ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

Ο κινηματογραφιστής δεν αποκρύπτει ότι είναι ένα παιδί της αστικής τάξης και ότι αποκτάει εργατική συνείδηση ως αυτόπτης μάρτυρας, όταν έρχεται σε πρώτη επαφή με τους εξαθλιωμένους Μικρασιάτες και Αρμένηδες του προσφυγικού Δουργουτιού.

Αλλά να πάρουμε την ιστορία από την αρχή, πριν από τα γυρίσματα της «Μαγικής Πόλης». Σε μία σύντομη μετακίνησή του, από το ξερονήσι των οιμωγών των βασανισμένων προς την Αθήνα, χρεώνεται να παραδώσει ένα γράμμα του ποιητή, μυθιστοριογράφου και μεταφραστή των Ρώσων κλασικών Αρη Αλεξάνδρου (ψευδώνυμο του Αριστοτέλη Βασιλειάδη, 24 Νοέμβρη 1922 - 2 Ιούλη 1978) στην μητέρα του, που δεν έχει, εδώ και καιρό, λάβει μήνυμά του. Σφιχτά το κρατάει, ιδρώνει στην παλάμη του χεριού του, κι ακόμη μυρίζει ιδρώτα και αίμα από τον φαντάρο που «υπηρετεί» τη θητεία του στο Α΄ Τάγμα Σκαπανέων.

Ανυποψίαστος, καθώς είναι, τριγυρνά μέσα στα αδιέξοδα όλο χώμα δρομάκια του οικισμού της παράγκας. Είναι στιγμές που χάνει τον βηματισμό του, καθώς βουλιάζει στα βρώμικα νερά από τις μπουγάδες και τα λύματα. Πού και πού αυτός ο ξένος της δυσκολεμένης συνοικίας ρίχνει ένα δειλό βλέμμα στα μάτια των αντρών και των γυναικών.

Κι αυτά τα μάτια, τα αναγκεμένα, δεν σκοτεινιάζουν. Στην εμφανή διστακτικότητά του, ανταποδίδουν ένα φωτεινό χαμόγελο, γιατί η δεινή καθημερινότητα τους έχει εφοδιάσει με υπερηφάνεια και δεν τους έχει ρίξει στην καταβόθρα της ντροπής. Βέβαια, όταν τριγυρνά ένας άγνωστος μεταξύ γνωστών, προκαλεί την περιέργεια. Μόνο που η περιέργεια δεν μεταμορφώνεται σε επιθετικότητα, γιατί σ' αυτό το «παιδί» που διανύει την τρίτη δεκαετία της ζωής του, περισσεύει η έξαψη της έκπληξης μπροστά στο πρωτόγνωρο περιβάλλον κι όχι το προκλητικό θράσος.

Τελικά, το γράμμα του συνεξόριστου συγγραφέα θα παραμείνει ανεπίδοτο. Ποτέ δεν θα φτάσει στην μάνα του Αρη Αλεξάνδρου, γιατί αυτή, για να βγάλει τα προς το ζην, ξενοπλένει. Ομως, ο Νίκος Κούνδουρος, «θαμπωμένος» από τον θαυμαστό νέο κόσμο της εργατιάς, δεν θ' αργήσει να πάρει στα χέρια του τη μηχανή λήψης, για να ρίξει πάνω στο πανί των σκοτεινών κινηματογραφικών αιθουσών τα τυραννισμένα, τα σκαμμένα κι όμως γεμάτα ζωή πρόσωπα των προλετάριων της φτωχοσυνοικίας.

Πάνω, λοιπόν, στο ξερονήσι, γίνεται η συνάντηση του υπό διαμόρφωση σκηνοθέτη με τον κομμουνιστή Θανάση Βέγγο (29 Μάη 1927 - 3 Μάη 2011), ο οποίος «υπηρετεί» τη θητεία του στο Ναυτικό κι έχει εκφράσει την επιθυμία του να γίνει ηθοποιός.

Ακόμη το επώνυμό του γράφεται Βέγκος. Μοναχογιός του Βασίλη και της Ευδοκίας Βέγκου, ζει από μικρός στο πετσί του την εξαθλίωση και το κυνηγητό, γιατί η οικογένεια είναι φτωχή και προοδευτική. Ο πατέρας του έχει πολεμήσει ως αξιωματικός του Στρατού στους Βαλκανικούς Πολέμους και υποχρεώνεται να ακολουθήσει το Ελληνικό Εκστρατευτικό Σώμα, αυτού του κολαούζου των Μεγάλων Δυνάμεων, στα ιμπεριαλιστικά μέτωπα της Ουκρανίας και της Μικράς Ασίας.

Οταν επιστρέφει μπαρουτοκαπνισμένος, του βγάζουν, ως μη «εθνικόφρονα», τη στολή και βρίσκει δουλειά ως μηχανικός στην αγγλική εταιρεία «Πάουερ». Βρίσκεται ανάμεσα στους μαχητές εναντίον της μεταξικής δικτατορίας και, κατά τη διάρκεια της Κατοχής, εντάσσεται στο ΕΑΜ. Παίρνει μέρος, στις 13 Οκτώβρη 1944, στη Μάχη της Ηλεκτρικής, υπό την καθοδήγηση του Νίκανδρου Κεπέση (1914 - 2009), καπετάνιου του 6ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ Πειραιά.

Ο Θανάσης, από ανήλικος στη βιοπάλη, για ένα κομμάτι ψωμί, κάνει δουλειές του δρόμου. Οταν η χώρα βρίσκεται υπό γερμανικό και ιταλικό ζυγό, εντάσσεται στις τάξεις της ΕΠΟΝ, ενώ γι' αυτή την επιλογή του, τον τσουβαλιάζουν, τον Μάρτη του 1949, και τον στέλνουν ως ανεπιθύμητο στη Μακρόνησο. Οι δύο εκτοπισμένοι έχουν έναν χρόνο διαφορά ηλικίας. Ο μεγαλύτερος, ο μετέπειτα αναγνωρίσιμος σκηνοθέτης Νίκος Κούνδουρος θυμάται:

«Ως γόνος μεγάλης οικογένειας που ήμουν, οι βασανιστές θέλησαν να αλαφρύνουν το δικό μου βασανιστήριο στο Μακρονήσι. "Ζήτα μια χάρη και θα σου την κάνουμε", μου είπαν! Το μόνο που ζήτησα ήταν να με αφήσουν να πάω να μείνω στο βουνό χωρίς φαΐ και χωρίς νερό ενδεχομένως, αρκεί να μην τους βλέπω και να μη με βλέπουν. Το δέχτηκαν!

Την πρώτη μέρα τράβηξα για το βουνό, βρήκα ένα μέρος να κάτσω και βάλθηκα να ατενίζω την απέραντη μοναξιά του τοπίου. Ξάφνου, ένας γρήγορος, αεράτος τύπος εμφανίζεται κρατώντας κάτι πασσάλους στα χέρια του και δυο - τρία κομμάτια ύφασμα. Δεν μου μιλάει, δεν του μιλάω και σε ελάχιστα λεπτά με ταχυδακτυλουργικές κινήσεις στήνει ένα αντίσκηνο! Το δικό μου αντίσκηνο!

"Τι κάνεις;" τον ρωτάω. "Θα πεθάνεις εδώ πάνω", απάντησε σοβαρός και συνέχισε τη δουλειά. Για όλες τις επόμενες μέρες, για όσο καιρό έζησα σαν αγρίμι, εξόριστος μες στην εξορία, ο ίδιος τύπος πηγαινοερχόταν κάθε μέρα διανύοντας μια τεράστια απόσταση από το στρατόπεδο ίσαμε το βουνό μόνο και μόνο για να μου φέρνει φαγητό να τρώω να μην πεθάνω. Ηταν ο Θανάσης Βέγγος, η απαρχή μιας μεγάλης φιλίας πάνω απ' όλα».

Σε μια από τις σπάνιες συνεντεύξεις του, ο «καλός μας άνθρωπος» Θανάσης Βέγγος καταθέτει:

«Θυμάμαι, όταν ήμουν στη Μακρόνησο το '49, στις παραστάσεις που οργάνωνε ο Νίκος Κούνδουρος, στο θεατράκι που είχαμε στο Δεύτερο Τάγμα. Με έβαζε και έπαιρνα το μικρόφωνο κι έλεγα ό,τι μου κατέβαινε στο μυαλό. Εκανα μιμήσεις, παρωδούσα διαφημίσεις για γυναικείες κρέμες, οτιδήποτε. Γελούσαν οι πάντες. Από πού κι ως πού εγώ αστείος, αναρωτιόμουνα μέσα μου... Εκεί πρωτοείδα θέατρο. Είδα τον Κατράκη και τους άλλους μεγάλους να παίζουν. Ο Κούνδουρος με είχε σταμπάρει και πίστευε ότι θα μπορούσα να παίξω και μ' έβαλε κι έκανα διάφορα, σαν κλόουν περισσότερο».

Οταν είχε έρθει η ώρα των λήψεων της «Μαγικής Πόλης», ο 27χρονος Θανάσης θα πατήσει, για πρώτη φορά, στα κινηματογραφικά πλατό. Δίπλα του, για ένα σύντομο πέρασμα, ο ΕΑΜίτης και ΕΛΑΣίτης πατέρας του Βασίλης Βέγ(γ)κος.

ΥΓ: Μια άγνωστη σύνθεση του Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ, διάρκειας δώδεκα λεπτών, για τρίο εγχόρδων, ανακαλύφθηκε στη Δημοτική Βιβλιοθήκη της Λειψίας. Οι ερευνητές - μουσικολόγοι έπεσαν πάνω στο άγνωστο έργο, καθώς συνέτασσαν το νέο χρονολογικό κατάλογο συνθέσεων Κέχελ. Το μουσικό κομμάτι, με τον τίτλο «Μικρή νυχτερινή μουσική» («Ganzkleine Nacht musik»), είναι αντίγραφο του 1750 και δεν είναι γραμμένο με το χέρι του δημιουργού του.