Αυτήν την κινηματογραφική βδομάδα δεν θα μιλήσουμε για τις ελάχιστες ταινίες της διανομής, δεν έχουν κάτι ιδιαίτερο να μας πουν. Θα μιλήσουμε για κάποιες από τις ταινίες του παγκόσμιου κινηματογράφου που αξίζει να δούμε αυτές τις μέρες και όχι μόνο. Ταινίες που αμφισβήτησαν, σατίρισαν, ανέδειξαν με διαφορετικό τρόπο, συχνά σουρεαλιστικό, το «θείο» και την Εκκλησία. Αρκετοί προοδευτικοί σκηνοθέτες ασχολήθηκαν με τη θρησκευτική πίστη έχοντας την ανάγκη να την κατανοήσουν, να την εκθρονίσουν από το βάθρο του «άπιαστου» και να τη φέρουν στα ανθρώπινα μέτρα. Θα αναφερθούμε συνοπτικά στις ταινίες, με τις υποθέσεις τους ή ενδιαφέροντα στοιχεία που βρήκαμε γι' αυτές.

Προσπαθώντας να εκπληρώσει μια θρησκευτική υποχρέωση, ένας μεγαλογαιοκτήμονας φυτειών ζαχαροκάλαμου στην Αβάνα του 1780 αποφασίζει να αναπαραστήσει τη Μεγάλη Πέμπτη, τον Μυστικό Δείπνο, παίζοντας ο ίδιος τον ρόλο του Χριστού και επιλέγοντας 12 σκλάβους για μαθητές του. Παρά τις αντιρρήσεις του επιστάτη, το δείπνο ετοιμάζεται και σαν 12ος συνδαιτυμόνας κάθεται μαζί ο σκλάβος που είχε αποδράσει το πρωί και αιχμαλωτίστηκε ξανά αργότερα. Στο δείπνο ο γαιοκτήμονας, χρησιμοποιώντας θρησκευτικές διδαχές, προσπαθεί να μυήσει τους δούλους του στο νόημα της χριστιανικής θρησκείας και στη δυνατότητα κατάκτησης της απόλυτης ευτυχίας υπό συνθήκες σκλαβιάς. Οι σκλάβοι με τη σειρά τους του λένε τις ιστορίες τους και του ζητούν να βελτιώσει τις συνθήκες ζωής τους. Ο γαιοκτήμονας υπόσχεται να μην εργαστούν τη Μεγάλη Παρασκευή. Ομως φεύγει νωρίς το επόμενο πρωί, και ο επιστάτης ξυπνά άγρια τους σκλάβους για μια δύσκολη μέρα κοπής ζαχαροκάλαμων. Εκείνοι ξεσηκώνονται. Ποιανού το μέρος θα πάρει ο γαιοκτήμονας;

«Το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο» θεωρείται μία από τις σπουδαιότερες ταινίες στην Ιστορία του κινηματογράφου. Το 1962 ο Παζολίνι, καλεσμένος σε ένα θρησκευτικό συνέδριο στην Ασίζη, διάβασε τα Ευαγγέλια, με πρώτο εκείνο του Ματθαίου, και αποφάσισε να γυρίσει την ταινία στο αυθεντικό της κείμενο, χωρίς την παραμικρή παρέμβαση. Στη διαδικασία ανεύρεσης χώρων επισκέφτηκε την Παλαιστίνη και τους Αγίους Τόπους, εκεί όμως διαπίστωσε ότι τα πάντα είχαν αλλάξει, και έτσι αποφάσισε να μεταφέρει τα γυρίσματά του στην Ιταλία. Στην ταινία πρωταγωνίστησαν απλοί άνθρωποι του αγροτικού πληθυσμού και ο ρόλος του Ιησού δόθηκε σε έναν 19χρονο Καταλανό συνδικαλιστή (Enrique Irazoqui), που ήρθε στην Ιταλία αναζητώντας υποστήριξη ενάντια στη δικτατορία του Φράνκο.

«Το Ευαγγέλιο μου έθεσε το εξής πρόβλημα: Δεν μπορούσα να το διηγηθώ με κλασική αφήγηση, γιατί δεν είμαι πιστός αλλά άθεος. Από την άλλη, ήθελα να κινηματογραφήσω το Κατά Ματθαίο Ευαγγέλιο, δηλαδή να πω την ιστορία του Χριστού, του γιου του Θεού. Επρεπε λοιπόν να πω μια ιστορία στην οποία δεν πίστευα, και αυτό ανέτρεψε ολόκληρη την κινηματογραφική μου τεχνική και γεννήθηκε αυτό το στιλιστικό μάγμα, που είναι χαρακτηριστικό του "κινηματογράφου της ποίησης". Επειδή δεν μπορούσα να διηγηθώ το Ευαγγέλιο, έπρεπε να βυθιστώ στην ψυχή ενός πιστού. Σε αυτό συνίσταται ο ελεύθερος έμμεσος λόγος: Αφενός η ιστορία φαίνεται μέσα από τα μάτια μου, αφετέρου μέσα από τα μάτια ενός πιστού», ανάφερε ο Παζολίνι.

Μετά το τέλος του Ισπανικού Εμφυλίου το 1939, ο Μπουνιουέλ καταφεύγει στις ΗΠΑ και στο Μεξικό, όπου γυρίζει αρκετές από τις ταινίες του, όμως το 1960 ο δικτάτορας Φράνκο τον καλεί να επαναπατριστεί, ως τον σημαντικότερο Ισπανό σκηνοθέτη, και να γυρίσει ό,τι ταινία ήθελε.

Ο Μπουνιουέλ λοιπόν γυρίζει τη «Βιριδιάνα»... Πατρίς - θρησκεία - οικογένεια «στο πυρ το εξώτερον». Η ταινία απαγορεύεται στην Ισπανία και προκαλεί την οργή του Βατικανού. Ο Φράνκο διατάζει να καούν όλες οι κόπιες, αλλά μία διαφεύγει και πάει στο Φεστιβάλ των Καννών, όπου κερδίζει τον Χρυσό Φοίνικα. Ο ίδιος ο Μπουνιουέλ, μιλώντας για τη Βιριδιάνα, αναφέρει ότι είναι μια «πολύ ισπανική ταινία» και πως πιστεύει ότι σ' αυτήν περιέχονται τα περισσότερα από τα στοιχεία που τον «καίνε» και «τρέφουν το ενδιαφέρον» του.

Η Βιριδιάνα είναι μια σχεδόν άγνωστη αγία, που έζησε την ίδια εποχή με τον Αγιο Φραγκίσκο της Ασίζης. Η Βιριδιάνα στην ταινία είναι μια δόκιμη καλόγρια που αναγκάζεται να επισκεφτεί για τελευταία φορά, πριν κλειστεί στο μοναστήρι, τον μοναδικό συγγενή της, ο οποίος μετά τον θάνατο της γυναίκας του ζει μόνος του σε ένα κτήμα. Η Βιριδιάνα μοιάζει καταπληκτικά με την πεθαμένη σύζυγό του. Μπροστά σ' αυτήν την ομοιότητα ο θείος της την ερωτεύεται, αλλά εκείνη δεν θέλει να ζήσει μαζί του. Κάποια νύχτα, όμως, την πείθει να φορέσει το νυφικό της γυναίκας του και με τη βοήθεια της υπηρέτριάς του, ρίχνει υπνωτικό στον καφέ της νεαρής κοπέλας. Την άλλη μέρα, της λέει ψέματα ότι την βίασε. Η Βιριδιάνα, τη στιγμή που αποφασίζει να απομακρυνθεί, μαθαίνει ότι ο θείος της κρεμάστηκε από ένα δέντρο. Για να εξιλεωθεί, πιστεύοντας ότι αυτή είναι η αιτία της πράξης του θείου της, γυρίζει στο κτήμα και κάνει τα πάντα για να βοηθήσει τους φτωχούς, τους οποίους μαζεύει στο σπίτι της...

Να σημειωθεί ότι ο Μπουνιουέλ έχει γυρίσει ήδη το 1959 την εκπληκτική «Ναζαρέν» και το 1969 γυρίζει τον «Γαλαξία», πάντα στην ίδια θεματολογία.

73 π.Χ. Ενας σκλάβος από τη Θράκη, ο Σπάρτακος, πουλιέται σε έναν εκπαιδευτή μονομάχων. Μετά από βδομάδες εκπαίδευσης, ο Σπάρτακος στρέφεται ενάντια στους ιδιοκτήτες του και παρακινεί όλους τους σκλάβους να επαναστατήσουν. Σιγά σιγά δημιουργείται μια μεγάλη εξέγερση των σκλάβων, που ταρακουνά τα θεμέλια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Η ταινία ξεχωρίζει όχι μόνο για την ιστορία της αλλά και για τον παραλληλισμό της με τη ζοφερή εποχή του Μακαρθισμού στις ΗΠΑ, όπου η κυκλοφορία της σήμανε το τέλος του. Η ιστορία της μας φαίνεται γνωστή, γιατί περιγράφεται στην ταινία «Trumbo» (2015) του Τζέι Ρόατς, την οποία επίσης προτείνουμε ανεπιφύλακτα.

Ιθύνων νους ο σπουδαίος Κερκ Ντάγκλας, που «αψήφησε τα θεριά» και έσπασε τη «μαύρη λίστα» του Χόλιγουντ. Ολα ξεκίνησαν όταν ο Ντάγκλας αποκάλυψε ότι ο Ντάλτον Τράμπο ήταν ο σεναριογράφος της νέας ταινίας του, «Σπάρτακος». Μάλιστα, όταν η ταινία έκανε πρεμιέρα, το όνομα του Τράμπο εμφανιζόταν στην οθόνη. Ο Τράμπο ήταν ένας από τους περίφημους «Δέκα» του Χόλιγουντ που αρνήθηκαν να καταθέσουν στην Επιτροπή Αντιαμερικανικών Υποθέσεων. Γι' αυτήν του την ενέργεια φυλακίστηκε για 11 μήνες και στη συνέχεια κατέφυγε στο Μεξικό, όπου έγραφε σενάρια για μεξικάνικες ταινίες και βιβλία. Εστελνε επίσης σενάρια στο Χόλιγουντ με ψευδώνυμο ή χρησιμοποιώντας άλλο πρόσωπο. Για δύο απ' αυτά τα σενάρια κέρδισε και Οσκαρ, χωρίς όμως να αναγράφεται το όνομά του.

Ας αφήσουμε όμως τον ίδιο τον Κερκ Ντάγκλας να μας μιλήσει γι' αυτήν την εποχή: «Είναι μια περίοδος που θυμάμαι καλά. Οι επιλογές ήταν δύσκολες. Οι συνέπειες ήταν επίπονες και πολύ αληθινές. Στη διάρκεια του μακαρθισμού είχα φίλους που εξορίστηκαν, γιατί κανείς δεν τους προσλάμβανε, ηθοποιούς που αυτοκτόνησαν πάνω στην απελπισία τους. Η συμπρωταγωνίστριά μου στην ταινία "Αστυνομική Ιστορία", Λι Γκραντ, δεν μπορούσε να δουλέψει για δώδεκα χρόνια, αφού αρνήθηκε να καταθέσει εναντίον του συζύγου της ενώπιον της Επιτροπής Αντιαμερικανικών Υποθέσεων. Απειλήθηκα ότι αν χρησιμοποιούσα έναν συγγραφέα που βρισκόταν στη "μαύρη λίστα" για την ταινία μου, "Σπάρτακος", τον φίλο μου τον Ντάλτον Τράμπο συγκεκριμένα, θα χαρακτηριζόμουν φιλοκομμουνιστής και αυτό θα σηματοδοτούσε το τέλος της καριέρας μου. Ερχονται όμως καιροί που κάποιος πρέπει να παλέψει για τις αρχές του. Είμαι πολύ περήφανος για τους συναδέλφους μου ηθοποιούς που χρησιμοποιούν τη δημόσια επιρροή τους για να μιλήσουν ανοιχτά ενάντια στην αδικία».

Ακόμα και στη σταύρωση, να είμαστε αισιόδοξοι. Αυτό μας λένε οι τίτλοι τέλους της ταινίας «Ενας Προφήτης... Μα τι Προφήτης!» (Monty Python's Life of Brian, 1971) του Τέρι Τζόουνς, ταινία που ξαναβλέπουμε με κάθε ευκαιρία, χωρίς να είναι απαραίτητα Πάσχα, και έτσι θα κλείσουμε αυτό το μικρό πασχαλινό αφιέρωμα:

Πάντα να κοιτάς τη φωτεινή πλευρά της ζωής / Πάντα να κοιτάς την ανάλαφρη πλευρά της ζωής...