Μεγαλοκαταστήματα, μεγαθήρια - εμπορικά κέντρα, τεράστια βιβλιοπωλεία... Το κεφάλαιο χρησιμοποιεί πια και εκσυγχρονισμένους τρόπους λειτουργίας. Ενα μικρό δείγμα, η αφίσα με την εικόνα μιας κοπέλας που είδαμε στο κέντρο της Αθήνας.

«Δουλεύω στον πιο "ανεβασμένο" χώρο της Αθήνας με το πιο χαμηλό μεροκάματο», όπως χαρακτηρίζεται ένα από τα μεγαλύτερα βιβλιοπωλεία στο κέντρο της Αθήνας.

Δεν πληρώνομαι υπερωρίες. Δε μου επιτρέπεται να χρησιμοποιώ το τηλέφωνό μου. Δεν πάω στην τουαλέτα, αν δε ζητήσω πρώτα άδεια. Δε δουλεύω ποτέ οκτάωρο. Εχω προσληφθεί μέσω ΟΑΕΔ με εξάωρη σύμβαση, δουλεύω δωδεκάωρο και πληρώνομαι με ψίχουλα. Κι όμως, αυτά κι άλλα πολλά συμβαίνουν στο νέο μεγάλο βιβλιοπωλείο της Αθήνας.

Πίσω από το προχωρημένο DESING κρύβεται μια πραγματικότητα καθόλου προχωρημένη. Οι εργασιακές σχέσεις που βιώνουν δεκάδες εργαζόμενοι θυμίζουν προηγούμενο αιώνα.

Κάποιοι εργαζόμενοι που έχουν προσληφθεί με προγράμματα του ΟΑΕΔ και εξάωρη σύμβαση δουλεύουν δωδεκάωρο (!) «για τις ανάγκες του μαγαζιού». Οταν, όμως, ήρθε η στιγμή της πληρωμής, χρειάστηκε να κάνουν καυγά για να πληρωθούν τις επιπλέον ώρες και τα λεφτά, τα οποία πήραν δεν αντιστοιχούσαν σε υπερωριακή αμοιβή. Τα πολλά σχόλια περιττεύουν.

Μιλώντας με εργαζόμενες σε μεγαλοκαταστήματα αποκαλύπτονται όλα τα τεχνάσματα, οι μεθοδεύσεις, οι εκβιασμοί που χρησιμοποιεί η εργοδοσία για να κρατά «σκυμμένους» και ανυπεράσπιστους τους ανθρώπους που δουλεύουν σε «σύγχρονες συνθήκες»:

- Ο διευθυντής μάς έχει πει: «Ο,τι πρόβλημα έχετε ελάτε σ' εμένα να το συζητήσουμε και να το λύσουμε μαζί!»

- Η επιχείρηση ενδιαφέρεται πάρα πολύ για το θεαθήναι, να 'χει «καλό όνομα». Δε συνηθίζει να απολύει, αν όμως κάποιος κινηθεί συνδικαλιστικά έχει άλλους τρόπους να τον εκβιάσει και να τον τιμωρήσει για παραδειγματισμό: Του δίνει χάλια ωράρια ή άδειες που δεν τον συμφέρουν καθόλου. Ετσι, καθώς εργαζόμαστε με τετράωρα, είμαστε όμηροι της εργοδοσίας.

- Συχνά προσπαθούν να προσεταιριστούν κάποιους από μας, ιδιαίτερα όταν εκφράζουμε συνδικαλιστικές ανησυχίες. Μας πλησιάζουν, μας τάζουν ευνοϊκές θέσεις. Θέλουν να μας εξαγοράσουν.

- Δεν μπορείς να μιλήσεις, με τον συνάδελφο. Φοβάμαι ότι οι κάμερες που μας παρακολουθούν (υποτίθεται για τους κλέφτες που μπορεί να υπάρχουν ανάμεσα στους πελάτες) έχουν και ήχο και ακούνε όλα όσα λέμε. Ενα είδος υποκλοπής, δηλαδή. Τις προάλλες μιλούσαμε για τη δουλιά και την επόμενη ο προϊστάμενος φαινόταν σαν να γνώριζε τι είχαμε πει...

- Με βάζουν να σηκώνω βάρη. Δεν είναι το ίδιο να αντιδρούν οι υπάλληλοι μιας μόνο επιχείρησης με το να κινητοποιούνται όλοι μαζί οι εργαζόμενοι του κλάδου.

- Προσπαθούν να μας πείσουν ότι από τα δικά τους κέρδη θα επωφεληθούμε κι εμείς - οι απατεώνες! Σκασίλα μας για τα κέρδη που μοιράζονται μεταξύ τους και τους ανταγωνισμούς τους. Ετσι ή αλλιώς, τα κέρδη τους είναι τεράστια και πάντα εμείς θα είμαστε οι χαμένοι, αφού από μας βγαίνουν!

- Αντιμετωπίζουμε την τρομοκρατία κάθε μέρα. Δεν έχουμε «μάχη», αλλά πόλεμο» - προσπαθούν να μας τα πάρουν όλα!

Ο Σύλλογος Εμποροϋπαλλήλων Αθήνας γνωρίζει τα προβλήματα που υπάρχουν στο χώρο των νέων μεγάλων βιβλιοπωλείων - είναι άλλωστε προβλήματα που εκδηλώνονται και σε άλλες μεγάλες επιχειρήσεις. Πραγματικά, τα τελευταία χρόνια και ειδικότερα τον τελευταίο καιρό, ξεφυτρώνουν διαρκώς μεγαθήρια: Μεγαλοκαταστήματα και τεράστιες επιχειρήσεις που απασχολούν εκατοντάδες ή και χιλιάδες γυναίκες εργαζόμενες.

Μας το επιβεβαιώνει η Μαρία Τσαγκατάκη, πρόεδρος του Συλλόγου Εμποροϋπαλλήλων Αθήνας. Υπάρχουν, μας λέει, χώροι εργασίας με πάρα πολλούς εργαζόμενους - εξακόσιους, εννιακόσιους μέχρι και πέντε χιλιάδες. Η πλειοψηφία των εργαζομένων ειδικά στο χώρο είναι γυναίκες και νέοι. Αυτό ισχύει και για τα μεγαλοκαταστήματα. Οι νέες αυτές εργαζόμενες καθαρίζουν, κουβαλάνε βάρη, εργάζονται συχνά όχι σαν εμποροϋπάλληλοι - που είναι η ειδικότητά τους - αλλά ως αποθηκάριοι. Εχω δει εργαζόμενη στο «Μάκρο», όπου είχαμε πάει περιοδεία, με σακί στον ώμο. Οι εργαζόμενοι και εργαζόμενες δουλεύουν τετράωρα και τρίωρα, κάτι που ουσιαστικά σημαίνει ανεργία, δεν είναι πραγματικά θέσεις εργασίας. Πολλοί διευθυντές και παρατρεχάμενοι της εργοδοσίας, μεταξύ σοβαρού και αστείου - που δεν είναι καθόλου αστείο - το περνάνε κι αυτό στις γυναίκες: «Ε, ισότητα δε θέλατε;» σαν να έχει να κάνει η ισότητα με τη μυική δύναμη. Εμείς, όταν λέμε ισότητα εννοούμε κοινωνική ισότητα, και όχι απέναντι στο άλλο φύλο. Την ίδια αντιμετώπιση έχει, ας πούμε, η κα Κοπελούζου ή η κα Αγγελοπούλου από μεριάς του κράτους με την εργάτρια την Ελένη που δουλεύει στο «Μάκρο»; Ο εμποροϋπάλληλος, είτε άντρας είτε γυναίκα έχει συγκεκριμένη ειδικότητα, συγκεκριμένα καθήκοντα. Ο αποθηκάριος άλλα καθήκοντα.

- Μιλήσαμε προηγούμενα για επιχειρήσεις που απασχολούν μέχρι και πέντε χιλιάδες εργαζόμενους...

- Ναι, έχουμε κάνει περιοδεία και στο «Μολ» όπου εργάζονται χιλιάδες άνθρωποι διαφόρων ειδικοτήτων: Επισιτιστές, αποθηκάριοι, τραπεζοϋπάλληλοι, λογιστές, εμποροϋπάλληλοι. Γι' αυτό, στην περιοδεία πήγαμε όλοι μαζί - γύρω στα δέκα σωματεία. Λειτουργούν από το πρωί μέχρι το βράδυ, με βάρδιες, χρησιμοποιώντας τριωρίτες, τετραωρίτες, πενταωρίτες. Και διαπιστώσαμε ότι ένας τόσο τεράστιος χώρος, ολόκληρη πόλη, με χιλιάδες εργαζόμενους και χιλιάδες καταναλωτές έχει μόνο τρεις τουαλέτες. Το «Αττικα» με 800 εργαζόμενους δύο τουαλέτες. Μιλάμε για συνθήκες εξαθλίωσης. Πέρα από την ορθοστασία, τους μισθούς, την τρομοκρατία, τις κάμερες που παρακολουθούν τους - τις εργαζόμενες, μιλάμε και για συνθήκες στοιχειώδους υγιεινής και ασφάλειας. Οι συνθήκες εργασίας είναι κάτω από το όριο της εξαθλίωσης. Οι μερικώς απασχολούμενοι, οι ωρομίσθιοι δεν παίρνουν πάνω από 450 - 480 ευρώ το μήνα. Υπογράφουν για τέσσερις ή πέντε ή έξι ώρες εργασίας την ημέρα αλλά δουλεύουν 8 - 10 ώρες τουλάχιστον. Ομως, πληρώνονται για τις ώρες που υπογράφουν, όχι γι' αυτές που δουλεύουν. Αντίστοιχο είναι και το ασφαλιστικό τους.

- Αρα, δεν πληρώνονται υπερωρίες...

- Ποτέ! Αλλωστε, με τη διευθέτηση του χρόνου εργασίας, ο γνωστός νόμος που έγινε επί ΠΑΣΟΚ και συμπληρώθηκε επί Νέας Δημοκρατίας - ο εργοδότης έχει δικαίωμα να απασχολεί τον εργαζόμενο 10 - 12 ώρες σε περιόδους αιχμής, χωρίς να τον πληρώνει υπερωρία. Και οι εργαζόμενοι αυτοί είναι στη μεγάλη τους πλειοψηφία ωρομίσθιοι ή μερικώς απασχολούμενοι. Δε φαίνονται πουθενά οι επιπλέον ώρες που εργάζονται. Αλλά και να φαίνονταν, θα τολμήσει πότε ο εργαζόμενος να πάει στον εργοδότη και να του πει: «Μου χρωστάς ώρες»;

- Και ασφαλώς η κατάσταση αυτή θα έχει τις επιπτώσεις της στην προσωπική και οικογενειακή ζωή, ιδιαίτερα για τις γυναίκες εμποροϋπαλλήλους....

- Εχουμε παρατηρήσει στο Ταμείο μας ότι τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια είναι πολύ λίγες οι γυναίκες που βγήκαν στη σύνταξη σε σύγκριση με τον πληθυσμό τον γυναικείο που δουλεύει στο εμπόριο. Η πλειοψηφία αντιμετωπίζουν το δίλημμα: Ή οικογένεια ή δουλιά - και αναγκάζονται να σταματήσουν.

- Το επάγγελμα έχει ζήτηση, αλλά αν παρατηρήσει κανείς ζητάνε σχεδόν πάντα νέες....

- «Μικρές» και «μεγάλες» στον κλάδο μας είναι κάτι πολύ... σχετικό: Από τριάντα και πάνω σχεδόν δε βρίσκεις δουλιά.

Γιατί ακριβώς αυτό σκέπτεται ο εργοδότης: «Σ' αυτή την ηλικία θα κάνει οικογένεια, παιδιά, θα ζητάει επιδόματα, άδειες...». Οσο γι' αυτές που ήδη έχουν παιδιά, υφίστανται την προπαγάνδα που «δουλεύει» όλα αυτά τα χρόνια: ότι ο φυσικός ρόλος της γυναίκας είναι να μεγαλώνει παιδιά μόνο και να ασχολείται με την κουζίνα της. Βομβαρδίζεται η γυναίκα από τις ταινίες στον κινηματογράφο και την τηλεόραση, αλλά και από τις διαφημίσεις. Και για τις γυναίκες μέχρι 25 χρόνων το πρότυπο που προβάλλεται είναι η «γυναίκα - μοντέλο» που μόνη της έγνοια είναι να βρει έναν καλό γαμπρό, πλούσιο - όλο αυτό το παραμύθι της σταχτοπούτας που ξαναβγαίνει στη φόρα!

Πώς να αποκτήσει η νέα κοπέλα οικογένεια με τέτοια ωράρια; Τρεις ώρες το πρωί, τρεις ώρες το απόγευμα και ενδεχομένως το μεσημέρι στο χώρο εργασίας ο λεγόμενος «ανενεργός χρόνος». Πότε να δει και να φροντίσει τα παιδιά της;

Να μη μιλήσουμε και για τις επαγγελματικές ασθένειες που ουσιαστικά εμποδίζουν τη γυναίκα να αποκτήσει παιδί. Γυναίκες που έχουν δουλέψει στα ψυγεία των σούπερ μάρκετ έχουν πάθει στείρωση. Με την παρατεταμένη ορθοστασία δεν μπορούν να κρατήσουν παιδί. Και δεν είναι λίγες αυτές που έχουν πάθει κατάθλιψη - από την πίεση που υφίστανται στον εργασιακό χώρο. Σε χώρους, όπως μεγάλα βιβλιοπωλεία, οι περισσότεροι εργαζόμενοι-ες δουλεύουν με προγράμματα στέιτζ: Είναι προγράμματα που δεν περιλαμβάνουν ούτε ασφάλιστρα. Προσλαμβάνουν έτσι νέους στο ...όνομα της καταπολέμησης της ανεργίας. Και βέβαια, είμαστε ενήμεροι στο σύλλογο εμποροϋπαλλήλων για την κατάσταση που επικρατεί στο χώρο του βιβλίου...

- Η κατάσταση, δηλαδή, γίνεται παντού όλο και πιο πιεστική...

- Είπαμε προηγουμένως «εξαθλίωση». Οχι απλά πίεση, εξαθλίωση.

Οταν μια γυναίκα είναι μόνη της στη βάρδια από τη 1 ως τις 9 το βράδυ και πρέπει να κλειδώσει το μαγαζί για να πάει στον επάνω όροφο όπου είναι η τουαλέτα! Εχω δει γυναίκες με την κοιλιά στα γόνατα να σκαρφαλώνουν στα ράφια και να καθαρίζουν. Δεν υπάρχει ούτε ο στοιχειώδης σεβασμός!

- Και όσο περνάει ο καιρός, επεκτείνονται και στη χώρα μας όλα αυτά τα τεράστια καταστήματα....

- Αυτό είναι το χαρακτηριστικό της αγοράς: Το πολυεθνικό κεφάλαιο να επεκτείνεται και οι μικρές επιχειρήσεις να κλείνουν. Αυτή είναι η τάση, αυτός είναι ο καπιταλισμός, τα μονοπώλια. Και όσο περνάει ο καιρός, θα επεκτείνεται και η τρομοκρατία στους χώρους δουλιάς. Ολοι σχεδόν οι νέοι υπογράφουν συμβάσεις ορισμένου χρόνου. Οι κάμερες παρακολουθούν τα πάντα, με τις κάμερες ήχου ακούνε ακόμα και το τι λένε οι εργαζόμενοι μεταξύ τους. Ο «Χόντος» πριν από λίγο καιρό είχε πει στις εργαζόμενες «Δε θα φοράτε μπότες», γιατί παρουσιάστηκαν κρούσματα κλοπής. Φαντάζεσαι τώρα χειμώνα να χιονίζει και να είναι υποχρεωμένες να κυκλοφορούν με ανοιχτά παπούτσια. Στο «Αττικα» ψάχνουν τις υπαλλήλους μπαίνοντας και βγαίνοντας. Στο «Μάκρο» ανοίγουν στις πέντε το πρωί και ο τελευταίος εργαζόμενος φεύγει στις δύο το βράδυ.

- Και πώς μπορούν να αντιδράσουν οι νέες και οι νέοι εργαζόμενοι σε όλ' αυτά.

- Πρώτα πρώτα να έρθουν σε επαφή με το κλαδικό τους σωματείο και να δημιουργήσουν σωματειακές επιτροπές στους χώρους δουλιάς. Με τη σωματειακή επιτροπή, οι εργαζόμενοι οργανώνονται από τα μέσα - είναι τα αγκωνάρια του σωματείου στο χώρο της δουλιάς. Μπορούν ακόμα να αρχίσουν με επιτροπές αγώνα.

- Γιατί όχι με εργοστασιακό σωματείο;

- Υπάρχουν εργοστασιακά σωματεία, αλλά η εμπειρία μας έχει δείξει ότι στη μεγάλη τους πλειοψηφία είναι ανενεργά διότι έχουν τον εργοδότη από πάνω τους. Δεν μπορούν να έχουν τη δράση που θα έχει ένα κλαδικό σωματείο. Ή σε άλλες περιπτώσεις ο εργοδότης βάζει υποψήφιους στις εκλογές δικούς του ανθρώπους.

Σαν Σύλλογος Εμποροϋπαλλήλων, γνωρίζοντας ότι σχεδόν το σύνολο των εργαζομένων στο εμπόριο είναι νέοι, βοηθήσαμε νέους εργαζόμενους του κλάδου να δημιουργήσουν την Επιτροπή Νέων Εμποροϋπαλλήλων. Είναι μια επιτροπή ανοιχτή σε όλους - όλες τις νέες του κλάδου μας και τους καλεί να γνωριστούμε, να συζητήσουμε για την κατάσταση στους χώρους δουλιάς, να μάθουμε τα δικαιώματά μας και να έχουμε τη δική μας πολιτιστική πρόταση ενάντια στη μαζική υποκουλτούρα που μας πασάρουν. Να γνωρίσουμε τι είναι οι Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας και τι επιδιώκει το κεφάλαιο με την κατάργησή τους. Ηδη, έχει προγραμματιστεί ενόψει της 8ης Μάρτη συζήτηση με τον Γιώργο Μαυρίκο, μέλος της Εκτελεστικής Γραμματείας του ΠΑΜΕ και θα ακολουθήσουν συνδικαλιστικές διαλέξεις για ενημέρωση σχετικά με τα δικαιώματά μας, αφού η πλειοψηφία των νέων εργαζομένων δεν τα ξέρει. Υπάρχει, επίσης, επιτροπή γυναικών που καλεί τις εργαζόμενες να μπουν στα σωματεία, να παλέψουμε μαζί για θέματα όπως το ωράριο. Σκεπτόμαστε ακόμα να εκδώσουμε ένα βιβλιαράκι με συνδικαλιστικό περιεχόμενο.

- Οι γυναίκες στο χώρο των εμποροϋπαλλήλων είναι ενεργές συνδικαλιστικά;

- Ναι, ακριβώς επειδή η καταπίεση είναι φοβερή και γενικότερα το περιβάλλον είναι εχθρικό απέναντί τους, είναι πιο συνειδητοποιημένες και πιο δυναμικές από τα αγόρια - αντιδρούν πιο πολύ από τους άντρες.