Μπορεί μια παράσταση να δώσει φωνή σε όσους «δεν τους επιτρέπεται να μιλούν»; Η απάντηση δίνεται στις «Σπυριδούλες», της Νεφέλης Μαϊστράλη, την παράσταση της αγαπημένης θεατρικής ομάδας των 4frontal σε σκηνοθεσία των Θανάση Ζερίτη και Χάρη Κρεμμύδα. Μια παράσταση που αγκαλιάστηκε θερμά όταν πρωτοανέβηκε στο Φεστιβάλ Αθηνών και φέτος φιλοξενείται στο θέατρο «Τζένη Καρέζη» κάθε Σάββατο στις 18.00 και Κυριακή στις 19.00.

Αντλώντας στοιχεία από ιστορικά ντοκουμέντα και γυναικείες αφηγήσεις της εποχής, αλλά και από συνεντεύξεις γυναικών που εργάζονται σήμερα ως εσωτερικές οικιακές βοηθοί, η Νεφέλη Μαϊστράλη παραδίδει ένα πρωτότυπο θεατρικό έργο, εμπνευσμένο από την ιστορία της Σπυριδούλας, που συγκλόνισε την κοινή γνώμη της δεκαετίας του 1950. Η 12χρονη Σπυριδούλα από τη Ματαράγκα Αγρινίου, που μετακόμισε στην πρωτεύουσα για να εργαστεί στο εύπορο σπίτι ενός ζευγαριού στον Πειραιά. Επί δύο συναπτά έτη, όπως αποκαλύφθηκε στο νοσοκομείο, το ζεύγος την κακοποιούσε σωματικά και ψυχικά, φτάνοντας ως το σημείο να την κάψουν με το ηλεκτρικό σίδερο στο σώμα και το πρόσωπο. Η Σπυριδούλα, όμως, βρήκε το θάρρος να μιλήσει...

Με αφορμή τη συγκεκριμένη παράσταση, είχαμε τη χαρά να συζητήσουμε με την Νεφέλη Μαϊστράλη και τον Θανάση Ζερίτη.

-- «Σπυριδούλες», το νέο θεατρικό σου έργο που γνώρισε μεγάλη επιτυχία στο πρώτο ανέβασμα στην Πειραιώς 260 στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών και φέτος ανεβαίνει στο θέατρο «Τζένη Καρέζη», ενώ μόλις κυκλοφόρησε και από τις εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή». Τι ήταν αυτό που σε ώθησε να γράψεις για τη 12χρονη Σπυριδούλα και όλες τις Σπυριδούλες του κόσμου;

Νεφέλη Μαϊστράλη: Η ιδέα να ασχοληθούμε με την ιστορία της Σπυριδούλας ανήκει στον έναν απ' τους δύο σκηνοθέτες, Χάρη Κρεμμύδα. Στην αρχή, δεν είχα αποσαφηνίσει στο κεφάλι μου πώς θα διαχειριστώ μια τέτοια ιστορία, ούτε τις δυναμικές που μπορεί να κρύβονται πίσω από ένα τόσο ισχυρό κοινωνικό και πολιτικό φαινόμενο, όπως είναι ο θεσμός της Ψυχοκόρης. Οσο προχωρούσα στην έρευνα, μου προέκυψε η ανάγκη να γράψω ένα καινούργιο κείμενο που αντλεί από τα αληθινά γεγονότα αλλά ανοίγει σ' ένα ποιητικό σύμπαν που αξιοποιεί μαρτυρίες και τις εμπλουτίζει με στοιχεία μυθοπλασίας, ώστε να μεγεθυνθεί και να αποκωδικοποιηθεί το φαινόμενο, με θεατρικούς όρους που δανείζονται απ' το χθες και αποκαλύπτουν στοιχεία για το σήμερα.

Η σκέψη ήταν να γράψω ένα έργο με σαφέστατες αναφορές στη φόρμα της τραγικής ποίησης και ιδιαιτέρως στον Ευριπίδειο τρόπο που τολμά να καινοτομήσει, ώστε να γίνει επιδραστικός και καυστικός. Η απόφαση να πρωταγωνιστεί ένας γυναικείος χορός με κοινό βίωμα αντί για μια ηρωίδα ήταν η πιο καταλυτική, όσον αφορά τη δραματουργία. Θελήσαμε δηλαδή, από κοινού με τους σκηνοθέτες, να φτιάξουμε μια παράσταση που ένα συλλογικό όργανο προωθεί τη δράση, καταθέτει, εκτονώνεται, προτρέπει, προσκαλεί και λυτρώνεται αντί για μια φωνή που είναι ο βασικός φορέας της ιστορίας. Αυτός ο χορός από Σπυριδούλες, δηλαδή από γυναίκες που έγιναν ψυχοκόρες σε πολύ τρυφερές ηλικίες, είναι ο πυρήνας ενός έργου που θέτει στο μικροσκόπιο τις μνήμες, τα αδιέξοδα και τις καταπιέσεις κοριτσιών και γυναικών που αναγκάστηκαν αλλά και αναγκάζονται να εργαστούν στον χώρο της καθαριότητας, κάτω από σκληρές συνθήκες που δεν σχετίζονται με κανενός είδους επιλογή. Η Σπυριδούλα και τότε αλλά και στο δικό μας το έργο ανάγεται σε σύμβολο της εργατικής τάξης. Ενα παιδί με μηδενικά οικονομικά μέσα που αναγκάστηκε να εργαστεί σ' ένα εύπορο σπίτι, όπου την αντιμετώπισαν ως ιδιοκτησία τους, την κακοποίησαν βάναυσα, θέλησαν να την φιμώσουν αλλά αυτή βρήκε το θάρρος και μίλησε. Κατήγγειλε τα αφεντικά της και έδωσε φωνή σε χιλιάδες άλλα κορίτσια που ζούσαν το ίδιο μαρτύριο.

-- Τι είναι αυτό που προσδοκάτε να πείτε μέσα από αυτήν την ιστορία;

Νεφέλη Μαϊστράλη: Πέρα απ' το «Μίλησε» της Σπυριδούλας που είναι λέξη - κλειδί για την παράστασή μας, ένας άλλος βασικός άξονας της δραματουργίας είναι η σύνδεση με το σήμερα. Ταυτόχρονα με τη συγγραφή του έργου, πήραμε συνεντεύξεις κι από γυναίκες που εργάζονται τώρα στην καθαριότητα. Τα όσα μας είπανε και έχουν ενσωματωθεί στο έργο είναι αποκαλυπτικά για το πού βρίσκονται τα εργατικά τους δικαιώματα και πώς αντιμετωπίζονται είτε από τους εργοδότες τους είτε από μια κοινωνία που συστηματικά τις ξεχνά. Προς το τέλος της παράστασης, οι ερμηνευτές φωνάζουν «Δες με - Δείτε μας» σε διαφορετικές γλώσσες, διεκδικώντας ορατότητα γι' αυτές τις γυναίκες που βρίσκονται, κατά κύριο λόγο, στο περιθώριο και αναγκάζονται να δουλεύουν ατέλειωτες ώρες, συνήθως χωρίς ένσημα και χωρίς ρεπό. Διαπραγματευόμαστε από σκηνής το θέμα της ψυχοκόρης όχι για λόγους ιστορικούς σε επίπεδο ενημέρωσης, αλλά για να πετύχουμε αυτήν την αναλογία με το σήμερα. Τις ψυχοκόρες που υπάρχουν δίπλα μας θέλουμε να κοιτάξουμε κι αυτό ζητάμε απ' τους εαυτούς μας και τους θεατές.

-- Ποια ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίσατε σε σχέση με το ανέβασμα του έργου;

Θανάσης Ζερίτης: Σε γενικές γραμμές, οι «Σπυριδούλες» ήταν και παραμένουν μια «δύσκολη» παράσταση για όλους μας. Από την ίδια τη θεματική που χρειάζεται λεπτούς χειρισμούς, μέχρι τη σύνθεση της παράστασης με στοιχεία από την αρχαία ελληνική τραγωδία οι προκλήσεις για όλους μας ήταν πολλές. Το μεγαλύτερο ίσως θέμα που είχαμε να αντιμετωπίσουμε, ωστόσο, ήταν να προσπαθήσουμε να παραμείνουμε ψύχραιμοι και να μην αφεθούμε σε μεμψιμοιρίες και διδακτισμούς. Αντίθετα, η παράσταση αυτή να κινεί, εμάς και τους θεατές, προς μια αισιόδοξη και επαναστατική στάση απέναντι στα φαινόμενα που διαπραγματευόμαστε.

-- Και ο ρόλος της μουσικής;

Θανάσης Ζερίτης: Η μουσική των Θραξ Πανκ αποτελεί ένα πολύ ουσιαστικό κομμάτι της δραματουργίας της παράστασης. Η αναθεωρητική τους στάση απέναντι στην παράδοση είναι αυτό το στοιχείο που μας προέτρεψε να τους ζητήσουμε να συνεργαστούμε, ώστε να φέρουμε τις «Σπυριδούλες» μας πιο κοντά στο σήμερα.

-- Από 2 Νοέμβρη ανεβαίνει στο «Μπέλλος» και η παράσταση «Ηλιος με δόντια» βασισμένη στο μυθιστόρημα του Γιάννη Μακριδάκη. Τι είναι αυτό που σας γοήτευσε στο έργο;

Νεφέλη Μαϊστράλη: Πρόκειται για ένα έξοχο μυθιστόρημα του Γιάννη Μακριδάκη και σε επίπεδο θεματικής αλλά και επίπεδο γλωσσικού ύφους. Η φιγούρα του Κωνσταντή, του αγοριού που «διώχθηκε» απ' τους οικείους του και τον κοινωνικό περίγυρο, ως διαφορετικός και βρέθηκε στο περιθώριο της ιστορίας θίγει ζητήματα πιο επίκαιρα από ποτέ. Πρόκειται για ένα κείμενο που είναι γραμμένο σε πρώτο πρόσωπο και καταφέρνει να μας εντάξει στην ψυχοσύνθεση ενός αντι-ήρωα, που πέρασε όλη του τη ζωή, προσπαθώντας να γίνει αποδεκτός από μια κοινωνία που τον αντιμετώπισε ως πολίτη δεύτερης κατηγορίας. Αυτή του η προσπάθεια για αποδοχή τον καθιστά έρμαιο σε κάθε είδους εκμετάλλευση και τον οδηγεί εν τέλει, να χάσει τον εαυτό του. Μέσα απ' τα μάτια του περνάνε σημαντικοί σταθμοί της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας κι αυτός παλεύει να καταλάβει τον μηχανισμό μιας πραγματικότητας που δεν μπορεί να ελέγξει. Γίνεται θύμα της Ιστορίας, χωρίς να μπορεί να αντιληφθεί τον ρόλο που παίζει στα γεγονότα. Ο Κωνσταντής αισθάνεται, ζει, ονειρεύεται, ερωτεύεται, θυμώνει, κλαίει, τραυματίζεται, κακοποιείται και προσπαθεί να θυμηθεί... Το να διασκευάσω για το θέατρο τη φωνή του Κωνσταντή, τη φωνή αυτού που συνήθως δεν ακούγεται, με γοήτευσε και συνεχίζει να με γοητεύει.

Θανάσης Ζερίτης: Ο «Ηλιος με δόντια» ήταν το πρώτο βιβλίο του Μακριδάκη που διάβασα και παραμένει το αγαπημένο μου. Η τρυφερότητα με την οποία αντιμετωπίζει ο συγγραφέας τον βασικό ήρωα, η ειλικρίνεια της γραφής, η θεατρικότητα του κειμένου και τα θέματα που θίγονται χωρίς ίχνος διδακτισμού ήταν οι βασικοί λόγοι που πιστεύω ότι καθιστούν το μυθιστόρημα αυτό ιδανικό για τη σκηνή.