3ο ΜΕΡΟΣ

Η εισροή τεράστιων κεφαλαίων σε μεγάλη κλίμακα και σε σύντομο χρονικό διάστημα επέτρεψε μια γρήγορη επούλωση των πληγών και μια γρήγορη οικονομική ανάκαμψη. Στον τομέα αυτό, τα σχέδια του Σχεδίου ωφελήθηκαν από τους τοπικούς παράγοντες: Οι χώρες στις οποίες, κατά κανόνα, κατευθύνθηκαν τα κονδύλιά του ήταν, συχνά, οι οικονομικά και πολιτικά ισχυρότερες της ηπείρου και, μεταξύ τους, βρίσκονταν ακόμη και μεγάλες δυνάμεις, που περιλαμβάνονταν μεταξύ των πιο ισχυρών του κόσμου.

Εκτός αυτού, έπαιξε ρόλο και ένα άλλο γεγονός: Στη Δυτική Ευρώπη, οι πολεμικές καταστροφές δεν ήταν, βέβαια, ανύπαρκτες, ήταν, όμως, πολύ μικρότερες από αλλού. Μερικές από τις χώρες που πήραν μέρος στο σχέδιο δεν είχαν καν πάρει μέρος στον πόλεμο, όπως η Σουηδία, η Ελβετία, η Πορτογαλία και η Τουρκία. Αξίζει να σημειωθεί ότι μερικές από αυτές διακρίνονται για τη μεγάλη οικονομική τους δύναμη ακόμη και χωρίς το Σχέδιο Μάρσαλ.

Ο πυρήνας των συνεπειών φάνηκε πιο γρήγορα, όπως είναι και φυσικό, στον οικονομικό τομέα. Η εισροή μεγάλων αποθεμάτων τροφίμων των ΗΠΑ στη Δυτ. Ευρώπη εμπόδισε το ξέσπασμα μιας μεγάλης επισιτιστικής κρίσης που κινδύνευε να πάρει διαστάσεις λιμού και που ήταν ένα πολύ σοβαρό ενδεχόμενο στα τέλη της δεκαετίας του '40. Στις αρχές της δεκαετίας του '50, η αγροτική κρίση και, μαζί της, ο κίνδυνος λιμών εξαλείφτηκαν.

Από τοπική άποψη, το βάθος των επιπτώσεων του Σχεδίου Μάρσαλ δεν ήταν το ίδιο παντού. Αυτό οφείλεται, από τη μια, στην έμφυτη τάση του ιμπεριαλισμού προς την ανισόμετρη ανάπτυξη, αλλά, από την άλλη (και, ίσως, κυρίως), σε πολιτικούς και στρατηγικούς υπολογισμούς.

Ετσι βλέπουμε, κατά κανόνα, να συμβαίνει το εξής: Πιο πολύ ωφελήθηκαν οι χώρες που ανήκαν στον ηττημένο εμπόλεμο συνασπισμό ή βρίσκονταν στα σύνορα (και, κατά προτίμηση, τα ανατολικά σύνορα) του "χώρου βοηθείας". Βλέπουμε, π. χ., ήδη το Δεκέμβρη του 1947 και χωρίς άμεση σχέση με το Σχέδιο Μάρσαλ, το Κογκρέσο των ΗΠΑ να εγκρίνει κονδύλια βοήθειας συνολικού ύψους 522.000.000 δολ. για τη Γαλλία, την Ιταλία και την Αυστρία. Το συνολικό αποτέλεσμα αυτού του προσανατολισμού ήταν να ωφεληθούν πιο πολύ οι παρακάτω χώρες:

α) Γερμανία, ακριβέστερα οι δυτικές ζώνες της Γερμανίας και, μετά τις 9 Σεπτέμβρη 1949, η ΟΔΓ. Η χώρα αυτή υπήρξε στόχος κατά προτεραιότητα. Είναι χαρακτηριστικό ότι, ως το τέλος του 1951, η ΟΔΓ πήρε από το Σχέδιο Μάρσαλ συνολικά 4.000.000.000 δολ. έναντι 2.400.000.000 της Γαλλίας (υπολογίζονται τιμές της εποχής). Σε διάκριση με τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο, η Γερμανία δεν πληρώνει αποζημιώσεις. Στον βαθμό που πληρώνει, στην πραγματικότητα ωφελείται από αυτό, καθώς οι Αμερικανοί αποσυναρμολογούν τον παλαιό τεχνολογικό εξοπλισμό και τον αντικαθιστούν με νέο, συχνά τεχνολογικής αιχμής. Η γερμανική οικονομία ανακάμπτει εξαιρετικά γρήγορα. Από τα δανικά σύνορα ως τις Βαυαρικές Αλπεις, δημιουργείται σχεδόν αστραπιαία μια εντελώς καινούρια χώρα. Είναι το περίφημο "γερμανικό θαύμα", που έχει σαν βάση του το Σχέδιο Μάρσαλ.

β) Αυστρία. Η Αυστρία ανέκαμψε επίσης πολύ γρήγορα και γρήγορα αναδείχτηκε σε ένα από τα πλουσιότερα κράτη του κόσμου. Αυτό εξηγείται αν σκεφθεί κανείς το ότι η μικρή Αυστρία πήρε περισσότερη κατά κεφαλήν ξένη βοήθεια από οποιαδήποτε χώρα οποιουδήποτε, των δυο εμπολέμων, συνασπισμού.

γ) Ιταλία. Δεν μπορεί να υπάρχει σήμερα καμία αμφιβολία ότι η Ιταλία ήταν μια από τις χώρες που ωφελήθηκαν πιο πολύ από το Σχέδιο Μάρσαλ. Αν και η Ιταλία ήταν μια μεγάλη δύναμη, αν και έντονα δεύτερης σειράς, και πριν τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο ακόμη, ωστόσο η εισροή του Σχεδίου Μάρσαλ επέτρεψε και, ως ένα βαθμό, επέβαλε ένα εξαιρετικά γρήγορο και εντυπωσιακό εκσυγχρονισμό των δομών και μια πολύ θεαματική τεχνολογική έκρηξη.

δ) Ελλάδα. Η Ελλάδα αποτελεί ένα κεφάλαιο ιδιαίτερο από πολλές απόψεις. Κατ' αρχήν, δεν ήταν σε καμία περίπτωση μεγάλη ή ισχυρή οικονομικά δύναμη αλλά, αντίθετα, μια χώρα εξαρτημένη και φτωχή. Από την άλλη μεριά, ο μεθοριακός της χαρακτήρας επέβαλλε ειδική φροντίδα. Επιπλέον, καθώς το Σχέδιο Μάρσαλ εγκρίνεται, η Ελλάδα βρίσκεται σε ειδικές πολιτικές συνθήκες, που απαιτούν κι αυτές ιδιαίτερη αντιμετώπιση. Αλλωστε, πριν ακόμη το Σχέδιο Μάρσαλ, οι ειδικές αυτές συνθήκες είχαν τραβήξει την προσοχή του Δόγματος Τρούμαν.

Το βέβαιο είναι ότι το Σχέδιο Μάρσαλ επέδρασε αποφασιστικά στις εξελίξεις στη χώρα. Κατ' αρχήν, συντέλεσε στη σχετικά γρήγορη αποκατάσταση των ζημιών και στην ανάκαμψη μιας οικονομίας σχεδόν πλήρως κατεστραμμένης και εξαιρετικά αδύνατης και χωρίς την καταστροφή. Το 1950, οι δείκτες της αγροτικής και βιομηχανικής παραγωγής φθάνουν τα προπολεμικά επίπεδα (1945: περί το 30%). Οι εισροές του Σχεδίου αποκατέστησαν τα κέρδη του μονοπωλιακού κεφαλαίου, ανανέωσαν τη βάση του και επέτρεψαν μια παρατεταμένη "απογείωση" του εξαρτημένου καπιταλισμού, που κράτησε δεκαετίες.

Περιττό, βέβαια, να πούμε ότι η εξέλιξη αυτή ήταν απόλυτα αναγκαία για να διαμορφωθεί μια πολιτική κατάσταση ευρυτάτης ιστορικής εμβέλειας και έκτασης και που, στη δεκαετία του 50, πήρε χαρακτήρα πραγματικού παροξυσμού: Αυτής που, σε συνέχεια, κατοχυρώθηκε με το όνομα "καθεστώς της υποτέλειας".

Θανάσης ΠΑΠΑΡΗΓΑΣ

ΑΥΡΙΟ το 4ο ΜΕΡΟΣ

(1) "ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΡΣΑΛ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ - Ο ΠΛΗΡΗΣ ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΒΟΗΘΕΙΑΣ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΜΑΡΣΑΛ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, ΙΟΥΛΙΟΣ 1948 - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 1952", σελ. 11. Πρόκειται για έκδοση η οποία "συνετάχθη και εδημοσιεύθη υπό της Ειδικής Οικονομικής Αποστολής του Οργανισμού Κοινής Ασφαλείας" και "διανέμεται δωρεάν".