Σήμερα οι εργαζόμενοι έχουν συγκεντρώσει αρκετή πείρα γι' αυτό το ιδεολόγημα. Μέσα από το ιδεολόγημα του "μικρού και αποτελεσματικού κράτους" ή "την αναποτελεσματικότητά του σαν επιχειρηματίας", παράλληλα με τη δικαιολογία της μείωσης των κρατικών ελλειμμάτων και την προώθηση του προγράμματος σύγκλισης, προωθούνται οι ιδιωτικοποιήσεις των κρατικών επιχειρήσεων και μια σειρά αλλαγές στην παιδεία, υγεία, κοινωνική ασφάλιση και τη δημόσια διοίκηση, όλες σε βάρος των λαϊκών συμφερόντων.

Το "μικρό" κράτος αφορά πάντα μικρότερες κρατικές δαπάνες για τον εργαζόμενο, για την αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης και επιφέρει συνολική πτώση του βιοτικού επιπέδου, αφορά το ξεπούλημα της κρατικής περιουσίας. Δεν αφορά καθόλου τους κατασταλτικούς μηχανισμούς που ισχυροποιούνται (Συνθήκη Σένγκεν, επαγγελματοποίηση στρατού κλπ), τις στρατιωτικές δαπάνες που αυξάνονται, τη δημιουργία θεσμών "συναίνεσης", "κοινωνικού εταιρισμού" (π.χ. ΟΚΕ) και χειραγώγησης που στήνονται με την κρατική πρωτοβουλία. Το κράτος όχι μόνο δεν αποσύρεται από την οικονομία, αλλά προσαρμόζει τις κρατικομονοπωλιακές ρυθμίσεις, ώστε να υπηρετεί πιο αποτελεσματικά - στις νέες συνθήκες - τα συμφέροντα του κεφαλαίου.

Για να περάσει όσο το δυνατό απρόσκοπτα η προσπάθεια για κουτσούρεμα των κοινωνικών κατακτήσεων των εργαζομένων για παιδεία, υγεία, ασφάλιση προβάλλονται διάφορα ιδεολογήματα και προσχήματα. Μιλάνε για κρίση του "κοινωνικού κράτους" και την αποδίδουν στη γήρανση του πληθυσμού (συντάξεις), στο ότι δίνονται παροχές σε κατηγορίες που δεν έχουν ανάγκη σε βάρος των πιο αδύνατων, στα κεκτημένα των "συντεχνιών" σε βάρος του συνόλου, στην "παγκοσμιοποίηση" της οικονομίας που στερεί από το κράτος τη δυνατότητα να ασκεί κοινωνική πολιτική εξαιτίας της έντασης του ανταγωνισμού κλπ (19).

Διακηρυγμένες κατευθύνσεις της κυβέρνησης και της ΕΕ είναι ότι πρέπει να δεθούν οργανικά "η κοινωνική πολιτική με την ανταγωνιστική οικονομία της αγοράς" και ότι πρέπει να "επαναπροσδιοριστεί η κοινωνική πολιτική". Οτι το κράτος σήμερα δεν πρέπει να διασφαλίζει το ίδιο την κοινωνική προστασία και τα άλλα δικαιώματα, αλλά να παίξει ρόλο του συντονιστή και ελεγκτή. Τον κύριο και βασικό ρόλο θα πρέπει να τον παίξει το ιδιωτικό κεφάλαιο (20).

Το κίνητρο αυτών των αλλαγών είναι η προσπάθεια για αύξηση της μάζας των καπιταλιστικών κερδών και του γενικού ποσοστού κέρδους, με τη συμπίεση της τιμής της εργατικής δύναμης κάτω από την αξία της, είτε άμεσα (μισθοί, μείωση ασφαλιστικών εισφορών επιχειρήσεων), είτε έμμεσα (περιορισμός των δημόσιων δαπανών για υγεία, παιδεία, πρόνοια, πολιτισμό, γενικά δαπάνες αναπαραγωγής της εργατικής δύναμης). Αλλά υπηρετούνται και πολιτικοί στόχοι: οι αναδιαρθρώσεις που προωθούνται σε όλα τα πεδία οδηγούν στην απομόνωση του κάθε εργαζόμενου απέναντι στο κεφάλαιο, στην εξατομίκευση της διαπραγμάτευσης πώλησης της εργατικής δύναμης κατ' αρχήν και στη συνέχεια στην εξατομίκευση όσων συμπεριλαμβάνονται σήμερα σε αυτό που ονομάζουμε κοινωνικές παροχές. Ετσι δίνεται χτύπημα και στο φύτρο της ταξικής συνείδησης που δημιουργείται σε αυτό το πρώτο επίπεδο, χτύπημα στη συλλογική δράση και διεκδίκηση, στην ταξική ενότητα και οργάνωση. Από τα πρώτα βήματα ανάπτυξης της ταξικής συνείδησης μπαίνουν πρόσθετα εμπόδια, πολύ περισσότερο για τη διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης ταξικής - σοσιαλιστικής συνείδησης.

Ενα βασικό ιδεολόγημα που προβάλλουν για να δικαιολογήσουν τις αλλαγές στην κοινωνική πολιτική είναι ότι σήμερα έχουμε να κάνουμε με τον "όψιμο καπιταλισμό" ή τη "μεταβιομηχανική κοινωνία" κλπ. που είναι κοινωνία των 2/3. Ισχυρίζονται ότι τα 2/3 του πληθυσμού επωφελούνται από την υπάρχουσα κοινωνική πολιτική και ότι αδικείται το 1/3. Η, σε άλλη παραλλαγή, ότι επωφελούνται οι μόνιμα εργαζόμενοι σε βάρος των ανέργων. Αρα τα 2/3 πρέπει να πληρώσουν με διάφορους τρόπους, ώστε να βελτιωθεί η θέση των υπολοίπων. Στα 2/3 κατατάσσουν την αστική τάξη, τα μεσαία στρώματα και ένα μεγάλο μέρος της εργατικής τάξης, ενώ στο υπόλοιπο 1/3 κατατάσσουν τις πιο ακραίες μορφές φτώχειας και εξαθλίωσης, τους "απόρους", τις "κοινωνικές μειοψηφίες", τους μόνιμα ανέργους, αυτούς που χαρακτηρίζουν με το ιδεολόγημα "κοινωνικά αποκλεισμένοι". Με αυτόν τον τρόπο συσκοτίζουν τους πραγματικούς ταξικούς διαχωρισμούς, την τεράστια πόλωση πλούτου - φτώχειας και υποβιβάζουν το επίπεδο αναγκών στις ανάγκες των εξαθλιωμένων, που επιδιώκουν να τους εξαγοράσουν για ένα κομμάτι ψωμί με τη μορφή φιλανθρωπίας, ανάλογη με τα ταμεία των ενοριών για τους απόρους στην Αγγλία του 18ου και 19ου αιώνα.

Τα επίσημα στοιχεία είναι αποκαλυπτικά σε σχέση με το πού είναι συγκεντρωμένος ο πλούτος. Δυο μικρά δείγματα: Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση του ΟΗΕ του 1996 για την ανθρώπινη εξέλιξη, τα περιουσιακά στοιχεία 385 δισεκατομμυριούχων (σε δολάρια) του πλανήτη ξεπερνούν το σύνολο του εισοδήματος κρατών στα οποία κατοικεί το 45% του πληθυσμού της Γης. Σύμφωνα με τα στοιχεία της "Industrial News & Research" οι 1.086 μεγαλύτερες βιομηχανικές και εμποροβιομηχανικές επιχειρήσεις στη χώρα μας το 1995 είχαν κέρδη 349,7 δισ. δρχ., αύξηση 29% από το 1994. Για να κερδίσουν τα χρήματα αυτά πούλησαν προϊόντα αξίας 6,4 τρισ. δρχ., ποσό ελάχιστα μικρότερο από τα 6,7 τρισ. δρχ. που εισέπραξε το Δημόσιο το 1995 (ΝΕΑ 4/7/96).

Μέτρα και τρόποι που προτείνονται για να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα είναι:

α) Τα ευνοημένα 2/3 της κοινωνίας να πληρώνουν ένα ολικό ή μερικό αντίτιμο για τις υπηρεσίες που τους παρέχει το κράτος.

β) Να συνδεθούν συστηματικά οι κοινωνικές παροχές με τη φορολόγηση π.χ. όπως γίνεται στη Ν. Ζηλανδία, όπου με την πρόσθετη φορολόγηση παίρνονται πίσω οι συντάξεις γήρατος που καταβάλλονται σε "ευκατάστατους" πολίτες. Αυτό θα μπορούσε να επεκταθεί και στα οικογενειακά επιδόματα, στην υγεία, την εκπαίδευση κλπ.

γ) Οσοι δεν μπορούν να βρουν δουλιά στην τρέχουσα αγορά εργασίας, θα πρέπει να έχουν την επιλογή είτε να εκπαιδευτούν περαιτέρω είτε να ασχοληθούν σε έναν τομέα "εθελοντικής προσφοράς", σε νοσοκομεία, γηροκομεία, κέντρα ψυχαγωγίας της ΤΑ, με χαμηλές βεβαίως αμοιβές κάτω από τις συμβάσεις. Ο τομέας αυτός - τον αποκαλούν "τρίτο τομέα" πλάι στον ιδιωτικό και τον κρατικό - προτείνεται να λειτουργεί με βάση την αρχή της "αυτοδιαχείρισης". Το εμφανίζουν ως μέτρο δημοκρατίας και συμμετοχής των πολιτών. Στην πραγματικότητα, με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται να συγκαλυφτεί το πρόβλημα της ανεργίας, να δοθεί μια ψεύτικη διέξοδος με τον εθελοντισμό που δεν έχει καμιά σχέση με το δικαίωμα στη δουλιά.

Ακόμη ισχυρίζονται ότι έτσι αποτρέπεται η ψυχολογική και κοινωνική υποβάθμιση των ανέργων που ζουν με επιδόματα, ότι "απεξαρτώνται" από τη "συνήθεια" να ζουν από αυτά, ότι τους δημιουργούνται κίνητρα να ψάξουν για δουλιά και ότι μπορεί να υπάρξει βελτίωση της "ποιότητας ζωής" μέσω παροχής τέτοιων υπηρεσιών.

Το αποτέλεσμα αυτών των μέτρων είναι προφανές: Υπηρεσίες για την αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης που θα παρέχονται από κακοπληρωμένους, επιδοματούχους, ανειδίκευτους. Αποδέκτες αυτών των κακής ποιότητας υπηρεσιών θα είναι οι λαϊκές οικογένειες. Συμπίεση προς τα κάτω των μισθών και δικαιωμάτων όλης της εργατικής τάξης. Ο "τρίτος τομέας" θα δράσει σαν Δούρειος Ιππος υπέρ του κεφαλαίου.

Παγκόσμια και στη χώρα μας, εδώ και αρκετά χρόνια, γίνονται συζητήσεις για την κρίση των κομμάτων και της πολιτικής, την ανάγκη εκσυγχρονισμού. Παράλληλα με το "τέλος της ιστορίας", το "τέλος της βιομηχανικής εποχής", το "τέλος των ιδεολογιών" ακούμε για το "τέλος των κομμάτων", ορισμένοι ισχυρίζονται και το "τέλος της πολιτικής, με την πλήρη επιβολή της οικονομίας". Δεν μπορούμε να δούμε όλη αυτή την εσχατολογία ανεξάρτητα από τη γενική κρίση του καπιταλισμού. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η "εσχατολογία" είναι μορφή αντανάκλασης της γενικής κρίσης του καπιταλισμού στην αστική συνείδηση.Για να δούμε αν επίκειται ο θάνατος της πολιτικής και των κομμάτων, τι βρίσκεται πίσω από την κρίση τους, θα πρέπει κατ' αρχήν να προσδιορίσουμε αυτές τις έννοιες σύμφωνα με τη θεωρία μας.

• Η πολιτική σαν κοινωνικό φαινόμενο εμφανίζεται όταν μαζί με τις τάξεις και το κράτος, γίνεται αναπόσπαστο στοιχείο των κοινωνικών σχέσεων. Απονεκρώνεται μαζί με το κράτος στον κομμουνισμό. Οι πολιτικές σχέσεις είναι σχέσεις ταξικές (21). Το περιεχόμενο της έννοιας της πολιτικής περιλαμβάνει το σύνολο των σχέσεων των τάξεων και στρωμάτων σε συνάρτηση με την κρατική εξουσία, το σύνολο των σχέσεων μεταξύ εθνών και κρατών (22).

Η πολιτική αποτελεί γενίκευση και συμπύκνωση της οικονομίας. Δηλαδή εκφράζει ταξικά συμφέροντα που δημιουργούνται στην οικονομική βάση της κοινωνίας, αλλά με τρόπο γενικευμένο.Στην πολιτική εκφράζονται τα πιο ριζικά, τα πιο αποφασιστικά οικονομικά συμφέροντα, από την ικανοποίηση των οποίων εξαρτώνται και τα δευτερεύοντα. Η πολιτική δεν ακολουθεί παθητικά την οικονομία. Εχει σχετική αυτοτέλεια από αυτή και αντεπιδρά πάνω στην οικονομική βάση όπως εκθέσαμε σε παραπάνω σημεία (23).

Η κατανόηση της σχέσης οικονομίας - πολιτικής είναι ουσιαστική για την ανάλυση των πολιτικών εξελίξεων και την κριτική στα αστικά ιδεολογήματα. Υπάρχουν δυο λαθεμένες απόψεις στο ζήτημα της σχέσης οικονομίας - πολιτικής. Η μια θεωρεί την πολιτική πιστή αντανάκλαση των οικονομικών εξελίξεων. Για παράδειγμα οποιεσδήποτε πολιτικές ανακατατάξεις μέσα ή ανάμεσα στα κόμματα που υπηρετούν το σύστημα τις αποδίδει μονοσήμαντα σε ανακατατάξεις ανάμεσα σε μονοπωλιακούς ομίλους. Η άλλη αποσυνδέει την πολιτική από την οικονομία, απολυτοποιεί την αυτονομία της. Για παράδειγμα θεωρεί ότι η οικονομική κρίση είναι θέμα διαχείρισης και ότι μια άλλη διαχείριση του καπιταλισμού μπορεί να αναστρέψει την κρίση.

Η διεθνοποίηση δεν καταργεί καθόλου την πολιτική. Η ολιγαρχία παίρνει υπόψη τις εξελίξεις στο ιμπεριαλιστικό σύστημα, την αλλαγή συσχετισμού δυνάμεων παγκόσμια, το βάθεμα της κρίσης, τις σημερινές ανάγκες για τη συσσώρευση του κεφαλαίου και την αναπαραγωγή του συστήματος συνολικότερα. Με βάση αυτά χαράσσει μια στρατηγική και προχωρά σε αλλαγές, αυτό που συμβατικά ονομάζουμε καπιταλιστική αναδιάρθρωση ή ανασυγκρότηση. Είναι γεγονός ότι για την ολιγαρχία δεν υπάρχει άλλος δρόμος. Είναι όμως ψέμα ότι για όλες τις τάξεις και στρώματα της ελληνικής κοινωνίας δεν υπάρχει άλλος δρόμος.

Το εθνικό κράτος δεν καταργείται (24), όπως λένε, με τη λεγόμενη "παγκοσμιοποίηση", όρος που χρησιμοποιείται για να δικαιολογήσει τη σημερινή πολιτική και σαν σκιάχτρο απέναντι στο λαϊκό κίνημα. Το ζήτημα είναι ποιανού είναι το κράτος και σε όφελος ποιας τάξης ασκείται η πολιτική διεύθυνση. Ο διεθνισμός της εργατικής τάξης έχει σαν πρώτο καθήκον την "εθνική" δράση, δηλαδή την ταξική πάλη μέσα στη χώρα για την αλλαγή του συσχετισμού δυνάμεων και την εξουσία. Οποιο εμπόδιο μπαίνει στην ιμπεριαλιστική "παγκοσμιοποίηση" είναι κέρδος για όλους τους λαούς. Για παράδειγμα η άρνηση του λαού της Νορβηγίας για ένταξη στην ΕΕ, το αντίστοιχο δημοψήφισμα στη Δανία ήταν μια θετική συνεισφορά στην πάλη ενάντια στο ιμπεριαλιστικό κέντρο.

• Τα κόμματα είναι πολιτικές οργανώσεις που εκφράζουν τα συμφέροντα τάξεων ή στρωμάτων της κοινωνίας. Είναι η ανώτατη μορφή ταξικής οργάνωσης (25). Στο δουλοκτητικό και φεουδαρχικό σύστημα το ρόλο κομμάτων έπαιζαν πολιτικές ομάδες που εξέφραζαν τα συμφέροντα τμημάτων των κυρίαρχων τάξεων ή των ανερχόμενων τάξεων. Οι δούλοι και οι δουλοπάροικοι, που ήταν οι βασικές εκμεταλλευόμενες μάζες, δεν είχαν τη δυνατότητα να οργανώσουν ανεξάρτητες πολιτικές ομάδες.

Με την άνοδο της συνείδησης της εργατικής τάξης ιδρύονται τα εργατικά κόμματα, τα οποία γίνονται κόμματα μαζικά. Η ικανότητα και αποτελεσματικότητά τους πολλαπλασιάζεται από την ικανότητα συγκεντρωμένης δράσης. Μέσω του κόμματός της η εργατική τάξη μετατρέπεται από "τάξη καθεαυτή" σε "τάξη για τον εαυτό της". Η ίδρυση των εργατικών κομμάτων αποτελεί ένα νέο στοιχείο στο πολιτικό εποικοδόμημα.

Στη συνέχεια, με την εμφάνιση της εργατικής αριστοκρατίας, έχουμε τη διάσπαση του εργατικού κινήματος και τη δημιουργία δυο κατευθύνσεων εργατικών κομμάτων. Των σοσιαλδημοκρατικών, αστικά εργατικά κόμματα (26) όπως τα ονόμαζε ο Λένιν, και των επαναστατικών εργατικών κομμάτων, των κομμουνιστικών κομμάτων.

Παράλληλα και τα αστικά κόμματα - που ως τότε λειτουργούσαν σαν ομάδες πολιτικών με χαλαρούς οργανωτικούς δεσμούς - προσαρμόζονται στις νέες συνθήκες και αποκτούν μαζική βάση και πιο οργανωμένη συγκρότηση για να εκπληρώσουν αποτελεσματικά μια βασική τους λειτουργία: τη σύνδεση με τις μάζες και μέσω αυτής την ενσωμάτωσή τους στο σύστημα.

Η ύπαρξη περισσότερων του ενός κομμάτων που υπηρετούν την εξουσία του κεφαλαίου, επιτρέπει στην αστική τάξη να κρατά πιο γερά την εξουσία περνώντας τη διακυβέρνηση από το "ένα χέρι στο άλλο". Εξάλλου το βασικό όργανο της δικτατορίας των μονοπωλίων είναι το κράτος.

Μετά το Β' παγκόσμιο πόλεμο, επικράτησε στη Δυτική Ευρώπη ένα πολιτικό σκηνικό, κύρια λειτουργία του οποίου ήταν η απομόνωση ή ουδετεροποίηση - ενσωμάτωση των κομμουνιστικών κομμάτων και ταυτόχρονα η ενσωμάτωση των εργαζομένων. Βοήθησε σ' αυτό η μεταπολεμική σχετικά καλή οικονομική κατάσταση και ανάπτυξη, που βασίστηκε βέβαια στο ξεζούμισμα του Τρίτου Κόσμου. Σε αυτές τις συνθήκες είχαμε μια ανάπτυξη της εργατικής αριστοκρατίας και δυνάμωμα της συνδικαλιστικής γραφειοκρατίας. Με τη συμβολή της σοσιαλδημοκρατίας διαδόθηκε η αντίληψη του "κοινωνικού κράτους", του "κράτους πρόνοιας", του "κράτους δικαίου". Ολα αυτά αποσκοπούσαν στον ιδεολογικό και πολιτικό έλεγχο των μαζών με τη βοήθεια του προσεκτικά κατασκευασμένου συστήματος εκπροσώπησης με πυρήνα το κομματικό σύστημα. Αυτά ίσχυσαν κυρίως στη Δ. Ευρώπη προσαρμοσμένα στις ιδιαίτερες συνθήκες κάθε χώρας. Ομως στην Ελλάδα εξαιτίας της οξύτητας της ταξικής πάλης (εμφύλιος και συνέχεια) ανάλογες εξελίξεις στο νομικοπολιτικό εποικοδόμημα (πολιτικό σύστημα) μπόρεσαν να υπάρξουν ολοκληρωμένα μόνο μετά το 1974.

Στις ΗΠΑ η μορφή του πολιτικού συστήματος εξελίχθηκε διαφορετικά. Η καπιταλιστική τάξη πραγμάτων εδώ ποτέ δεν αμφισβητήθηκε επαναστατικά. Ετσι, η ενσωμάτωση των εργαζομένων δεν πήρε τις μορφές που πήρε στη Δ. Ευρώπη. Η χειραγώγηση συντελείται κύρια μέσα από τους ιδεολογικούς μηχανισμούς του κράτους και τις αναρίθμητες οργανώσεις μιας κοινωνίας των "ψευδοπολιτών", απόλυτα ελεγχόμενες και ταυτισμένες με τις επιλογές των μονοπωλίων.

Κριτήριο για το χαρακτήρα του κάθε κόμματος είναι πρώτα από όλα η πολιτική πρακτική του. Με τον τίτλο και τις διακηρύξεις τα αστικά και μικροαστικά κόμματα που διαχειρίζονται το σύστημα ασκούν κοινωνική δημαγωγία (27).