Ηταν Αύγουστος του 1973, όταν τα εκατομμύρια των Σοβιετικών τηλεθεατών άρχισαν να παρακολουθούν τις πρώτες σκηνές από μια τηλεοπτική σειρά 12 επεισοδίων που έμελλε να αλλάξουν το τηλεοπτικό «τοπίο» της χώρας τους και να «σπάσουν» διάφορα τηλεοπτικά «ρεκόρ», ίσως και σε παγκόσμιο επίπεδο: επρόκειτο για τη δραματοποιημένη, τηλεοπτικά, εκδοχή του πασίγνωστου μυθιστορήματος του Σοβιετικού συγγραφέα, Γιουλιάν Σεμιόνοφ, «17 στιγμές της Ανοιξης».

Τριάντα χρόνια μετά και αφού αυτή η τηλεοπτική σειρά κατέστη θρυλική, ψυχαγώγησε - με την κυριολεκτική έννοια του όρου - πολλές γενιές Σοβιετικών πολιτών, ανέδειξε ακόμη περισσότερο τους συντελεστές της και αποτέλεσε χαρακτηριστικό παράδειγμα για το τι εννοείται στο σοσιαλισμό με τον όρο «ποιοτική τηλεόραση», η επέτειος γιορτάστηκε και «γιορτάστηκε» σε τελείως διαφορετικές συνθήκες από τότε. Σε μια Ρωσία που και η τηλεόρασή της υπάρχει με όρους κερδοσκοπίας και ιδεολογικής χειραγώγησης. Οπου ακόμη και τα «κρατικά» κανάλια της βρίθουν από την αμερικάνικη υποκουλτούρα. Οπου τα πάλαι ποτέ ζωντανά στούντιό της, απέμειναν άδεια ή νοικιάζονται σε ξένες και ντόπιες εταιρίες παραγωγής για να επιβιώσουν. Ακόμη όμως και η οργανωμένη επιχείρηση «ξαναγραψίματος» της ιστορίας που επιδιώκεται μέσα από προπαγανδιστικές εκπομπές, δεν μπορούν να «ξεριζώσουν» από την καρδιά του ρώσικου λαού τη γλυκιά ανάμνηση αυτής της σειράς.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιας απόπειρας αποτελεί η «επετειακή» εκπομπή που μεταδόθηκε από το μεγαλύτερο ιδιωτικό κανάλι της χώρας, το ΝΤΒ το οποίο, παρεπιπτόντως, άλλαξε «χέρια» σχετικά πρόσφατα με την άμεση επέμβαση του Κρεμλίνου. Σε αυτή την εκπομπή, οι «17 στιγμές της Ανοιξης» δεν ήταν τίποτα περισσότερο από μια «εντυπωσιακή προπαγάνδα», μια «διαφημιστική πράξη της ΚαΓκεΜπε». Ο ήρωας της σειράς, ο γνωστός, μυθιστορηματικός(;) Σοβιετικός κατάσκοπος Στίρλιτς, που δρούσε μέσα στην «καρδιά» του εχθρού, δεν ήταν παρά μια... σοβιετική εκδοχή του Τζέιμς Μποντ! Ολα αυτά βέβαια «πασπαλίστηκαν» με τη γνωστή «καραμέλα» περί «ολοκληρωτισμού».

Στην πραγματικότητα όμως, οι «17 στιγμές της Ανοιξης» ήταν η μυθιστορηματική εκδοχή του άλλου τιτάνιου αγώνα του Σοβιετικού λαού ενάντια στον φασισμό. Του αγώνα που γινόταν μακριά από το μέτωπο, αλλά που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στις πολεμικές επιχειρήσεις. Αναίμακτες - αλλά σκληρότατες - μάχες που δίνονταν μέσα στα ναζιστικά επιτελεία, αποδομώντας τη ναζιστική μηχανή εκ των έσω. Ηταν βγαλμένο από αυτόν τον πόλεμο το μυθιστόρημα του Σεμιόνοφ, σε τέτοιο μάλιστα βαθμό, που ο ήρωάς του, ο Στίρλιτς, θεωρείται ότι είχε ως «πρωτότυπο» τον υπαρκτό «γκάουπτστουρμφίρερ» των ΣΣ, Βίλι Λέμαν, ανώτατο στέλεχος της αντικατασκοπίας της γκεστάπο, ο οποίος δούλεψε για την ΕΣΣΔ με τον κωδικό Α - 201 και με το ψευδώνυμο «Μπράιτενμπαχ». Ο Λέμαν ήταν αυτός που ανακοίνωσε στους σοβιετικούς κατασκόπους, ότι από την υπηρεσία του πέρασαν απόλυτα διασταυρωμένες πληροφορίες για εισβολή των γερμανικών στρατευμάτων στην ΕΣΣΔ, στις 22 Ιούνη του 1941. Το σίγουρο είναι, ότι ο Σεμιόνοφ δούλεψε συστηματικά πάνω σε πραγματικά ντοκουμέντα για να αναπτύξει το μύθο του, από τα ημερολόγια του Σέλενμπεργκ και του Γκέμπελς, μέχρι την παρακολούθηση «χιλιομέτρων» φιλμ από χρονικά της εποχής και συζητήσεις με βετεράνους της αντικατασκοπίας. Από μία άποψη λοιπόν, ο όρος «μυθιστόρημα» για τις «17 στιγμές της Ανοιξης» μπορεί να είναι και συμβατικός.

Το μυθιστόρημα δημοσιεύτηκε καταρχήν στο περιοδικό «Ζνάμια». Εκεί το διάβασε η σκηνοθέτιδα Τατιάνα Λιόζνοβα και σύμφωνα με όσα σημειώνει στην πρόσφατη συνέντευξή της στη ρωσική ιστοσελίδα «rednews.ru», με αφορμή την επέτειο, αμέσως άρχισε να σκέφτεται πώς θα μπορούσε να μεταφερθεί στην οθόνη. «Ο Βιατσεσλάβ Τίχονοφ ταίριαξε απόλυτα με το βασικό ρόλο» λέει η σκηνοθέτιδα για τον πρωταγωνιστή της σειράς. Το ίδιο θεώρησε και ο Σεμιόνοφ. Ο Τίχονοφ δεν είχε κανέναν ενδοιασμό. Από εκείνη τη στιγμή και μετά άρχισε να ξεδιπλώνεται μια πραγματική τηλεοπτική «εποποιία» για τα δεδομένα εκείνης της εποχής. Στα 12 επεισόδια της σειράς εμφανίζονται τουλάχιστον 200 ηθοποιοί, ενώ τα κοστούμια ράβονταν σε πολλές φάμπρικες της χώρας. Μόνο για τον Τίχονοφ ράφτηκαν 100 λευκά πουκάμισα και 11 διαφορετικά κοστούμια. Αν και το φιλμ ήταν ασπρόμαυρο, οι συντελεστές του το προσέγγισαν με όρους σχεδόν απόλυτης αληθοφάνειας ακόμη και στα χρώματα. Οι ρυθμός της δουλιάς ήταν ιλιγγιώδης. Τεχνικοί και ηθοποιοί είχαν εκλάβει την ολοκλήρωση της σειράς σαν «προσωπική» τους υπόθεση. Ηταν κάτι που ξεπερνούσε την υλοποίηση μιας κρατικής παραγγελίας στο στούντιο «Γκόρκι». Ισως να ήταν και η υπόθεση του έργου, όπου για πρώτη φορά οι ναζί δεν παρουσιάζονται σαν «ηλίθιοι με περικεφαλαία», αλλά σαν έξυπνοι εχθροί. Το πιθανότερο όμως είναι αυτό που λέει σήμερα ο πρωταγωνιστής του, ο Β. Τίχονοφ: «Η αγάπη στη ζωή και στην πατρίδα, στην ιστορία της. Ολα αυτά για μας ήταν πολύ σημαντικά».

Η δημοτικότητα του Τίχονοφ εκτινάχτηκε στα ύψη. Οχι και πολύ περίεργο αν σκεφθεί κανείς πως στην τηλεοπτική πρεμιέρα του 1973, το πρώτο επεισόδιο παρακολουθήθηκε από 200 εκατομμύρια θεατές. «Η Λιόζνοβα μου άλλαξε το όνομα και το έκανε Στίρλιτς» χαριτολογεί σήμερα ο ηθοποιός, δείχνοντας όμως το πόσο τον ταύτισε ο κόσμος με τον Στίρλιτς. Η σειρά αγοράστηκε από όλες τις πρώην σοσιαλιστικές χώρες. Από το 1973 μέχρι σήμερα παρουσιάστηκε στην τηλεόραση από τρεις - τέσσερις φορές ετησίως. Υπήρχαν και περίοδοι που η επανάληψη είχε διψήφιο νούμερο. Το αποκορύφωμα είναι το «ρεκόρ» που κρατάει μέχρι σήμερα παγκοσμίως: προβολή και των 12 επεισοδίων σε μια μέρα, από το πρωί μέχρι το βράδυ.

Αυτή η γενιά της σοβιετικής διανόησης επιμένει ακόμη και σήμερα να κρατά ψηλά τη σημαία των αρχών της. Με μεγάλο τίμημα όμως. Ο Τίχονοφ έμεινε χωρίς την αγαπημένη του δουλιά, αρνούμενος να δεχτεί ρόλους που του προτείνουν οι σημερινοί παραγωγοί: έγκλημα, αίμα, κενότητα. «Φοβάμαι πολύ την ισοπέδωση που "γεννούν" πολλές σύγχρονες ταινίες» λέει ο ηθοποιός, ο οποίος αρνήθηκε πολύ συμφέρουσες οικονομικά προτάσεις ακόμη και από το Χόλιγουντ.

Οσο για τη Λιόζνοβα, όλα τα τελευταία χρόνια ζει σε συνθήκες φτώχειας. Συνειδητά αρνήθηκε να εξαργυρώσει την επαγγελματική της επιτυχία, τις ιδέες της, την ίδια τη ζωή της. Αυτή τη στιγμή είναι άρρωστη και πολλοί συνάδελφοί της κάνουν έκκληση να μαζευτούν χρήματα για να μπορέσει να νοσηλευτεί στο νοσοκομείο. Χωρίς όμως να το ξέρει η ίδια, γιατί δε θα το επέτρεπε ποτέ. «Στον πόλεμο ήμουν μαθήτρια» λέει στη συνέντευξη. «Ηταν τρομακτικά. Η αίσθηση του πολέμου στους ανθρώπους που τον έζησαν δεν ξεπερνιέται ποτέ. Στην οικογένειά μας σκοτώθηκαν όλοι οι άντρες. Ο πατέρας και οι τρεις αδερφοί της μητέρας. Μείναμε μόνο γυναίκες. Ενιωσα μεγάλη πίκρα όταν οι σύμμαχοι καθυστερούσαν να ανοίξουν το δεύτερο μέτωπο και προσπαθούσαν να "ξεφύγουν" από μας με κονσέρβες κρέατος και μεταχειρισμένα, τριμμένα ρούχα (σ.σ. αναφέρεται στην υποτιθέμενη "βοήθεια" των "συμμάχων" προς την ΕΣΣΔ σε τρόφιμα και ρούχα, τη στιγμή που η ΕΣΣΔ πάλευε μόνη της ενάντια στους ναζί). Ετσι, σε αυτή τη σειρά εκφράστηκαν οι προσωπικές μου εντυπώσεις από τον πόλεμο, οι δικές μου ανησυχίες και στεναχώριες».

«Για μένα», συνεχίζει η Λιόζνοβα, «το σημαντικό είναι πως η χώρα μας ήταν η μοναδική που έχτιζε το δικό της δρόμο ανάπτυξης στις αρχές του Ευαγγελίου. Δηλαδή τη φιλία, την ισότητα, την αδελφότητα. Σε αυτόν το δρόμο ήταν ακόμη παιδί. Αραγε είναι μεγάλη η ηλικία των 70 χρόνων για μια υπερδύναμη; Σήμερα πολλοί κατηγορούν τον λαό μας ότι "ξέμεινε" (βλ. σημ.) στη σοβιετική εποχή, φτύνουν το παρελθόν μας, τους σκοτωμένους μας, τις χήρες και τα ορφανά. Θεωρώ πως όλοι μας είμαστε προδότες, κι εγώ μέσα σ' αυτούς, γιατί προδώσαμε και πουλήσαμε την ανεπανάληπτη χώρα μας. Αλλά πολλοί πιστεύουν ότι η δόξα της Πατρίδας μας θα αναγεννηθεί. Κι εγώ το πιστεύω αυτό»...