Η δυνατότητα κάθε κοινωνικού σχηματισμού να αναπαράγει τους όρους της παραγωγής, γεγονός που συντελείται ταυτόχρονα με τη διαδικασία της παραγωγής, είναι αυτονόητο ότι αποτελεί και τον αναγκαίο όρο για την περαιτέρω ύπαρξή του. Ετσι, και το υφιστάμενο εκμεταλλευτικό καπιταλιστικό σύστημα πρέπει την ίδια στιγμή που παράγει και για να είναι σε θέση να παράγει, να αναπαράγει τους όρους της παραγωγής του δηλαδή τις παραγωγικές δυνάμεις και τις υφιστάμενες σχέσεις παραγωγής.

Αυτή ακριβώς η αναπαραγωγή των σημερινών εκμεταλλευτικών σχέσεων παραγωγής αποτελεί κομβικό ζήτημα, ιδιαίτερα σχετιζόμενο με τη νεολαία. Κι αυτό γιατί η τελευταία, λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της ως κοινωνική κατηγορία είναι αυτή που όχι μόνο θα αποτελέσει το βασικό κομμάτι των εκμεταλλευόμενων τάξεων ως μελλοντικό κομμάτι κύρια της εργατικής τάξης, αλλά και αυτή που καλείται να διαιωνίσει τις υφιστάμενες σχέσεις παραγωγής υπό τις οδηγίες ενός πολύ μικρού τμήματός της που θα εκπαιδευτεί στη διαχείριση αυτής της εκμετάλλευσης και θα διαδεχτεί φυσικά τους εκμεταλλευτές.

Μπορεί οι σχέσεις παραγωγής να αναπαράγονται καταρχήν από την υλική βάση της διαδικασίας παραγωγής και της κυκλοφορίας των αγαθών, ωστόσο σε μεγάλο βαθμό αυτό εξασφαλίζεται από την άσκηση της πολιτικής εξουσίας μέσα στους κρατικούς μηχανισμούς. Τόσο διά μέσου του καταπιεστικού μηχανισμού του αστικού κράτους, όσο και διά μέσου των ιδεολογικών του μηχανισμών.

Κρίσιμο ζήτημα, που επιδρά ιδιαίτερα στη νεολαία, αποτελεί η λειτουργία αυτών των ιδεολογικών μηχανισμών του κράτους - που η λειτουργία τους εξασφαλίζεται από τον καθ' εαυτό καταπιεστικό μηχανισμό - καθώς συμβάλλουν αποφασιστικά σήμερα, σε πολύ μεγάλο βαθμό, στην αναπαραγωγή των υφιστάμενων καπιταλιστικών εκμεταλλευτικών σχέσεων παραγωγής.

Παρότι υπάρχουν πολλοί τέτοιοι ιδεολογικοί μηχανισμοί (π.χ. Εκκλησία, των ΜΜΕ, του Πολιτισμού) που έχουν, βέβαια, ως κύριο συνεκτικό ιστό που τους «συντονίζει» την κυρίαρχη αστική ιδεολογία, το σχολείο και η οικογένεια - άσχετα αν η τελευταία έχει πρόδηλα και άλλες λειτουργίες - παίζουν καταλυτικό ρόλο ιδιαίτερα σήμερα.

Ειδικά το σχολείο αναλαμβάνει να καθοδηγήσει τα παιδιά όλων των κοινωνικών τάξεων και σε μια ιδιαίτερα κρίσιμη ηλικία, σύμφωνα και απόλυτα με την κυρίαρχη αστική ιδεολογία. Ολα αυτά βέβαια καλυμμένα με τον μανδύα του «ουδέτερου» σχολείου, της «ουδέτερης» απαραίτητης γνώσης, του δήθεν ουδέτερου κράτους. Καθώς σήμερα το μεγαλύτερο κομμάτι της νεολαίας σπουδάζει και μπαίνει πολύ αργότερα ηλικιακά στην παραγωγή, καθώς η εκπαίδευση σήμερα δε γίνεται σε μεγάλο βαθμό ταυτόχρονα με την παραγωγική διαδικασία, αλλά πρωτύτερα λόγω των γενικότερων καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων, τις τελευταίες δεκαετίες γίνεται εύκολα αντιληπτό πως το σχήμα σχολείο, ΑΕΙ, εκπαιδευτική διαδικασία - οικογένεια, παγιδεύει μεγάλα τμήματα της νεολαίας, ήδη πριν και κατά την είσοδό τους στη διαδικασία της παραγωγής και τα παραδίδει έτοιμα μέσα από την εμπεδωμένη πλέον διαδικασία αναπαραγωγής των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής και τη μαζική αποτύπωση της κυρίαρχης ιδεολογίας να αποδεχτούν την εκμετάλλευση ως κάτι το φυσιολογικό.

Υπό το πρίσμα των παραπάνω διαπιστώσεων μπορούμε να κατανοήσουμε όχι μόνο τους λόγους που η νεολαία βρίσκεται συνεχώς στο στόχαστρο των δυνάμεων του κεφαλαίου μέσα από μια διαδικασία αλλοτρίωσης, αλλά κυρίως τη σημερινή επικυριαρχία των συντηρητικών φαινομένων στη νεολαία ως βασικό χαρακτηριστικό της κατά την περίοδο που διανύουμε.

Πάντοτε, βέβαια, οι δυνάμεις του κεφαλαίου επιτίθονταν στη νεολαία, επιχειρώντας να διαμορφώσουν διευρυμένους όρους αναπαραγωγής των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής. Ωστόσο, την τελευταία περίοδο σε συνθήκες υποχώρησης του παγκόσμιου επαναστατικού και κομμουνιστικού κινήματος, ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 και ιδιαίτερα μετά τις ανατροπές του 1989 - 1991 έχουν καταφέρει να επιβάλουν συντηρητικές συμπεριφορές και αντιλήψεις και να πετύχουν την πλήρη κυριαρχία συντηρητικών φαινομένων στο χώρο της νεολαίας, με όρους απόλυτης ηγεμονίας.

Το ζήτημα δεν είναι μόνο ποσοτικό αλλά και ποιοτικό, συνδεόμενο, βέβαια, με τις γενικότερες κοινωνικές διεργασίες και παρουσιάζει σημαντικές διαφοροποιήσεις σε σχέση με το παρελθόν ιδιαίτερα στα θέματα της κουλτούρας.

Παρά το γεγονός ότι τα φαινόμενα αυτά εκδηλώνονται πολλές φορές μέσα από ένα πλέγμα αντιφάσεων η ουσία δεν αλλάζει. Ετσι, πέρα από το ιδιαίτερα χαμηλό - περισσότερο από ποτέ τις τελευταίες δεκαετίες - επίπεδο κοινωνικής και πολιτικής συνείδησης της νεολαίας που εκφράζεται και στις εκλογικές διαδικασίες, διαπιστώνεται μια ιδιαίτερα μεγάλη αποδοχή του θρυλικού τρίπτυχου της εθνικοφροσύνης «Πατρίς, Θρησκεία, Οικογένεια» μαζί με υπέρτατες δόσεις ατομισμού και βολέματος υπό το ιδεολογικό προκάλυμμα του «καλύτερου» και πιο «ικανού» που υποτίθεται θα «πετύχει» και θα «προοδεύσει». Παράλληλα, η περίφημη έμφυτη αμφισβήτηση και η διάθεση αποδοχής του καινούριου λειτουργεί σήμερα υπό το πρίσμα του ατομισμού, δηλαδή της ατομικής εξυπηρέτησης. Το περίφημο επίσης «χάσμα των γενεών» τείνει σήμερα να γεφυρωθεί και για άλλους λόγους, ενώ οι γενικότεροι κανόνες συμπεριφοράς, ο ελεύθερος χρόνος και η κουλτούρα γενικότερα τείνουν να προσομοιάζουν - χωρίς να ταυτίζονται - με της υπόλοιπης κοινωνίας ιδιαίτερα σε σχέση με το παρελθόν.

Η μεγάλη εμπορευματοποίηση του πολιτισμού - και του αθλητισμού - με τη μαζική επίθεση της υποκουλτούρας, που σε μεγάλο βαθμό είναι και εγχώριας προέλευσης και του λάιφ στάιλ επιτυγχάνει μ' ένα σμπάρο πολλά τρυγόνια. Ενταση της εκμετάλλευσης, μεγαλύτερα κέρδη για το κεφάλαιο αλλά και αναπαραγωγή του συστήματος με ασφάλεια, αφού προβάλλει ως αμφισβήτηση, νεωτερικότητα και πρόοδο αυτή ακριβώς την ίδια την καπιταλιστική κουλτούρα. Ταυτόχρονα, η κοινωνική αλληλεγγύη υποκύπτει στο παραμύθι του εθελοντισμού και πάει λέγοντας.

Είναι χαρακτηριστικό ότι μόλις ένα μικρό κομμάτι νεολαίας - σύμφωνα και με πρόσφατες έρευνες και δημοσκοπήσεις - ενδιαφέρεται να συνδράμει σε κοινωνικές αλλαγές προς το «καλύτερο», όταν ακόμα και αυτό το ερώτημα τίθεται γενικά και αόριστα. Στην πραγματικότητα κάθε γενιά θέλει να ζήσει καλύτερα από την προηγούμενη, ωστόσο αυτό εκφράζεται στη σημερινή περίοδο εντελώς αντιφατικά από το μεγαλύτερο κομμάτι της νεολαίας ως αντανάκλαση της πλήρους κυριαρχίας συντηρητικών φαινομένων στο χώρο της, που βέβαια ορίζουν και την πλήρη υποχώρηση του νεολαιίστικου κινήματος.

Ολα τα παραπάνω βέβαια δεν αποτελούν μόνιμη κατάσταση, αλλά αποτελούν συνάρτηση της ταξικής πάλης. Αλλωστε, μόνο από αυτή τη σκοπιά μπορούν να γίνουν κατανοητές οι ιδεολογίες που υφίστανται σ' έναν κοινωνικό σχηματισμό. Αυτό δε σημαίνει ότι υποτιμάται η «κίνηση» της νεολαίας με βάση ενιαία χαρακτηριστικά, το αντίθετο μάλιστα. Η περαιτέρω ανάλυσή τους κυρίως μέσα από την επενέργεια της ιδεολογίας και της κουλτούρας και πάντα από την οπτική της ταξικής πάλης μπορεί να αποτελέσει το κλειδί που θα επαναφέρει τη νεολαία και το κίνημά της στο προσκήνιο όχι βέβαια ως αυτόνομη δύναμη κοινωνικής αλλαγής - όπως τουλάχιστον, αφελώς, πιστεύουν ορισμένοι - αλλά ως μαχητικό κομμάτι δίπλα στο εργατικό κίνημα, με ιδιαίτερη σημασία.

Στο επίπεδο αυτό είναι απαραίτητο το βάθεμα του ιδεολογικοπολιτικού μετώπου, η περαιτέρω ανάπτυξη της ταξικής πάλης και μέσα στους ιδεολογικούς μηχανισμούς του κράτους που από τη φύση τους χαρακτηρίζονται από πολλές αντιφάσεις και «χαλαρότητες», η πιο επίμονη ανάδειξη της αναγκαιότητας, της επικαιρότητας και της υπεροχής του σοσιαλισμού - κομμουνισμού, η πιο πλατιά διάδοση της θεωρίας του επιστημονικού σοσιαλισμού σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερα τμήματα νεολαίας.

Καθώς το σύστημα συνεχίζει να κατακερματίζει τον κοινωνικό ιστό, η δημιουργία νεολαιίστικων στεκιών - λεσχών σε όλους τους χώρους που ζει και δρα η νεολαία και η παρουσίαση - λειτουργία της διαφορετικής - εναλλακτικής πρότασης σε όλα τα επίπεδα μπορούν να συμβάλλουν αποφασιστικά για μια νέα πολιτικοποίηση του νεολαιίστικου κινήματος προς όφελος των δυνάμεων της εργασίας.

Η περαιτέρω ενίσχυση και η ισχυροποίηση της ΚΝΕ και του ΚΚΕ μπορεί να γίνουν ο αποφασιστικός παράγοντας για την αναγέννηση του νεολαιίστικου κινήματος, για τη συμμετοχή της νεολαίας στο Μέτωπο, για την ενίσχυση του αγώνα για ένα καλύτερο αύριο κυρίως για τις νέες γενιές, για τη νίκη του σοσιαλισμού.

Στέλιος Βαλανάς