Ναι, δε θέλω να έχω σήμερα ένα συγκεκριμένο θέμα. Δε θέλω ούτε να σχολιάσω, ούτε να αναλύσω, ούτε να καταγγείλω. Δε θέλω να ασχοληθώ με κανέναν. Με τον εαυτό μου θέλω να ασχοληθώ. Να τον στήσω απέναντί μου και να τον ρωτήσω τι ακριβώς κάνει αυτόν τον καιρό. Τι σκέφτεται, τι τον προβληματίζει, με ποιον τρόπο, τελικά, τα καταφέρνει και επιζεί. Κι αυτό δε θα το κάνω επειδή με έπιασαν, ξαφνικά, οι εγωιστικές εμμονές και θέλω να ασχοληθώ αποκλειστικά με τον εαυτό μου. Με τον κόσμο θέλω να ασχοληθώ, με τον κόσμο που όσο περνάει ο καιρός και προχωρούν οι ισολογισμοί μου, όσο πληθαίνουν μέσα μου οι απογοητεύσεις, άλλες έτσι κι άλλες αλλιώς, τόσο αισθάνομαι πιο βαθιά αυτός, ο κόσμος, να εισχωρεί μέσα στην κουρασμένη συνείδησή μου, να γίνεται ένα μαζί μου και έτσι να επιζώ. Κι αυτό δεν το διαπίστωσα τώρα τελευταία που πληθαίνουν οι ισολογισμοί και οι απογοητεύσεις. Οχι. Πάντα πίστευα σ' αυτό που έλεγε ο Μαρξ ότι είναι το σύνολο των κοινωνικών του σχέσεων. Και μ' αυτό ήθελε να πει πως δεν είναι μόνος, αυτός και οι σκέψεις του, και για να το πω πιο λαϊκά, αυτός και τα βάσανά του. Ενιωθε μέσα του να αναδεύονται τα μυστικά των άλλων, οι απελπισμένες κραυγές του προλεταριάτου. Και όταν η δική του η προσωπική ζωή λιγόστευε και κινδύνευε να αδειάσει, τότε την αντικαθιστούσε με τη ζωή ενός άλλου, όπως τη ζούσε αυτή μέσα σε μια συγκεκριμένη σχέση, στην κίνηση μιας διαμαρτυρίας, ενός αγώνα. Και μέσα εκεί επιζούσε.

Τη βασανιστική απόφαση! Να ζεις μέσα από έναν άλλον. Να επιβιώνεις μέσα από τη διάρκεια ενός άλλου. Κι αυτό, φυσικά, το κατορθώνεις μόνον όταν συνειδητοποιείς την ποιότητα του άλλου, τη διάρκειά του, όπως αυτή τη βιώνει ο «άλλος» μέσα στην κίνηση, μέσα στον αντικειμενοποιημένο πόνο, τον προσωπικό του πόνο. Και εντέλει τον πόνο των άλλων τον βιώνεις, μόνον όταν το κατορθώσεις να είσαι αυτό που είπε ο Μαρξ, «το σύνολο των κοινωνικών σου σχέσεων». Αν θυμούμαι καλά ο Σολωμός έγραψε κάποτε «Κλείσε την Ελλάδα μέσα σου βαθιά, και θα νιώσεις κάθε είδους μεγαλείο». Και πολύ συχνά οι κήρυκες της εκκλησίας λένε να κλείσουμε μέσα μας τη «φωνή του Κυρίου» και τότε θα αλλάξουμε. Θα απαλλαγούμε από το άγχος και τις αγωνίες της ζωής.

Μα αυτή ακριβώς είναι η βαθιά μου διαφωνία, κι αυτή την αγωνία συζητάω με τον εαυτό μου. Συζητάω, δηλαδή, το πώς είναι δυνατό να κλείσω μέσα μου μια αφηρημένη ιδέα, όπως είναι η «Ελλάδα» ή, έστω, ο «Κύριος» και να νιώθω την αλλαγή μέσα μου, ή του κόσμου τα μεγαλεία; Αν όμως κλείσω μέσα μου τις κοινωνικές μου σχέσεις; Αν προσπαθήσω να αισθανθώ και να ζήσω μέσα από την αγωνία των άλλων, τότε θα «διπλασιαστώ» μπορεί και να «τριπλασιαστώ». Μπορεί να γίνω και χίλια. Να γίνω εγώ ο Ενας το «σύμπαν» ενός αγώνα, η πορεία ενός δράματος, οι κραυγές των «κολασμένων». Να μπω στις φλέβες των άλλων και να ξαναζήσω, όπως έγραψε στον «Επιτάφιο» ο Ρίτσος. Να, λοιπόν, το θέμα. Να το μεγάλο ερώτημα που βάζω στον εαυτό μου. Κατορθώνει να ζει μέσα από τις κοινωνικές του σχέσεις; Περνάει μέσα από τις φλέβες των αγωνιστών για να αντικρίσει μια άλλη ζωή ανανεωμένος, έτοιμος να αναλάβει το μόχθο μιας «επιβίωσης»; Μιας επανάληψης των όσων μόχθησα και έπαθα; Επαναλαμβάνω, να το μεγάλο θέμα και το οδυνηρό ερώτημα: είναι δυνατό να επιβιώσουμε μέσα από τους άλλους;