στον καινούργιο δρόμο που ανοίγεται μπροστά του. Στη δεξιά μασχάλη του κουβαλάει μια δεσμίδα με χαρτόνια, τα χέρια του είναι φορτωμένα με μολύβια και πινέλα.

Η μητέρα του δεν καταλαβαίνει από ζωγραφική, είναι, όμως, εφοδιασμένη με το μητρικό ένστικτο. Εχει συνειδητοποιήσει ότι ο απόφοιτος Γυμνασίου, ο γιος της, Διαμαντής Διαμαντόπουλος, ανήκει αποκλειστικά και μόνο στον χρωστήρα. «Παιδί μου, να πας εκεί», ακούγεται η προτροπή της. Με την καθάρια μνήμη του, περιγράφει αυτές τις πρώτες προσπάθειες να γίνει ζωγράφος, με εφόδιο το πρωτογενές ταλέντο του:

«Δάσκαλό μου είχα τον Παρθένη, ο οποίος ήξερε πάρα πολλά πράγματα. Δηλαδή, για την Ελλάδα, ήταν φαινόμενο. Μου φαίνεται, όμως, σαν παιδαγωγός δεν ήταν καλός. Ζητούσε να κάνεις αυτό που ήθελε εκείνος! Σε πίεζε! Εγώ τσακωνόμουνα συνεχώς μαζί του, κι όλο έλεγα να φύγω. Πάντως, όμως, νομίζω ότι έμαθα αρκετά πράγματα απ' τον Παρθένη» (συνέντευξη στον Λευτέρη Παπαδόπουλο, «Τα Νέα», 5 Μάη 1978). Ολα αυτά συμβαίνουν στα 1931, ο Κωνσταντίνος Παρθένης (1878 - 1967) τον δέχεται στο εργαστήρι του έως το 1936, αλλά δεν έρχονται ουρανοκατέβατα.

Ηδη, από τα δεκατέσσερά του, αυτό το μαμούνι από τον Υμηττό των ανατολικών συνοικιών ψάχνεται. Ο χαράκτης Δημήτρης Γαλάνης (1879 - 1966) εκθέτει ως Galanis, από 26 Μάη έως 9 Ιούνη 1928, στο «Ιλίου Μέλαθρον» (σημερινό Νομισματικό Μουσείο). Οταν ο Διαμαντής επισκέπτεται την έκθεσή του, ο 35 χρόνια μεγαλύτερός του χαράκτης, βλέποντας απέναντί του ένα παιδί, το αντιμετωπίζει με προσήνεια και το συμβουλεύει: «Οτι έχεις ταλέντο είναι αναμφισβήτητο. Σε συμβουλεύω, όμως, όταν τελειώσεις το Γυμνάσιο να φύγεις από την Αθήνα και να πας στο Παρίσι».

Δεν τον ακούει, όπως αποδεικνύεται εκ των υστέρων, και συνεχίζει να αναζητά αποδέκτες για να δείξει το πρώιμο έργο του. Γνωρίζει τον Μάριο Βαϊάνο (1905; - 1975), τον Αιγυπτιώτη εκδότη περιοδικών, όπως της «Νέας Τέχνης», που τυπώνει, το 1924, το πρώτο αφιέρωμα στον Κ. Π. Καβάφη, σε ελλαδικό έντυπο. Μέσω αυτού γνωρίζεται με την παλαιά και τη νέα γενιά συγγραφέων και καλλιτεχνών, των οποίων, αν και οι απόψεις τους τις περισσότερες φορές δεν ταυτίζονται, συγκροτούν την πρωτοπορία των καιρών τους.

Αυτός, λοιπόν, ο κινητικός διανοούμενος, ο οποίος έχει την ικανότητα να γνωρίζει μεταξύ τους άγνωστους έως χτες πρωτότυπους δημιουργούς και να ενορχηστρώνει την εργασία τους σε μορφές συνύπαρξής τους, με δημοσιεύσεις και με εκθέσεις, συστήνει τον άγουρο Διαμαντή Διαμαντόπουλο στον ποιητή Μιλτιάδη Μαλακάση (1869 - 1943).

«Πολύ καλός άνθρωπος ο Μαλακάσης! Ο ποιητής, λοιπόν, κορνίζωσε μερικά έργα μου, το 1930, και τα κρέμασε στη "Λέσχη των Καλλιτεχνών"», αποτίνει φόρο τιμής, μετά από μισό αιώνα, στον γενναιόδωρο δημιουργό. Ο χώρος, ο οποίος λειτουργεί στην Καραγεώργη Σερβίας 81, αποτελεί πόλο έλξης επισκεπτών, που θέλουν να μυηθούν στις νέες τεχνοτροπίες.

Ανακεφαλαιώνουμε. Τα χρόνια, προτού γίνει δεκτός από τον Κωνσταντίνο Παρθένη, στην ΑΣΚΤ, έχει συναντηθεί με τρία πρόσωπα σημαίνοντα για τα ελληνικά πολιτιστικά δρώμενα: Με τους Γαλάνη, Βαϊάνο, Μαλακάση.

Με την ενθάρρυνσή τους, αποφασίζει να στήσει την πρώτη έκθεσή του, στις 15 Μάρτη 1931. Φιλοξενείται στο «Ασυλον Τέχνης» της Πλάκας, που βρίσκεται επί της οδού Ναυάρχου Νικοδήμου 21. Ιδρυτής του, ο πρωτοπόρος συγγραφέας, ζωγράφος, εκδότης, ηθοποιός και γκαλερίστας Νίκος Βέλμος (ψευδώνυμου του Νίκου Βογιατζάκη, 1890 - 1930), πάντα στο πλευρό των ανέστιων και των καταπιεσμένων.

«Διαπραγματεύτηκα», ρίχνει φως στην πρώτη έκθεσή του ο Διαμαντής Διαμαντόπουλος, «(...) με το Στρατή Δούκα, που εκπροσωπούσε την οικογένεια Βέλμου (...) Μου λέει, λοιπόν, ο Δούκας: ''Θα δώσεις 800 δραχμές και θα γίνει η έκθεση''. "Αδύνατον!''. ''Πού θα βρω αυτά τα χρήματα;''. ''Θα πουλήσεις''. ''Κι αν δεν πουλήσω;''. ''Αν δεν πουλήσεις, δεν θα δώσεις δραχμή!''.

Στα εγκαίνια ήταν ερημιά μεγάλη. Είχε έρθει, όμως, ο Αγγελος Τερζάκης, ο οποίος είπε: "Τα έργα είναι μοντέρνα, αλλά και ρωμαίικα". Δεν ξέρω, ωστόσο, αν αυτό το είπε συμβατικά ή από κατανόηση. Αργότερα, ήρθε ο Πικιώνης, κι έφερε μαζί του έναν μηχανικό Μανωλάκη (σ.σ. το πιθανότερο να αναφέρεται στον αρχιτέκτονα Βασίλη Μανωλάκη, 1889 - 1966, ο οποίος εκπονεί τα σχέδια μονοκατοικιών και πολυκατοικιών από την περίοδο του Μεσοπολέμου). Αυτός (...) πήρε το ωραιότερο έργο μου, τα "Τετράδια", μου έδωσε 800 δραχμές, κι έτσι πλήρωσα την αίθουσα...».

Στη δεξαμενή των ανθρώπων που στέκονται στα πρώτα βήματά του είναι και ο συγγραφέας, δημοσιογράφος, κριτικός και εκδότης περιοδικών Φώτος Γιοφύλλης (ψευδώνυμο του Σπύρου Μουσούρη, 1887 - 1981). Σχεδόν τρεις δεκαετίες μεγαλύτερος, με μάτι ξυράφι, ώστε ν' αναγνωρίσει τον Διαμαντόπουλο του μέλλοντος.

Στο αρχείο της Εθνικής Πινακοθήκης ανακαλύψαμε την πρόσκληση του νέου ζωγράφου προς τον πεπειραμένο της γραφής. Αντιγράφουμε τη χειρόγραφα γραμμένη διεύθυνση:

«Αξιότιμον Κον Φ. Γιοφύλλην

Περιοδικόν "Πρωτοπορία" Στοά Φέξη 59

Ενταύθα»

Και η εγγραφή της πρόσκλησης, με στοιχεία γραφομηχανής:

«Πρόσκλησις

Παρακαλείσθε, όπως ευαρεστούμενος τιμήσητε διά της επισκέψεώς σας την πρώτην μου έκθεσιν ζωγραφικής, η οποία ανοίγει την 15ην Μαρτίου ημέραν Κυριακήν και ώραν 11 π.μ. εις το "Ασυλον Τέχνης".-

Μετ' εκτιμήσεως

Διαμαντής Διαμαντόπουλος

(χειρόγραφη υπογραφή)»

Η αποστολή της προς τον Φώτο Γιοφύλλη, ιδιοκτήτη και διευθυντή του βραχύβιου περιοδικού «Πρωτοπορία» (Γενάρης 1929 - Αύγουστος 1931) «για την καλλιτεχνία και τη λογοτεχνία» - όπως ήταν ο υπότιτλός του - δεν είναι τυχαία, μα καθόλου τυχαία.

Ενα χρόνο πριν, στο φυλλάδιο (αριθμός 10, Οκτώβρης 1930), δημοσιεύονται ένα έργο του Διαμαντόπουλου - μάλλον είναι τα «Τετράδια», που αγοράζει ο αρχιτέκτονας Β. Μανωλάκης - και ένα επαινετικό σχόλιο του γενναιόδωρου εκδότη:

«(...) Το παιδί αυτό έχει μια ζωγραφική αντίληψη ξεχωριστά δική του. Χωρίς να ζυμωθή στα μεγάλα ζωγραφικά κέντρα, είναι ένας μετακυβικός ζωγράφος με χαρακτήρα. Νοιώθει στη σύνθεση με δικές του ισορροπίες κι' αρμονίζει τα χρώματα σε κλίμακες νέας αρμονίας. Ο νέος αυτός ανοίγεται με μεγάλα φτερά. Ας ιδούμε...».

Αυτό το ακροτελεύτιο «Ας ιδούμε...», με αποσιωπητικά, αλλάζει κατεύθυνση, αρχίζει να στρέφεται σε θετική κριτική, έναν χρόνο μετά, μετά την επίσκεψη στην παρθενική έκθεση του μόλις 17χρονου υπό διαμόρφωση εικαστικού (φυλλάδιο, αριθμός 27, Μάης 1931):

«Ο νεώτατος ζωγράφος κ. Διαμαντόπουλος που η ''Πρωτοπορία'' τον πρωτοπαρουσίασε στο κοινό, άνοιξε μιαν έκθεση των πρώτων έργων του. Μπροστά σ' αυτά ξαφνίστηκαν οι ανίδεοι. Ωστόσο ο κ. Διαμαντόπουλος είχε την αξιοσύνη και την τύχη ν' αρχίση από την μετακυβιστική εποχή. Δεν εμολύνθηκε από τον ρεαλισμό κι' από τις φωτογραφικές στάμπες. Βέβαια έχει στην εργασία του αυτή την επίδραση του κυβισμού. Ωστόσο τελευταία απελευθερώνεται. Το στήσιμο των όγκων και η κίνηση στον πριμιτιβίστικο κόσμο του είναι πράματα σημαντικά και αξιοσημείωτα. Μα κυριώτατα το χρώμα του, οι πρωτότυπες αρμονίες του δείχνουν ένα ζωγράφο με ταλέντο συγχρονισμένο και πλούσιο. Πρέπει ακόμα ο κ. Διαμαντόπουλος να εργαστή επίμονα, να προσπαθήση πολύ, μα με βεβαιότητα πως απ' αυτόν θα βγη κάτι που θα βαρύνη σημαντικά στην αυριανή Τέχνη. Εχει ένα γερό κ' ελεύτερο ταλέντο». Επειδή η πρώτη παρουσία του Διαμαντή Διαμαντόπουλου δεν πέρασε απαρατήρητη, θα συνεχίσουμε και το ερχόμενο Σαββατοκύριακο.

ΥΓ: Εβγαλαν εκτός - ενώ είχε προσκληθεί να παραστεί! - τον 32χρονο Παλαιστίνιο ποιητή Μοσάμπ Αμπού Τόχα από το 10ο Διεθνές Φεστιβάλ Ποίησης Αθηνών. Οι διοργανωτές, «Ο Κύκλος των Ποιητών», προσχηματικά θέλανε να κρατήσουν ίσες αποστάσεις από την 63χρονη Ισραηλινή ποιήτρια Ταλ Νιτζάν, η οποία αρνήθηκε να παρουσιαστεί, ισχυριζόμενη ότι γίνονται επιθέσεις εναντίον ομοεθνών της τουριστών!