Το περιβάλλον εργασίας υπήρξε και εξακολουθεί να είναι αιτία φθοράς, αρρώστιας και θανάτου για έναν ανυπολόγιστο αριθμό εργαζομένων στη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας.

Σήμερα, η βαθιά μεταβολή των μεθόδων παραγωγής σ' όλους τους τομείς της οικονομίας και η διάδοση επικίνδυνων τεχνικών μεθόδων και υλών δημιουργούν ένα περιβάλλον με νέα προβλήματα σε ό,τι αφορά στην ασφάλεια, στην υγιεινή και στην προστασία της υγείας των εργαζομένων στο χώρο εργασίας.

Τις τελευταίες δεκαετίες, μαζί με την ισχυροποίηση του καπιταλιστικού μοντέλου οργάνωσης της παραγωγής και της κοινωνίας, παρατηρείται μία τεράστια αλλαγή-αλλοίωση των χαρακτηριστικών του περιβάλλοντος γενικότερα και ειδικότερα του περιβάλλοντος στο οποίο ζει και εργάζεται ο σύγχρονος άνθρωπος.

Οι παράγοντες που επηρεάζουν σήμερα τη ζωή και την υγεία των εργαζομένων στους χώρους εργασίας(εργοστάσιο), βρίσκονται μέσα στις πόλεις, ανάμεσα και δίπλα στις κατοικίες, στην ατμόσφαιρα, στις τροφές και αποτελούν καθοριστικό στοιχείο ολόκληρου - συνολικά - του ανθρώπινου οικοσυστήματος(habitat).

H ύπαρξη των κινδύνων-βλαπτικών παραγόντων (φυσικών, χημικών, βιολογικών, εργονομικών κλπ.) στο περιβάλλον εργασίας, στους οποίους εκτίθεται ο εργαζόμενος άνθρωπος, σχετίζονται με:

• Το συγκεκριμένο περιεχόμενο- αντικείμενο της εργασίας
• Τις συνθήκες εργασίας που επικρατούν στο συγκεκριμένο κάθε φορά περιβάλλον-χώρο εργασίας
• Τα εφαρμοζόμενα (ή όχι) μέτρα για την υγεία και ασφάλεια των εργαζομένων, σύμφωνα και με τα ισχύοντα νομικά πρότυπα.

Χαρακτηριστικές συνέπειες-επιπτώσεις για τους εργαζόμενους από την έκθεση σε επαγγελματικούς κινδύνους στο περιβάλλον εργασίας είναι:

• Τα εργατικά «ατυχήματα»
• Οι επαγγελματικές ασθένειες
• Η πρόωρη φθορά της υγείας των εργαζομένων από την απασχόλησή τους σε ιδιαίτερα φθοροποιές δραστηριότητες και βεβαρημένο περιβάλλον-συνθήκες εργασίας.

Φτάσαμε έτσι να διαπιστώνουμε στις μέρες μας μία βαθμιαία υποχώρηση του είδους των ασθενειών που κυριάρχησαν στον περασμένο και στις αρχές του αιώνα μας (μικροβιακές ασθένειες, επιδημίες κλπ.). Ενώ ταυτόχρονα παρατηρούμε πως σήμερα οι λεγόμενες εκφυλιστικές και χρόνιες παθήσεις, όπως ο καρκίνος, τα επαγγελματικά νοσήματα, τα εργατικά «ατυχήματα», οι ψυχο-σωματικές διαταραχές κ.ά., τείνουν όλο και περισσότερο να γίνουν κυρίαρχα στοιχεία στη σύγχρονη ανθρώπινη παθολογία, εκφράζοντας και σ' αυτό το επίπεδο τις συνέπειες της συγκεκριμένης οργάνωσης της κοινωνίας μας, βασισμένης στην εκμετάλλευση των λαϊκών μαζών· περιορίζοντας συγχρόνως την εμβέλεια και την αποτελεσματικότητα της θεραπευτικής ιατρικής.

Είναι χαρακτηριστικά από την άποψη αυτή τα στοιχεία (Διεθνές Γραφείο Εργασίας, 2002) που αποτυπώνουν με πλέον αδιαμφισβήτητο τρόπο τις συνέπειες αυτής της επίθεσης διεθνώς (εντατικοποίηση, αποδυνάμωση ΣΣΕ, ανατροπή εργασιακών και ασφαλιστικών κατακτήσεων, ανεργία, απειλή ανεργίας, επιδείνωση - γενικότερα - των συνθηκών εργασίας) στην υγεία και ασφάλεια των εργαζομένων:

1,1 εκατ. εργαζόμενοι ανά έτος χάνουν τη ζωή τους εξαιτίας συνθηκών εργασίας.

Συγκριτικά:

- 999.000 είναι οι αντίστοιχες ετήσιες απώλειες σε τροχαία ατυχήματα.

- 502.000 οι απώλειες σε πολέμους για την ίδια χρονική περίοδο.

- 563.000 οι απώλειες σε περιστατικά βίας.

- 312.000 οι απώλειες ανθρωπίνων ζωών από ΕΪΤΖ.

Δηλαδή:

- 3.000 θάνατοι τη μέρα ή 2 θάνατοι ανά λεπτό.

- 300.000 θάνατοι έχουν αιτία την έκθεση των εργαζομένων σε επικίνδυνες ουσίες.

- Σε 250 εκατομμύρια ανέρχονται τα εργατικά ατυχήματα κάθε έτος.

- 160 εκατομμύρια είναι οι επαγγελματικές ασθένειες αντίστοιχα.

- 65.000 εργατικά ατυχήματα συμβαίνουν κάθε μέρα, δηλαδή 8 κάθε δευτερόλεπτο.

Παρατηρείται δηλαδή μία αύξηση των εργατικών ατυχημάτων και επαγγελματικών ασθενειών που τα τελευταία χρόνια πλησιάζει το 67%, ενώ το 2020 αναμένεται ότι θα διπλασιαστούν.

- Το ποσοστό του εργαζόμενου πληθυσμού που εκτίθεται στους κινδύνους αυτούς ξεπερνά το 40-50%.

- Ενώ ιδιαίτερα ανησυχητικός είναι ο κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου επαγγελματικής αιτιολογίας που συχνά ξεπερνά το 5% του συνόλου των περιπτώσεων καρκίνου έχοντας καταγραφεί 350 τουλάχιστον αποδεδειγμένα καρκινογόνοι παράγοντες στους οποίους συχνά εκτίθενται οι εργαζόμενοι όπως:

• Βενζόλιο και γενικότερα οι ΑΠΥ
• Αμίαντος
• Χρώμιο, οι νιτρωζαμίνες, η ιονίζουσα ακτινοβολία κλπ.

Παράλληλα δε με την εφαρμογή νέων τεχνολογιών στην παραγωγική διαδικασία και την υποχώρηση κάποιων από τις επαγγελματικές ασθένειες που χαρακτηρίζουν τις αρχές της βιομηχανικής επανάστασης, νέες κάνουν την εμφάνισή τους:

Σήμερα εκτιμάται ότι ανέρχονται σε 3.000 περίπου οι παράγοντες εκείνοι στους χώρους εργασίας που μπορούν να προκαλέσουν αλλεργίες, δερματοπάθειες και άσθμα.

Επίσης, η υπερκόπωση και το στρες που επιβαρύνουν το 30-50% των εργαζομένων στις βιομηχανικά αναπτυγμένες χώρες (τους άλλους τους θερίζει η πείνα και ο νέος μεσαίωνας) είναι δυνατόν να προκαλέσουν διαταραχές του ύπνου, νευροψυχικές διαταραχές, όπως κατάθλιψη, όπως επίσης και να συμβάλουν στην αύξηση του κινδύνου καρδιαγγειακών παθήσεων και κυρίως υπέρτασης.

Το οικονομικό κόστος αυτών των απωλειών, που σίγουρα δεν είναι και το σημαντικότερο αφού η ανθρώπινη ζωή δε μετριέται με χρήμα, μπορεί να αγγίζει και ποσοστά της τάξης του 10-15% του ΑΕΠ.

Στη γειτονιά μας, την Ευρωπαϊκή Ενωση, σύμφωνα με στοιχεία - πριν την τελευταία διεύρυνσή της - και σε σύνολο 150 εκατομμυρίων εργαζομένων, καταγράφονται:

• 10 εκατομμύρια είναι κάθε χρόνο τα θύματα των εργατικών ατυχημάτων και των επαγγελματικών ασθενειών
• 8.000 από αυτά είναι θανατηφόρα
• Σε 20 δισ. ευρώ ανέρχεται το άμεσο κόστος από τις καταβαλλόμενες αποζημιώσεις.

Στη χώρα μας το συνολικό (άμεσο και έμμεσο) κόστος μόνον από τα εργατικά ατυχήματα για τους ασφαλισμένους του ΙΚΑ ξεπερνά τα 55 δισ. δρχ. κάθε χρόνο (εκτιμήσεις της Επιτροπής Υ+ΑΕ ΓΣΕΕ και πρώην διοικητή του ΙΚΑ, 1996).

Ενώ από την άλλη οι μεν επαγγελματικές ασθένειες παραμένουν αδιάγνωστες, τα δε θύματά τους άγνωστα, αφού σύμφωνα με τις επίσημες στατιστικές έχουν καθηλωθεί από το 1985 σε μηδενικά επίπεδα.

Με βάση τις παραπάνω διαπιστώσεις κάθε προσπάθεια ουσιαστικής προσέγγισης και αναζήτησης λύσεων στο πρόβλημα «Υγεία των εργαζομένων στους χώρους εργασίας» δεν μπορεί να γίνει παρά θεωρώντας το όχι ως ειδικό πρόβλημα μεταξύ ειδικών αλλά ως ένα πρόβλημα του οποίου η λύση συνδέεται στενά με το είδος, τη μορφή εφαρμογής και εξέλιξης στην πράξη της σχέσης ανάμεσα στο κεφάλαιο και στην εργασία, ανάμεσα στην επιστήμη και στην κοινωνία, ανάμεσα στην επιστήμη και στην εξουσία, με δεδομένες τις αντιθετικές δυνατότητες στην εφαρμογή των σύγχρονων τεχνολογικών εξελίξεων και τις ανθρώπινες αξίες.

Αλλωστε - όπως συμβαίνει πάντα - σε κάθε φάση έντονων μετασχηματισμών ο καπιταλισμός και τα μονοπώλια θα προσπαθήσουν να χρησιμοποιήσουν στο μέγιστο δυνατό την επιβίωση ξεπερασμένης τεχνολογίας και να εκμεταλλευτούν τις «ασυνέχειες» που προκύπτουν ανάμεσα στην τελευταία και στις νέες τεχνολογικές εξελίξεις, φορτώνοντας τις συνέπειες στην εργατική τάξη και με τη μορφή της εντατικοποίησης της ψυχοσωματικής προσπάθειας του εργαζόμενου. Δεν είναι τυχαία η σημερινή πραγματικότητα, που χαρακτηρίζεται από μια έντονη ποικιλομορφία διαφορετικών επιπέδων εφαρμογής προηγμένης τεχνολογίας και από μία αντιφατικότητα, τόσο από το πρίσμα των τεχνολογικών και οργανωτικών λύσεων, όσο και απ' αυτή την αναβάθμιση της εργασίας.

Για να το πούμε με τα λόγια του K. Μαρξ: «...Το μέσον - η απεριόριστη (δηλαδή) ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων - έρχεται μόνιμα σε σύγκρουση με τον στενό σκοπό (που είναι) η αξιοποίηση του υπάρχοντος κεφαλαίου» και η μεγιστοποίηση του κέρδους.

Γι' αυτό στη χώρα μας: Αν απ' τη μία μεριά οι κατακτήσεις και η εξέλιξη της επιστήμης και της τεχνολογίας κάνουν σήμερα δυνατή την πρόληψη των ανθρώπινων απωλειών και αποτελεσματικότερη την προστασία της υγείας των εργαζομένων· απ' την άλλη η αξιοποίηση και εφαρμογή αυτών των δυνατοτήτων και κατακτήσεων δεν είναι απλά και μόνο μία «τεχνική» ή «τεχνοκρατική» διαδικασία ορθολογικής οργάνωσης του περιβάλλοντος εργασίας. Εξαρτάται από την ταυτόχρονη αξιοποίηση της ίδιας της εμπειρίας, της οργάνωσης των αγώνων και της εκφρασμένης - κάθε φορά - δύναμης των εργαζομένων, που είναι και οι άμεσα ενδιαφερόμενοι στην προσπάθεια για καλύτερες και ανθρώπινες συνθήκες εργασίας και υπεράσπισης της ίδιας της ζωής και της υγείας τους, χωρίς παραιτήσεις και εκπτώσεις από τον στόχο για την οικοδόμηση μίας κοινωνίας που θα έχει στο κέντρο τον άνθρωπο και τις πραγματικές ανθρώπινες αξίες. Σ' αυτήν την προσπάθεια οι κομμουνιστές αλλά και κάθε προοδευτικός άνθρωπος θα πρέπει να στοιχηθούν αποφασιστικά.