Τις τελευταίες βδομάδες, μέσω δημοσιευμάτων ξένων και εγχώριων ΜΜΕ, έχει ανοίξει μια συζήτηση σχετικά με τα πολεμικά καταφύγια. Υποτίθεται ότι πυροδοτήθηκε από ορισμένα γεγονότα όπως τα φυλλάδια που μοιράστηκαν στις σκανδιναβικές χώρες για προετοιμασία των πολιτών, ώστε να αντιμετωπίσουν οι ίδιοι τις ανάγκες τους στο ενδεχόμενο πολυήμερης αδυναμίας του κράτους να παίξει τον διοικητικό - κατασταλτικό ρόλο του μετά από κάποιου είδους καταστροφική επίθεση, πληροφορίες για κρατικούς ελέγχους των παλιών καταφυγίων από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και εκείνων που κατασκευάστηκαν μετέπειτα, κατά τη διάρκεια του λεγόμενου «Ψυχρού Πολέμου» και τα οποία κύριο στόχο είχαν την προστασία από ενδεχόμενο βομβαρδισμό με πυρηνικά όπλα, αλλά και τις ανακοινώσεις της Ρωσίας για την κατασκευή νέων κινητών καταφυγίων, ταυτόχρονα με την αλλαγή του πυρηνικού της δόγματος, σε κατεύθυνση ελαστικοποίησής του. Αυτή η συζήτηση έρχεται ως συνέχεια της πυρηνικής ρητορικής από τη μεριά της Ρωσίας, κάθε φορά που οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ ξεπερνούν μία από τις «κόκκινες γραμμές» που έχει θέσει η Μόσχα σχετικά με τους τρόπους υποστήριξης της Ουκρανίας από αυτό το ιμπεριαλιστικό στρατόπεδο.

Μ' αυτά και μ' αυτά, κανονικοποιείται στη συνείδηση των λαών των χωρών του ΝΑΤΟ και της Ρωσίας το ενδεχόμενο μιας νέας χρήσης πυρηνικών όπλων, μετά από την πρώτη και μοναδική τους χρήση, από τις ΗΠΑ το 1945, κατά μη στρατιωτικών στόχων, εξαλείφοντας τις πόλεις Χιροσίμα και Ναγκασάκι της Ιαπωνίας. Οι βόμβες εκείνες, ισχύος 15 κιλοτόνων TNT η πρώτη και 20 η δεύτερη (ΤΝΤ είναι το ισχυρό συμβατικό χημικό εκρηκτικό τρινιτροτολουόλη), σκότωσαν είτε ακαριαία είτε μετά από κάποιο χρονικό διάστημα, εξαιτίας της ραδιενέργειας, πάνω από 200.000 ανθρώπους. Αλλά οι σύγχρονες πυρηνικές βόμβες που εξοπλίζουν τους διηπειρωτικούς ή ενδιάμεσου βεληνεκούς βαλλιστικούς πυραύλους (όπως ο καινούριος ρωσικός «Ορέσνικ»), τους πυραύλους Κρουζ με πυρηνική κεφαλή και τα στρατηγικά βομβαρδιστικά, έχουν ισχύ 150 - 300 κιλοτόνους, είναι δηλαδή 10 έως 20 φορές ισχυρότερες. Υπάρχουν βέβαια και οι μεγάλες υδρογονοβόμβες, ισχύος 1 έως και 50 μεγατόνων, που έχουν 50 έως 500 φορές μεγαλύτερη ισχύ και μόνο μία απ' αυτές αρκεί για να καταστρέψει όχι μόνο μια μεγάλη πόλη, αλλά μια έκταση μεγαλύτερη από το διπλάσιο της Αττικής.

Τι προστασία μπορούν να προσφέρουν τα πολεμικά καταφύγια σήμερα, στο ενδεχόμενο ενός πυρηνικού πολέμου; Ακόμα και τα καταφύγια που έχουν κατασκευαστεί βαθιά μέσα σε βουνά, εκεί όπου βρίσκονται εγκατεστημένα τα κέντρα διοίκησης των πυρηνικών όπλων των χωρών που τα διαθέτουν, όπως το NORAD των ΗΠΑ μέσα στο όρος Σαγιέν, δεν είναι ασφαλή από τις μεγαλύτερες υδρογονοβόμβες, εφόσον αυτές σκάσουν κοντά τους σε κάποιο βάθος μέσα στο έδαφος. Οι σημερινοί πύραυλοι μπορούν να στοχεύσουν με ακρίβεια μικρότερη των 100 μέτρων, σε αντίθεση με την ακρίβεια χιλιομέτρων των πυραύλων της αρχής της δεκαετίας του 1950. Οσο για τη διατρητική ικανότητα ακόμα και συμβατικών βομβών, η περίπτωση της δολοφονίας του ηγέτη της Χεζμπολάχ Χασάν Νασράλα από το Ισραήλ πριν από ενάμιση μήνα, με τη βοήθεια μιας τέτοιας βόμβας που ανέσκαψε το έδαφος σε βάθος δεκάδων μέτρων, είναι χαρακτηριστική.

Είναι φανερό ότι τα καταφύγια προστασίας των πολιτών από την πυρηνική έκρηξη και τη ραδιενεργό ακτινοβολία, όπου αυτά υπάρχουν, έχουν μικρές πιθανότητες να δώσουν κάποιο χρόνο ζωής σε όσους καταφέρουν να κλειστούν έγκαιρα σε αυτά. Κι αυτό μόνο εφόσον η έκρηξη δεν είναι από τις ισχυρότερες ή συμβεί αρκετά μακριά. Αλλά και αν κάποιοι δεν εξαϋλωθούν, καούν ή πεθάνουν ακαριαία λόγω του ωστικού κύματος, επειδή θα βρίσκονται μέσα στα καταφύγια, δεν έχουν πολλές ελπίδες να επιζήσουν σε έναν κόσμο γεμάτο ραδιενεργό τέφρα, με κατεστραμμένα δίκτυα Ενέργειας, νερού, συγκοινωνιών, επικοινωνίας, παραγωγής και διακίνησης προϊόντων. Και, βέβαια, σε περίπτωση εκτόξευσης όλων των διαθέσιμων πυρηνικών όπλων των δύο μεγαλύτερων πυρηνικών δυνάμεων, Ρωσίας και ΗΠΑ, ο «πυρηνικός χειμώνας» που πιθανότατα θα επέλθει για ένα διάστημα σε παγκόσμια κλίμακα δεν θα αφήσει κανένα σημείο πάνω στη Γη ανεπηρέαστο, καμία πηγή τροφής και καμία πηγή νερού αμόλυντη από ραδιενέργεια.

Προσωρινή κάλυψη πολύ μικρού μέρους του στρατιωτικού και ανώτατου πολιτικού προσωπικού θεωρείται από ειδικούς ότι μπορούν να δώσουν τα κινητά καταφύγια KYB-M, που παρουσίασε και ανακοίνωσε ότι θα αρχίσει να κατασκευάζει μαζικά η Ρωσία. Πρόκειται για ζεύγη κοντέινερ που το ένα αποτελεί κοιτώνα για περίπου 50 άτομα και το άλλο διαθέτει βοηθητικούς χώρους διαβίωσης, με μπριγκέτες μπετόν τοποθετημένες γύρω τους για ελαφρά προστασία από τη ραδιενέργεια. Περισσότερο φαίνεται να κατασκευάζονται για να δοθεί στον λαό η εντύπωση ότι θα υπάρχουν διαθέσιμα καταφύγια ακόμα κι αν ο πόλεμος των δύο αντίπαλων ιμπεριαλιστικών στρατοπέδων με επίκεντρο την Ουκρανία μετατραπεί σε πυρηνικό. Καινούργια καταφύγια ανακοίνωσαν ότι θα κατασκευάσουν και ορισμένες εταιρείες σε χώρες του ΝΑΤΟ, καθώς το κατασκευαστικό κεφάλαιο δεν χάνει καμία ευκαιρία να επενδύσει ένα μέρος των λιμναζόντων κεφαλαίων του. Γράφτηκε μάλιστα στον Τύπο ότι δύο τέτοια καταφύγια άρχισαν να κατασκευάζονται και στην Αττική. Και είναι αλήθεια πως υπάρχουν αρκετοί υπερπλούσιοι στον κόσμο που έχουν κατασκευάσει ή προτίθενται να κατασκευάσουν πυρηνικά καταφύγια για τους ίδιους και τις οικογένειές τους. Προφανώς μόνο αν διαθέτει κανείς πάρα πολλά χρήματα μπορεί να σκάψει μια αρκετά βαθιά σήραγγα μέσα σε βουνό, να το εξοπλίσει κατάλληλα και να το συντηρεί, μήπως και προλάβει να το χρησιμοποιήσει όταν έρθει η ώρα.

Οι οδηγίες για καταφυγή σε υπόγειες σήραγγες, υπόγεια σπιτιών και πολυκατοικιών ή στα κεντρικότερα σημεία των κτιρίων είναι χρήσιμες σε βομβαρδισμούς με συμβατικά όπλα, αλλά πέρα από κάποια προστασία από την αρχική ακτινοβόληση και τα ιπτάμενα συντρίμμια, ανάλογα με την ισχύ, την απόσταση και το ύψος του σημείου της πυρηνικής έκρηξης, δεν αποτελούν μόνιμη λύση προστασίας. Ολα αυτά τα σημεία καταφυγής υπάρχει επιπλέον κίνδυνος να θαφτούν κάτω από τα ερείπια που θα προκαλέσει το ωστικό κύμα, μετατρέποντάς τα σε τάφους. Ούτε λόγος να γίνεται για τα ελαφρά πολιτικά καταφύγια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ακόμα κι αν δεν ήταν στην άθλια κατάσταση όπου βρίσκονται σήμερα, τουλάχιστον στην Αττική. Είναι άλλωστε τόσο λίγα και μικρά, που δεν χωρούν παρά μερικές εκατοντάδες ή το πολύ χιλιάδες ανθρώπους. Σε λίγο καλύτερη μοίρα είναι τα καταφύγια κάτω από τράπεζες και κυβερνητικά κτίρια, αλλά αυτά μάλλον θα βρίσκονται κοντά στο επίκεντρο της έκρηξης μιας τυπικής σύγχρονης πυρηνικής βόμβας στην Αθήνα.

Αναμφίβολα, πρώτοι στόχοι πυρηνικών αντιποίνων της Ρωσίας θα είναι η Αλεξανδρούπολη, η Λάρισα, τα Χανιά (Σούδα) και ο Αραξος, λόγω των στρατηγικής σημασίας για το ΝΑΤΟ εγκαταστάσεων εκεί. Ακόμα και με κάπως μικρότερης ισχύος πυρηνικά όπλα, όπως του Ναγκασάκι ή λίγο μεγαλύτερα, αυτές οι μικρότερες από την Αθήνα πόλεις θα ισοπεδώνονταν, κάνοντας αδιάφορη την ύπαρξη ή μη σε αυτές πολεμικών καταφυγίων.

Στην Ελλάδα, στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, οπουδήποτε στον κόσμο, κανείς δεν πρέπει να επιδοθεί σε μια μάταιη προσπάθεια προστασίας από τις συνέπειες του πολέμου, αναζητώντας ή κατασκευάζοντας καταφύγια. Η πιο υπεύθυνη στάση, η μόνη ελπίδα, ιδίως μπροστά στο φριχτό ενδεχόμενο του πυρηνικού πολέμου το οποίο ορθώνεται μπροστά μας, είναι να μην εξαπλωθεί ο πόλεμος, που ήδη μαίνεται, σε δεκάδες μικρά ή μεγαλύτερα μέτωπα. Οχι αποδοχή του ενδεχομένου εξάπλωσης του πολέμου, αλλά αντιπάλεμα σήμερα της πολιτικής των αστικών κυβερνήσεων που οδηγούν τα πράγματα προς τα κει, στο πλαίσιο επίλυσης των αδιεξόδων του καπιταλισμού μέσω της πολεμικής οικονομίας και του ίδιου του πολέμου. Το μόνο πραγματικό καταφύγιο για την ανθρωπότητα, τελικά, είναι να καταργήσει το σύστημα της εκμετάλλευσης, το καπιταλιστικό σύστημα, που γεννά και θα γεννά πάντα τον πόλεμο, είτε για να μοιράσουν οι κεφαλαιοκράτες ξανά τον κόσμο μεταξύ τους είτε ως «φάρμακο» για να βγει ο καπιταλισμός από μια βαθιά του κρίση. Σε αυτόν τον αγώνα, σε αυτό το μετερίζι βρίσκεται η λύση, όχι στα λαγούμια.