RIZOSPASTIS

Η έκθεση συγκεντρώνει πλήθος στατιστικών στοιχείων για τον φοιτητικό πληθυσμό, τους διδάσκοντες, τα Προγράμματα Σπουδών (ΠΣ), τους πτυχιούχους κ.ά., από πηγές όπως ΕΛΣΤΑΤ, EUROSTAT, ΟΟΣΑ και τη βάση δεδομένων της ΕΘΑΑΕ (ΟΠΕΣΠ), που εμπλουτίζεται από τα στοιχεία που συλλέγουν κάθε χρόνο οι Μονάδες Διασφάλισης Ποιότητας (ΜΟΔΙΠ) των πανεπιστημίων.

Τα διάφορα αντικειμενικά στοιχεία ερμηνεύονται και αξιολογούνται με συγκεκριμένα κριτήρια που είναι σύμφωνα με την ιεράρχηση και τις κατευθύνσεις της ΕΕ. Τα προβλήματα, οι ελλείψεις και οι καθυστερήσεις που εντοπίζει, όπως και οι προτάσεις για την αντιμετώπισή τους ή τα «επιλεγμένα επίκαιρα θέματα» που αναλύει, ακολουθούν και προάγουν συγκεκριμένες πολιτικές για την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση και Ερευνα στη χώρα μας, στο φόντο της προώθησης των στόχων του Ευρωπαϊκού Χώρου Εκπαίδευσης (ΕΧΕ) της ΕΕ.

Ηδη από τον πρόλογο της έκθεσης, αποτιμώνται τα αποτελέσματα από την, έως τώρα, προώθηση της διεθνοποίησης των ελληνικών πανεπιστημίων, και πιο διακριτά καθορίζεται ως στόχος η «ελληνική Ανώτατη Εκπαίδευση να αποτελέσει τα επόμενα χρόνια, πυλώνα αριστείας στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου». Ενώ και στην περσινή έκθεσή της, η ΕΘΑΑΕ στα επίκαιρα θέματα της Ανώτατης Εκπαίδευσης ξεχώριζε τη «διεθνοποίηση και τη διασυνοριακή εκπαίδευση» ως στρατηγικό στόχο για τα πανεπιστήμια.

Η «εξωστρέφεια» με όρους διεθνοποίησης αποτελεί στρατηγικό στόχο του ΕΧΕ, με οικονομική και γεωπολιτική σημασία, όπως είναι η προσέλκυση φοιτητών - πελατών από το εξωτερικό, η προσέλκυση «εγκεφάλων» για εργασία και έρευνα, ιδιαίτερα σε τεχνολογίες αιχμής ως ένα μέτρο στην κατεύθυνση της άμβλυνσης του «χάσματος δεξιοτήτων», ο προσηλυτισμός στις «ευρωπαϊκές αξίες» για αποτελεσματικότερη ενσωμάτωση, στήριξη της πολιτικής της ΕΕ. Ενώ, η εκπαιδευτική πολιτική της ΕΕ, σε συμφωνία με τη Στρατηγική της Λισαβόνας, ήταν και είναι ένας βραχίονας ήπιας πολιτικής στην «εξωτερική πολιτική» της ΕΕ. Είναι χαρακτηριστικές οι συγκεκριμένες ρυθμίσεις και ιεραρχήσεις για την Ουκρανία και τους πρόσφυγες από εκεί, αφού, εκτός των άλλων, πολλοί/ές αποτελούν δυναμικό με υψηλή μόρφωση και σχετικά μικρά προβλήματα ενσωμάτωσης (βλ. πρόγραμμα «δεξαμενή ταλέντων της ΕΕ»).

Με άλλα λόγια, ο στόχος της διεθνοποίησης είναι στοιχείο της περαιτέρω επιχειρηματικής λειτουργίας και δράσης των πανεπιστημίων, αφού αφορά στο να καταστούν «παίκτες» στη μεγάλη διεθνή αγορά της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Το μοντέλο διεθνοποίησης που προωθεί ο ΕΧΕ προτάσσει τον φοιτητικό τουρισμό και την προσέλκυση φοιτητών - πελατών εκτός ΕΕ, αλλά και προσέλκυση «ταλέντων» (braingain), σε ανταγωνισμό με τα άλλα ιμπεριαλιστικά κέντρα. Ειδικά το τελευταίο, θεωρείται ιδιαίτερα κρίσιμος τομέας για την απόκτηση ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων στις λεγόμενες «οικονομίες της γνώσης» όπου το συσσωρευμένο κεφάλαιο αναζητά κερδοφόρα διέξοδο σε αγορές που αναδύονται γύρω από «οικοσυστήματα καινοτομίας», με βραχύβιους επιχειρηματικούς κύκλους και γρήγορους ρυθμούς μεγέθυνσης. Για προφανείς λόγους, η προσέλκυση εγκεφάλων είναι επίσης ιδιαίτερα χρήσιμη και κρίσιμη στην πολεμική οικονομία, που αποτελεί το τελευταίο δόγμα της ΕΕ.

Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και η πρωτοβουλία της ΕΕ για τα «Ευρωπαϊκά Πανεπιστήμια» - συμμαχίες στις οποίες συμμετέχουν πανεπιστήμια από διάφορες χώρες της ΕΕ, στήνοντας ένα νέο «γήπεδο ανταγωνισμού» που υπερβαίνει τα σύνορα των χωρών μελών, αλλά και η εξαγγελία για το «Ευρωπαϊκό Πτυχίο». Σε αυτόν τον στόχο υπακούν η υπογραφή και από τη χώρα μας της Σύμβασης της Λισαβόνας που πρακτικά αναγνωρίζει και ακαδημαϊκά τα πτυχία των κολεγίων, οι ρυθμίσεις για τον ΔΟΑΤΑΠ για την αναγνώριση μέρους σπουδών κ.λπ.

Το θεσμικό πλαίσιο για την προώθηση αυτής της πολιτικής στη χώρα μας διαμορφώθηκε με τον ν. 4957/2022 (Κεραμέως) και συμπληρώθηκε με τον ν. 5094/2024 (Πιερρακάκη) για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια. Αν και τα πρώτα Ξενόγλωσσα ΠΣ (ΞΠΣ) ξεκίνησαν να λειτουργούν επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ (νόμοι Γαβρόγλου), αναμένεται να πολλαπλασιαστούν με τη στήριξη κονδυλίων από το Ταμείο Ανάκαμψης (ΤΑΑ), ενώ με κονδύλια του ΤΑΑ χρηματοδοτείται και η σύμπραξη των πανεπιστημίων μας με ξένα πανεπιστήμια για τη δημιουργία κοινών ΠΣ - μεταπτυχιακών σε πρώτη φάση. Παράλληλα, έχουν εξαγγελθεί παραρτήματα στο εξωτερικό από το Πανεπιστήμιο Πατρών στην Αίγυπτο και από τα ΕΚΠΑ και ΕΜΠ στην Κύπρο. Μάλιστα, τα τελευταία, θα απευθύνονται στη μεγάλη αγορά της Μέσης Ανατολής, της Κίνας, της Ινδίας κ.ά.

Για να μπορέσουν τα πανεπιστήμια να προσελκύσουν την πολυπόθητη πελατεία από το εξωτερικό, πρέπει να είναι ανταγωνιστικά ως προς άλλες χώρες που «ψαρεύουν στην ίδια λίμνη». Ενας από τους λόγους που τα τελευταία χρόνια, διοικήσεις και ΥΠΑΙΘΑ, βγάζουν από τη «μύγα ξίγκι» σε σχέση με τις διεθνείς κατατάξεις πανεπιστημίων, είναι ότι αυτές αποτελούν «σύμβουλο» επιλογής πανεπιστήμιου για φοιτητές από το εξωτερικό.

Ετσι στην έκθεση της ΕΘΑΑΕ, ακόμα και ο εντοπισμός των σοβαρών και πραγματικών προβλημάτων, όπως είναι η κακή αναλογία φοιτητών/ΔΕΠ και φοιτητών/διοικητικών ή ο χαμηλός ρυθμός αποφοίτησης, λόγω των όρων σπουδών και ζωής, που αναγκάζουν μεγάλη μερίδα φοιτητών και φοιτητριών να παρατείνουν τις σπουδές τους, αντιμετωπίζεται με όρους «γυαλίσματος της βιτρίνας» των πανεπιστημίων με βάση τα κριτήρια διαφόρων οίκων πανεπιστημιακών κατατάξεων. Για παράδειγμα, αντί να προτείνει την αυτονόητη πρόσληψη μόνιμου διδακτικού και διοικητικού προσωπικού, προτάσσει τις διαγραφές «λιμναζόντων» - όπως λένε όσους έχουν υπερβεί το ν+2 για 4ετείς και ν+3 για 5 - 6ετείς σπουδές - φοιτητών, ώστε έτσι να βελτιωθούν «εικονικά» μια σειρά από δείκτες όπως αυτοί που είπαμε παραπάνω, ή και άλλοι, όπως η αναλογία προπτυχιακών/μεταπτυχιακών.

Η υποστελέχωση έχει φτάσει στο απροχώρητο, με μαθήματα που αφαιρούνται από προγράμματα σπουδών ή ξεκινούν να διδάσκονται στα μέσα του εξαμήνου, αφού στηρίζονται σε συμβασιούχους. Το 2023 μειώθηκε σημαντικά το διοικητικό προσωπικό (-491) και παρέμεινε στάσιμο το ΔΕΠ (+26). Οι ΕΔΙΠ, ΕΕΠ ΕΤΕΠ μειώθηκαν πάλι κατά 33 άτομα. Συνολικά, αυξήθηκε κατά 700 άτομα το διδακτικό προσωπικό, που σημαίνει ότι αυξήθηκαν... οι συμβασιούχοι κατά περίπου 700 άτομα.

Υποδομές ασυντήρητες, επικίνδυνες και δεκαετίες πίσω σε σχέση με τις ανάγκες για πανεπιστημιακού επιπέδου σπουδές. Πέρα από τα γνωστά και ακραία παραδείγματα, όπως είναι οι πτώσεις σοβάδων, ακόμα και ανελκυστήρων, πλέον αναγκάζονται και οι ίδιοι να ομολογήσουν ότι οι υποδομές των πανεπιστημίων αποτελούν πρόβλημα ως προς την παροχή ολοκληρωμένης γνώσης του επιστημονικού αντικειμένου σπουδών. Αυτό καταγράφεται στη μελέτη της ΕΘΑΑΕ για τις σχολές Υγείας.

Προγράμματα Σπουδών - κατά τα άλλα αξιολογημένα και πιστοποιημένα από την ΕΘΑΑΕ - απονέμουν πτυχία χωρίς επαγγελματική αναγνώριση. Κι εκεί βέβαια που υπάρχει η τυπική αναγνώριση είναι εμφανές πως το πτυχίο έχει μετατραπεί προ πολλού σε ένα προσόν. Ενδεικτικό για την υποβάθμιση της αξίας του πτυχίου είναι αυτό που καταγράφεται σε έρευνα της ΕΘΑΑΕ και αναφέρει πως το 90% των πτυχιούχων (επιπέδου 6) συνεχίζει για μεταπτυχιακές σπουδές, ενώ το 40% αυτών (επιπέδου 7) προχωρά στην απόκτηση και δεύτερου μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών.

Ενα στοιχείο που δείχνει τι σημαίνει επιχειρηματικό πανεπιστήμιο, είναι η αναλογία δημόσιας και ιδιωτικής χρηματοδότησης των πανεπιστημίων. Με βάση τα δικά τους κριτήρια, όσο περισσότερο η αναλογία στρέφεται υπέρ της ιδιωτικής χρηματοδότησης (δίδακτρα, ιδιωτικές χορηγίες, έσοδα από επιχειρηματική δράση, απορρόφηση κονδυλίων από ερευνητικά προγράμματα), τόσο πιο «αυτόνομο» είναι ένα πανεπιστήμιο, στην ουσία τόσο πιο εμπορευματοποιημένο. Η ιδιωτική χρηματοδότηση των ΑΕΙ, ως αναλογία σε σχέση με τη δημόσια, αυξήθηκε από 32% (2022) σε 40% (2023). Καταγράφεται αύξηση της εξωτερικής χρηματοδότησης κατά 12,5% και μείωση δημόσιας κατά 4,4%.

Η τάση να αυξάνεται η ιδιωτική χρηματοδότηση έναντι της δημόσιας, αποτυπώνει και τις προτεραιότητες που υπάρχουν. Για παράδειγμα, από τη μια, μέσω της «αναμόρφωσης του ΔΠΘ», είχαμε συγχωνεύσεις τμημάτων με ανορθολογικά κριτήρια ή με δεδομένο ότι, μέσω του μηχανισμού της ΕΘΑΑΕ, είναι μπροστά μας μια πιο ευρεία αναδιάρθρωση του ακαδημαϊκού χάρτη της χώρας, που θα σημάνει καταργήσεις και συγχωνεύσεις προπτυχιακών προγραμμάτων σπουδών. Από την άλλη, τα μεταπτυχιακά προγράμματα πλέον υπερβαίνουν τα 1.300, το 2023 καταγράφεται η ίδρυση 98 νέων, η ΕΘΑΑΕ ομολογεί πως σε μεγάλο βαθμό υπάρχουν επικαλύψεις αντικειμένων, αλλά... δεν υπάρχει πρόβλημα γιατί είναι «βιώσιμα», «αυτοχρηματοδοτούμενα», δηλαδή στηρίζονται σε δίδακτρα.

Κανένα πρόβλημα δεν λύθηκε από την επιχειρηματική λογική της αξιολόγησης των πανεπιστημίων. Οπως οι δείκτες απόδοσης μιας επιχείρησης, θέτουν συγκεκριμένους στόχους για την ανάπτυξη της κερδοφορίας της και τη βελτίωση της θέσης της σε σχέση με τον ανταγωνισμό, έτσι και τα κριτήρια αξιολόγησης των πανεπιστημίων, όπως είναι οι «ποιοτικοί δείκτες» της ΕΘΑΑΕ (βλ. «Ριζοσπάστης» 17-18 Φλεβάρη 2024, σελ. 26) διαμορφώνουν τέτοιους όρους ανταγωνισμού ανάμεσα στα Πανεπιστημιακά Ιδρύματα, αντί να βελτιώνουν την ανάπτυξη προγραμμάτων σπουδών, υποδομών, συνολικά την πανεπιστημιακή εκπαίδευση και την έρευνα προς όφελος των αναγκών της κοινωνικής πλειοψηφίας.

Ομως, το σημερινό πανεπιστήμιο το αξιολογούν και όσοι ζουν μέσα σε αυτό, οι φοιτήτριες και οι φοιτητές, οι διδάσκουσες και οι διδάσκοντες, οι ερευνήτριες και οι ερευνητές, οι εργαζόμενες και οι εργαζόμενοι στις διοικητικές υπηρεσίες. Και αξιολογούν με κριτήριο τις δικές τους ανάγκες κι όχι των προτεραιοτήτων κυβερνήσεων - ΕΕ - κεφαλαίου.

Η πρόταση του ΚΚΕ για το πανεπιστήμιο των σύγχρονων αναγκών και δυνατοτήτων της εποχής μας, μπορεί να δώσει απαντήσεις και να εμπνεύσει στον αγώνα, ώστε οι τεράστιες δυνατότητες της επιστήμης, της έρευνας, των τεχνολογικών αλμάτων να αξιοποιηθούν από τους πολλούς για τους πολλούς.