Στις διαπραγματεύσεις η αντιπροσωπεία του ΕΑΜ αποτελούνταν από τους Γ. Σιάντο (Γραμματέα της ΚΕ του ΚΚΕ και επικεφαλής της αντιπροσωπείας), Μ. Παρτσαλίδη (Γραμματέα της ΚΕ του ΕΑΜ) και Ηλ. Τσιριμώκο (γγ του κόμματος Ενωση Λαϊκής Δημοκρατίας). Την κυβέρνηση εκπροσωπούσαν οι Ι. Σοφιανόπουλος (υπουργός Εξωτερικών), Π. Ράλλης (υπουργός Εσωτερικών) και Ιωάννης Μακρόπουλος (υπουργός Γεωργίας).

Η Συμφωνία προέβλεπε την αποστράτευση και τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ, του ΕΛΑΝ και της Εθνικής Πολιτοφυλακής. Ακόμα, μεταξύ άλλων, την εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού από δωσίλογους και φασιστικά στοιχεία και τη διενέργεια δημοψηφίσματος και στη συνέχεια εκλογών μέσα στο 1945.

Της Συμφωνίας προηγήθηκε η δυσμενής έκβαση της μάχης της Αθήνας και του Πειραιά κατά την κρίσιμη ταξική σύγκρουση του Δεκέμβρη 1944. Ωστόσο, η ανακωχή της 11ης Γενάρη κάθε άλλο παρά σήμαινε και ήττα συνολικά του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, που κυριαρχούσε στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας. Το ΚΚΕ και το ΕΑΜ διατηρούσαν επιρροή στην πλειοψηφία των λαϊκών μαζών, ενώ ο ΕΛΑΣ συνέχιζε να συσπειρώνει τον κύριο όγκο των δυνάμεών του.

Ετσι, ο συμβιβασμός της Βάρκιζας, όχι μόνο δεν αντιστοιχούσε στον συσχετισμό δυνάμεων, αλλά - κυρίως - στις ανάγκες της ταξικής πάλης εκείνη την περίοδο, που ήταν η αξιοποίηση των επαναστατικών συνθηκών που είχαν διαμορφωθεί μετά την απελευθέρωση.

Το βασικό πρόβλημα ήταν η επιδίωξη του ΚΚΕ για ενότητα με τις αστικές δυνάμεις ή κομμάτι αυτών που προσδιορίζονταν ως αντιφασιστικές, τη στιγμή που αυτές, χωρίς καμία αυταπάτη, προετοίμαζαν με κάθε μέσο τη συντριβή του ίδιου και των εργατικών - λαϊκών δυνάμεων. Επιδίωξη που εξελίχθηκε ήδη από την περίοδο της Κατοχής με κομβικούς σταθμούς την υπαγωγή του ΕΛΑΣ στο Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής και τις Συμφωνίες του Λιβάνου και της Καζέρτας, όπως και κατά την Απελευθέρωση, με τη συμμετοχή του ΕΑΜ στην κυβέρνηση «Εθνικής Ενότητας» του Γ. Παπανδρέου.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ακόμα και η αντιπαράθεση του Δεκέμβρη έγινε κατανοητή από το ΚΚΕ ως μέσο πίεσης στην κατεύθυνση της δημοκρατικής εξομάλυνσης και όχι ως αγώνας για την κατάλυση της καπιταλιστικής εξουσίας. Ως συνέχεια των παραπάνω επομένως και η υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας εκτιμιόταν πως θα άνοιγε δρόμο για μια δημοκρατική εξομάλυνση.

Φυσικά, τελικά οι αστικές δυνάμεις χρησιμοποίησαν τη Συμφωνία προκειμένου να ολοκληρώσουν τη συντριβή του εργατικού - λαϊκού κινήματος, ενώ η αστική κρατική και παρακρατική τρομοκρατία ξεκίνησε να φουντώνει ελάχιστα 24ωρα μετά την υπογραφή της.

Ωστόσο, ακόμα και μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας το ΚΚΕ τελικά δεν υποτάχθηκε και, έστω με σχετική καθυστέρηση, οργάνωσε τον τρίχρονο ένοπλο λαϊκό αγώνα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας.

Αφησε έτσι σημαντική παρακαταθήκη για τις επόμενες δεκαετίες μέχρι σήμερα, αφού μπροστά στο δίλημμα «υποταγή ή οργάνωση της πάλης και αντεπίθεση», το ΚΚΕ και το λαϊκό κίνημα επέλεξαν τον δεύτερο δρόμο. Ενώ απέδειξε έμπρακτα ότι οι όποιες υποχωρήσεις δεν ήταν αποτέλεσμα συμβιβασμού με τον ταξικό αντίπαλο, αλλά στρατηγικά λάθη, που προέκυψαν από την έλλειψη ανάλογης προγραμματικής ετοιμότητας και επαναστατικού προσανατολισμού από κοινού και με άλλους παράγοντες, που το ΚΚΕ έχει συλλογικά μελετήσει και αποτυπώσει μαζί με επίκαιρα συμπεράσματα στα ντοκουμέντα και επεξεργασίες του, όπως τους τόμους του Δοκιμίου Ιστορίας.

• Ο «Ριζοσπάστης» θα επανέλθει στο θέμα στο φύλλο του Σαββατοκύριακου.