ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

Κι όταν γίνεται καθημερινότητα αυτός ο αφόρητος βίος, μέσα στην αμάθεια και στην αγραμματοσύνη, έρχεται το προοδευτικό βιβλίο να ξυπνήσει και να αφυπνίσει το μυαλό των καταπιεσμένων.

Ο Μιγκέλ Ανχελ Αστούριας βρίσκεται δίπλα τους και γνωρίζει ότι πρέπει να εφοδιαστούν με γνώση. Γνώση όχι για τους λίγους, τους γόνους των «καλών» οικογενειών που συνομιλούν με τους επικυρίαρχους ξενόδουλους ομοεθνείς τους επιχειρηματίες.

Γι' αυτό, με κυρίαρχο υλικό το φως της παιδείας που βγάζει από το σκοτάδι της απαιδευσιάς, δημιουργεί μ' άλλους πρωτοπόρους συμπατριώτες του το Λαϊκό Πανεπιστήμιο της Γουατεμάλας. Ανοιχτό και δωρεάν για όλες και για όλους, με σκοπό όχι μόνο να καταπολεμήσει τον αναλφαβητισμό, αλλά κυρίως να εφοδιάσει τον λαό με στέρεη επαγγελματική μόρφωση, με την οποία οι εργαζόμενοι να μπορούν να σταθούν στα πόδια τους και για να διεκδικήσουν, μέσα από συνεχείς αγώνες, τα δίκαια αιτήματά τους.

Τον Δεκέμβρη του 1923, οι γονείς του επιλέγουν, καθώς διαθέτουν τα οικονομικά μέσα, να ξεφύγει το παιδί τους από τον κύκλο αίματος και βίας, που μαστίζει την αγαπημένη τους πατρίδα. Τον στέλνουν στο Λονδίνο, για να δυναμώσει τη σπουδή του πάνω στην Πολιτική Οικονομία, όμως η πρωτεύουσα της Αγγλίας μετατρέπεται σε μία χρυσή φυλακή. Ο 24χρονος υπό διαμόρφωση συγγραφέας, για να ξεφύγει, βλέπει τον εαυτό του ως ένα από τα ζωντανά φαντάσματα των προγόνων του.

Αυτός, λοιπόν, ο «αλαφροΐσκιωτος» του παρελθόντος επισκέπτεται την πτέρυγα του Βρετανικού Μουσείου, όπου βρίσκονται τα εκθέματα της εποχής των Μάγια. Στον ξένο τόπο, λες και χρειάζεται η απόσταση για ν' αποκτήσει τη συνείδηση της καταγωγής του, κατανοεί ότι ο πολιτισμός και η κοσμοθεωρία των ιθαγενών δεν αποτελούν μια ιστορία του παρελθόντος για το μουσείο, αλλά είναι παρόντα και ζωντανά στον λαό της χώρας του.

Ακριβώς έναν χρόνο μετά, τον Δεκέμβρη του 1924, φτάνει στο Παρίσι, μια πόλη η οποία έχει αποκλείσει τους εργαζόμενους από το κέντρο προς τα προάστια, ωστόσο κρατάει τα προσχήματα προς τους εμιγκρέδες, γιατί επενδύει προσχηματικά στην προβολή της. Σ' αυτό το σημείο, η συνεισφορά του Βραζιλιάνου κομμουνιστή συγγραφέα Γκεόργκε Αμάντο (1912 - 2001) στη λογοτεχνική ανθρωπογεωγραφία του ομότεχνού του από τη Γουατεμάλα είναι διαφωτιστική:

«"Η λογοτεχνία μας είναι μια λογοτεχνία εξόριστων", συνήθιζε να λέει, αναφερόμενος στην αφηγηματική τέχνη της λεγόμενης ''λατινοαμερικανικής'' ηπείρου και μ' αυτή τη φράση ο Μιγκέλ Ανχελ Αστούριας δεν όριζε μόνο μια φιλολογική και πολιτιστική κατάσταση, αλλά μια ολόκληρη οικονομική, πολιτική και κοινωνική κατάσταση των χωρών του νότου του Ρίο Γκράντε, του Νότου των Ηνωμένων Πολιτειών του Βορρά.

"Η δυστυχία του Μεξικού'', λέει μια λαϊκή παροιμία, "είναι να βρίσκεσαι μακριά από το θεό και στις Ηνωμένες Πολιτείες". Από την ιμπεριαλιστική κυριαρχία γεννιούνται η βία, ο μιλιταρισμός, οι δικτατορίες, τα περιορισμένα δικαιώματα, η τυφλή αντίδραση και η πνευματική καθυστέρηση, η τερατώδης λογοκρισία, τέλος αυτή η εικόνα της καταπίεσης και της αθλιότητας, τύχη αιώνια καθημερινή των βιασμένων πατρίδων μας.

Η ζωή και η δημιουργική εργασία του συγγραφέα γίνονται αδύνατα και τον υποχρεώνουν ν' αναζητήσει σε ξένη γη τους ανεκτούς κάπως όρους για να γράψει το έργο του. Απ' αυτόν τον λόγο, έχουμε μια λογοτεχνία γραμμένη κατά μεγάλο μέρος στην εξορία, αλλά που δεν είναι αποκομμένη από το έθνος, γιατί είναι αφιερωμένη στις αλυσοδεμένες πατρίδες μας. Μια αγωνιστική λογοτεχνία, μια λογοτεχνία που καταγγέλλει, αλλά και λογοτεχνία της ελπίδας, γιατί αυτοί οι συγγραφείς, αυτοί οι μυθιστοριογράφοι ποτέ δεν αμφέβαλλαν ότι στο τέλος ο λαός θα νικήσει, θα εξασφαλίσει την ειρήνη, την ευτυχία, την ελευθερία.

Το πιο σημαντικό παράδειγμα αυτής της λογοτεχνίας είναι ακριβώς ο Μιγκέλ Ανχελ Αστούριας, ο εξορισμένος από τη Γουατεμάλα, από το δάσος, από το ινδιάνικο χωριό, που περιφέρει στα πλάτη του κόσμου το προφίλ του Ινδιάνου και το τροπικό τραγούδι των πουλιών».

Το Παρίσι, ο τόπος αυτοεξορίας, γιατί δεν είναι ακριβώς επιλογή του Μ. Α. Αστούριας, μετατρέπεται σ' ένα εργαστήρι εξάσκησης της συγγραφής. Διότι εδώ τεκταίνονται οι μεγάλες αλλαγές και τομές στον ποιητικό και πεζό λόγο. Δεν είναι δε λίγο για έναν ξένο της Κεντρικής Αμερικής να έρχεται σε καθημερινή επαφή με τον Πολ Ελιάρ (1895 - 1952), τον Τζέιμς Τζόις (1882 - 1941) και την Γερτρούδη Στάιν (1874 - 1946).

Ιδιαίτερα, η σχέση του με τους ομόγλωσσούς του, τον Κουβανό συγγραφέα Αλέχο Καρπεντιέρ (1904 - 1980) και τον Βενεζουελανό Αρτούρο Ούσλαρ Πιέτρι (1906 - 2001) είναι ιδιαίτερα διαδραστική, αφού από κοινού πειραματίζονται με τη μουσικότητα της γλώσσας και τον ινδιάνικο χρωματισμό της, ακολουθώντας τη μέθοδο της αυτόματης γραφής.

Δίπλα τους περνά και τους εμπνέει, έστω και με τις θεατρικού τύπου χειρονομίες του, ο Γάλλος υπερρεαλιστής ποιητής Αντρέ Μπρετόν (1896 - 1966), ο οποίος βρίσκεται στα φόρτε του, αφού έχει δώσει στη δημοσιότητα τα δύο μανιφέστα του, εγγύτερα στο όνειρο, μακρύτερα από την πραγματικότητα, μετά τις μάχες του Α' Παγκόσμιου Πολέμου. Παρόντες και οι πρωτοπόροι της ζωγραφικής και του κινηματογράφου, όπως ο Πάμπλο Πικάσο, ο Σαλβαδόρ Νταλί, ο Λουίς Μπουνιουέλ - όλοι τους από το πολιτιστικό περιβάλλον της ισπανικής γλώσσας.

Μετά από σχεδόν τριάντα χρόνια, σε συνέντευξή του, αποτιμά την παρουσία του στη γαλλική πρωτεύουσα, η οποία του άνοιξε τον δρόμο... για την επιστροφή του στη Γουατεμάλα:

«Ξέρω να γράφω. Χρειάστηκαν, όμως, πολύς καιρός κι αμέτρητη υπομονή για να φτάσω να βλέπω τα πρόσωπά μου να ζουν τη δική τους ζωή, έξω και πέρα από μένα. Εζησα στο Παρίσι από το 1923 ως το 1933. Εκεί, νόμιζα ότι θα έγραφα για τους συμπατριώτες μου βιβλία για τη Γαλλία, έγραψα όμως τους "Θρύλους της Γουατεμάλας". Ο Βαλερί (σ.σ. ο Γάλλος ποιητής Πολ Βαλερί, 1871 - 1945) στον πρόλογο του βιβλίου μου αυτού είπε: "Φύγετε, αφήστε το Παρίσι, εγκαταλείψετε τη Γαλλία. Γυρίστε στην πατρίδα σας. Εκεί θα μπορέσετε να γράψετε το έργο της ζωής σας. Ακούστε τη φωνή του λαού σας. Οταν θα την ακούσετε, θα μπορέσετε να γράψετε αριστουργήματα"».

ΥΓ: Εβδομήντα εννέα χρόνια συμπληρώνονται φέτος από τη ρίψη των θανατηφόρων ατομικών βομβών σε Χιροσίμα και Ναγκασάκι. Η εταιρεία διανομής «New Star» διανέμει την αντιπολεμική ταινία του Ιάπωνα σκηνοθέτη Σοέι Ιμαμούρα (1926 - 2006) «Μαύρη βροχή». Βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του ομοεθνούς του συγγραφέα Μασούτζι Ιμπούσε (1898 - 1993).