Με εντατικούς ρυθμούς προετοιμάζεται από την κυβέρνηση τους τελευταίους μήνες το Προεδρικό Διάταγμα για το Μητρώο Κατασκευαστών Ιδιωτικών Εργων (ΜΗΚΙΕ). Η κυβέρνηση διατείνεται ότι με το ΠΔ αυτό μπαίνει μια τάξη, επιτέλους, στην «αναρχία» που υπάρχει στο χώρο της οικοδομής και διασφαλίζεται η ασφάλεια και η ποιότητα στον τομέα των ιδιωτικών έργων - κατά κύριο λόγο την οικοδόμηση κατοικιών - βελτιώνεται η ανταγωνιστικότητα προς όφελος τελικά των αγοραστών στέγης. Επειδή δε ζούμε «σε έναν όμορφο κόσμο αγγελικά πλασμένο», φρόνιμο είναι να ξύσουμε λίγο το «εκσυγχρονιστικό λούστρο» για να δούμε τι κρύβεται από κάτω. Για αυτό πρώτα απ' όλα πρέπει να δούμε ποια είναι η σημερινή κατάσταση στην οικοδομή.

Η πρόσφατη ιστορία της οικοδομής ξεκίνησε με την «αντιπαροχή» του Καραμανλή τη δεκαετία του 1950. Την εποχή εκείνη το οικιστικό πρόβλημα των μεγάλων αστικών κέντρων (κύρια του λεκανοπεδίου της Αττικής) είχε οξυνθεί δραματικά. Στους Μικρασιάτες πρόσφυγες, που ακόμα έμεναν σε παράγκες, προστέθηκαν οι μετακινήσεις από την επαρχία που οφείλονταν στην ήττα του εμφύλιου και την επιταχυνόμενη καταστροφή των πιο φτωχών αγροτικών στρωμάτων. Η συσσώρευση εργατικών χεριών διευκόλυνε τη συρροή κεφαλαίων στη βιομηχανική παραγωγή. Ομως το πρόβλημα της στέγης παρέμενε οξυμένο και το μεγάλο κεφάλαιο δεν μπορούσε ή δεν ήθελε να δώσει άμεση λύση (το πώς και το γιατί, δεν είναι του παρόντος). Η αστική τάξη προτίμησε να παραδώσει τον τομέα της κατασκευής κατοικιών στο μικρό κεφάλαιο και μάλιστα, για να το διευκολύνει, με όρους καταστροφικούς για το περιβάλλον και σε βάρος της ποιότητας των κατασκευών. Η αντιπαροχή επέτρεπε στον οποιονδήποτε να κατασκευάσει πολυκατοικίες με ελάχιστα κεφάλαια.

Αυτή η κατάσταση παρέμεινε σχεδόν απαράλλαχτη μέχρι σήμερα, παρά τις επιμέρους αλλαγές και τις αυξομειώσεις της οικοδομικής δραστηριότητας, και είχε σημαντικές κοινωνικοοικονομικές συνέπειες.

• Πέρα από τη διαμόρφωση μιας κάστας μικρών και μεσαίων εργολάβων, επέτρεψε την άνθηση των κλάδων της βιοτεχνίας που ασχολούνται με την οικοδομή (ηλεκτρολόγοι, υδραυλικοί, σιδηρο-αλουμινοκατασκευές, ξύλο - έπιπλο κλπ.) και ενός στρώματος υπεργολάβων (μπετατζήδες, χτίστες, σοβατζήδες, ελαιοχρωματιστές κλπ.) ενδιάμεσων στην κατανομή της υπεραξίας που παράγεται από τους εργαζόμενους της οικοδομής. Πρόσφερε στους βιοτέχνες αυτούς ένα αρκετά καλό εισόδημα και δυσκόλεψε ή και απέτρεψε την απευθείας μονοπώληση αυτών των κλάδων. Είναι χαρακτηριστικό ότι άλλοι βιοτεχνικοί κλάδοι που αντιμετώπισαν την έντονη επίθεση του μεγάλου κεφαλαίου και των μονοπωλίων (μέταλλο, παπούτσι, ένδυμα κλπ.), δεν άντεξαν το σκληρό ανταγωνισμό, χτυπήθηκαν και συρρικνώθηκαν.
• Οι εργαζόμενοι της οικοδομής, με τη συνδρομή ενός δυνατού συνδικαλιστικού κινήματος, κατάφεραν να αποσπάσουν σημαντικές κατακτήσεις που επεκτάθηκαν και στον υπόλοιπο τομέα των κατασκευών (δημόσια έργα) με θετικό αντίκτυπο σε ολόκληρη την εργατική τάξη.
• Η πολιτική της αστικής τάξης στην κατασκευή κατοικιών οδήγησε στο σημερινό τερατούργημα του λεκανοπεδίου της Αθήνας και των μεγάλων αστικών κέντρων. Στην άναρχη δόμηση, την έλλειψη χώρων πράσινου και αναψυχής, το κυκλοφοριακό, το νέφος κλπ. και συνέβαλε αποφασιστικά στην υποβάθμιση της ζωής των λαϊκών στρωμάτων.
• Εμπόδισε τη μαζική κατασκευή λαϊκής κατοικίας (εργατικών, προσφυγικών κατοικιών κλπ.), που, κατά τεκμήριο, είναι καλύτερα χωροθετημένες, υπερέχουν σε ποιότητα και έχουν χαμηλότερο κόστος κατασκευής. Το αστικό κράτος στην ουσία μετέθεσε τις ευθύνες του απέναντι στο πρόβλημα της λαϊκής στέγης στα ίδια τα λαϊκά στρώματα.

Καιρός όμως είναι να δούμε τι αλλάζει με το προτεινόμενο σχέδιο Προεδρικού Διατάγματος για τη θέσπιση του Μητρώου Κατασκευαστών Ιδιωτικών Εργων (ΜΗΚΙΕ). Για να ενταχθεί μια επιχείρηση στο ΜΗΚΙΕ απαιτούνται προϋποθέσεις που περιγράφονται από το σχετικό πίνακα.

Με βάση τα προβλεπόμενα στο ΠΔ, επιχειρούνται οι παρακάτω αλλαγές στο καθεστώς της οικοδομής.

• Οι εργοληπτικές επιχειρήσεις δημόσιων έργων μπαίνουν στην ιδιωτική κατοικία απευθείας σχεδόν, χωρίς καμία προϋπόθεση, δηλαδή με πολύ ευνοϊκότερους όρους από τις υπόλοιπες.
• Αυξάνεται δραστικά το μέγεθος του κεφαλαίου που μπορεί να επενδυθεί στην οικοδομή. Για να γίνει κατανοητό αυτό, θα αναφέρουμε το παρακάτω παράδειγμα. Μέχρι σήμερα για να μπορέσει κάποιος εργολάβος να βάλει μπροστά μια μέση πολυκατοικία 1.000 τ.μ. σε μια λαϊκή συνοικία αρκούσαν κεφάλαια 200-240 χιλ. ευρώ (περίπου 70-80 εκατ. δρχ.). Σήμερα για να ξεκινήσει ένα τέτοιο έργο απαιτούνται 500.000 ευρώ ποσό υπερδιπλάσιο του προηγούμενου και να μπορεί να συντηρεί ή να συνεργάζεται με λογιστήριο και να διαθέτει μηχανικούς ενταγμένους στο ΜΕΚ. Και θα πρέπει να ανταγωνιστεί εργολάβους προερχόμενους από τα δημόσια έργα με μεγαλύτερη κεφαλαιακή βάση, μέχρι και κολοσσούς. Αυτό θα υποχρεώσει τους εργολάβους της οικοδομής στη συγκέντρωση κεφαλαίων (συνένωση, τραπεζικό δανεισμό κλπ.) ή στην έξοδο από την αγορά.
• Συρρικνώνει την αυτεπιστασία, που μέχρι τώρα ήταν απεριόριστη, στα 250 τ.μ. Δηλαδή στην ουσία θεσμοθετεί μεσάζοντες.
• Επιβάλλει την υποχρεωτική ασφάλιση των ιδιωτικών έργων κατά τη διάρκεια της κατασκευής και για τα επόμενα δέκα χρόνια κατά παντός κινδύνου, γεγονός που συνιστά είσοδο του μεγάλου ασφαλιστικού κεφαλαίου στο χώρο.
• Επιβάλλει τη «βεβαίωση πιστοληπτικής κατάστασης» από τις τράπεζες. Δηλαδή την πιστοποίηση της ύπαρξης των απαιτούμενων κεφαλαίων, που συνιστά εντονότερη παρουσία του τραπεζικού κεφαλαίου στην κατασκευή. Μέχρι τώρα οι τράπεζες κύρια ασχολούνταν μόνο με δάνεια για αγορά κατοικίας.

Στα παραπάνω προσθέσουμε επίσης δυο ακόμα εξελίξεις που δεν προβλέπονται στο ΠΔ, αλλά αναμένονται το αμέσως επόμενο διάστημα.

• Την πλήρη εφαρμογή του ΦΠΑ στην οικοδομή.
• Τη θεσμοθέτηση του αντίστοιχου μητρώου υπεργολάβων.

Αν συνυπολογίσουμε όλες τις παραπάνω παραμέτρους, έχουμε μια ολοκληρωμένη εικόνα του τι είδους αλλαγές επιχειρούνται στην οικοδομή. Το ΠΔ για το ΜΗΚΙΕ με έναν απλό και καθαρό τρόπο αυξάνει δραστικά το μέγεθος του κεφαλαίου που μπορεί να επενδυθεί στα ιδιωτικά έργα.

Η είσοδος του μεγάλου κεφαλαίου στην οικοδομή ήταν αναμενόμενη εδώ και αρκετά χρόνια. Στις σημερινές συνθήκες το μεγάλο κατασκευαστικό κεφάλαιο και εμπειρία έχει και μέγεθος ικανό να κατακλύσει το χώρο. Και σε τελευταία ανάλυση, για πόσο χρόνο θα ανεχόταν η αστική τάξη αυτήν τη «νησίδα» κυριαρχίας του μικρού κεφαλαίου, των μικρών και μεσαίων εργολάβων, σε συνθήκες κυριαρχίας των μονοπωλίων; «Νησίδα», βέβαια, που η ίδια εξέθρεψε σε άλλες συνθήκες και εξυπηρέτησε μια χαρά τις επιδιώξεις της. Η καθυστέρηση οφείλεται στο γεγονός ότι το μεγάλο κατασκευαστικό κεφάλαιο ήταν απορροφημένο τα προηγούμενα χρόνια με τα δημόσια έργα που χρηματοδοτήθηκαν από τα ΚΠΣ και τα ολυμπιακά έργα. Μετά το 2004 τα δημόσια έργα συρρικνώνονται δραστικά και ένα τμήμα του κεφαλαίου που θα αποδεσμευτεί θα βρει διέξοδο στο χώρο των ιδιωτικών έργων, όπου η αυξανόμενη δραστηριότητα τα τελευταία χρόνια αποτελεί ένα ελκυστικό φιλέτο. Το ΠΔ, λοιπόν, συνιστά ουσιώδη αλλαγή στην πολιτική της αστικής τάξης στην οικοδομή.

Το ΠΔ σερβίρεται με μπόλικη σάλτσα περί βελτίωσης της ποιότητας και της ασφάλειας στην κατοικία. Καλό, όμως, είναι να ξεκαθαρίσουμε ορισμένα πράγματα.

Είναι ψέμα ότι με το ΠΔ ανοίγει ο δρόμος για καλύτερες κατοικίες, γιατί οι όροι δόμησης παραμένουν οι ίδιοι και δεν προβλέπεται ούτε ίχνος πολεοδομικού σχεδιασμού.

Είναι αλήθεια ότι η κυβέρνηση ενδιαφέρεται μόνο για τα συμφέροντα του μεγάλου κεφαλαίου. Και δεν είναι καθόλου αυταπόδεικτο ότι η γιγάντωση του κεφαλαίου στην οικοδομή, από μόνη της, θα φέρει βελτίωση των κατασκευών. Αντίθετα αν υποθέσουμε ότι μεταφέρεται το μοντέλο των δημόσιων έργων στα ιδιωτικά, τότε μόνο κακοτεχνίες, ρεμούλες και αρπαχτές αναμένονται.

Είναι ψέμα ότι για όλα τα στραβά της οικοδομής ευθύνεται το μικρό κεφάλαιο, οι μικροί και μεσαίοι εργολάβοι. Για την αποπνικτική κατάσταση που υπάρχει σήμερα στα αστικά κέντρα την κύρια ευθύνη φέρει η πολιτική των αστικών κυβερνήσεων για τη γη και τη στέγη, που με τον πρόσφατο νόμο για τα δάση γίνεται ακόμα καταστρεπτικότερη για το περιβάλλον.

Είναι αλήθεια ότι το μεγάλο κεφάλαιο δεν είναι διατεθειμένο να διαπραγματευτεί την κερδοφορία του ούτε να ρισκάρει σημαντική αύξηση των τιμών πώλησης της κατοικίας, που πιθανότατα θα οδηγούσε σε συρρίκνωση της αγοράς στέγης.

Είναι αλήθεια ότι το «μάρμαρο» καλούνται να πληρώσουν όλοι οι απασχολούμενοι στην οικοδομή. Και ας δούμε πώς.

• Η είσοδος των μεγαλοεργολάβων αυξάνει τη δυνατότητά τους να πετύχουν καλύτερες τιμές από μεγαλύτερες βιοτεχνίες ή και εργοστάσια, δυνατότητα που δεν είχε ο μικροεργολάβος. Ο μικροβιοτέχνης θα υποχρεωθεί σε μείωση των τιμών ή έξοδο από την αγορά.
• Οι βιοτέχνες με μικρό σταθερό κεφάλαιο (υδραυλικοί, ηλεκτρολόγοι κλπ.) και οι υπεργολάβοι (μπετατζήδες, χτίστες κλπ.) κινδυνεύουν να αντικατασταθούν από συνεργεία των ίδιων των κατασκευαστικών εταιριών, αφού το μέγεθος του έργου αυξάνει. Ο μόνος λόγος ύπαρξής τους θα είναι αυτός του μοχλού εντατικοποίησης της εργασίας και συμπίεσης της τιμής της εργατικής δύναμης.
• Η συρρίκνωση της αυτεπιστασίας μειώνει σημαντικά τη δυνατότητα απευθείας διαπραγμάτευσης των τιμών με τον ιδιοκτήτη, αφού για το σύνολο σχεδόν των έργων βάζει υποχρεωτικό μεσάζοντα την κατασκευαστική επιχείρηση με το συνεπακόλουθο κόστος.
• Η πλήρης εισαγωγή του ΦΠΑ συνιστά αύξηση φορολογίας για τους αγοραστές στέγης, αλλά και για τους βιοτέχνες. Είναι, άλλωστε, κοινό μυστικό ότι στην οικοδομή κυριαρχεί η υποτιμολόγηση και η επιβολή του ΦΠΑ θα τους υποχρεώσει να πληρώνουν μεγαλύτερη φορολογία εισοδήματος για το ίδιο πραγματικό εισόδημα.
• Η θεσμοθέτηση του μητρώου υπεργολάβων, που, όπως συνάγεται από τις προθέσεις της κυβέρνησης, θα είναι «κατ' εικόνα και ομοίωση» του ΜΗΚΙΕ, αναμένεται να αλλάξει το τοπίο και ανάμεσα στους βιοτέχνες της οικοδομής. Οσοι δε διαθέτουν τα κεφάλαια, τις υποδομές και τις τεχνικές προδιαγραφές που θα απαιτηθούν, δε θα μπορούν να εργαστούν στην οικοδομή.
• Οι εργαζόμενοι θα υποχρεωθούν να διαπραγματευτούν την εργατική τους δύναμη με χειρότερους όρους, με όσους κινδύνους συνεπάγεται αυτό για το ύψος του μεροκάματου και τις κατακτήσεις τους.

Από όσα είπαμε παραπάνω γίνεται φανερό ότι το ΠΔ για το ΜΗΚΙΕ κρίνεται απαράδεκτο και πρέπει να αποσυρθεί. Και αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο κάτω από την πίεση ενός μετώπου εργαζόμενων και βιοτεχνών που απασχολούνται στην οικοδομή.

Φυσικά, δεν είμαστε διατεθειμένοι να υπερασπιστούμε το καθεστώς που υπάρχει σήμερα στην κατασκευή κατοικιών. Ομως για να αλλάξει η κατάσταση, απαιτούνται μέτρα όπως τα παρακάτω:

• Αποφασιστική βελτίωση των όρων δόμησης και πολεοδομικός σχεδιασμός ικανός να απαλλάξει τα μεγάλα αστικά κέντρα από τα σημερινά ασφυκτικά προβλήματα, στην κατεύθυνση της αναβάθμισης της ποιότητας ζωής των λαϊκών στρωμάτων.
• Προγράμματα λαϊκής στέγης με την αποφασιστική συμμετοχή του κράτους, γιατί η στέγη είναι κοινωνικό αγαθό και όχι εμπόρευμα στα χέρια του μεγάλου κεφαλαίου.
• Συγκέντρωση κεφαλαίων και παραγωγής από τους ίδιους τους βιοτέχνες και προς όφελός τους μέσα από τη συνεταιριστικοποίησή τους. Αυτός είναι ο πιο συμφέρον δρόμος, κοινωνικά και οικονομικά, για να εκμεταλλευτούν οι ίδιοι τα πλεονεκτήματα της κοινωνικοποιημένης παραγωγής, αλλά και η λαϊκή κατοικία να ωφεληθεί.

Η ολοκληρωμένη εφαρμογή τέτοιων μέτρων μπορεί να γίνει μόνο σε συνθήκες λαϊκής εξουσίας και οικονομίας, όπου στο επίκεντρο μπαίνει ο άνθρωπος. Ομως πρέπει και μπορούν από σήμερα να γίνουν υπόθεση πάλης του κινήματος της εργατικής τάξης και των ΕΒΕ γιατί οι σημερινές ανάγκες το απαιτούν.