Οπως έχει δείξει η ιστορική εμπειρία, το επαναστατικό εργατικό κράτος δεν προβάλλει ολοκληρωμένο κάποια στιγμή της επαναστατικής κατάστασης. Στην πορεία του επαναστατικού αγώνα, η εργατική τάξη, ο επαναστατημένος λαός δημιουργεί μαζικές δομές με πολιτικό περιεχόμενο και "μετωπικό" χαρακτήρα, έξω και σε αντίθεση προς τις υπάρχουσες κρατικές δομές και θεσμούς της κυρίαρχης τάξης. Αυτές αποτελούν όργανα πάλης και ταυτόχρονα τα φύτρα της νέας λαϊκής εξουσίας που λύνουν προβλήματα οικονομικά, στρατιωτικά, επισιτιστικά κλπ. (εργατικός έλεγχος, δημιουργία ένοπλων εργατικών αποσπασμάτων, λαϊκά δικαστήρια κλπ.). Ανάλογη εμπειρία υπάρχει σε όλα τα επαναστατικά κινήματα, άσχετα από τη συγκεκριμένη μορφή που πήραν με την ιδιαιτερότητα της κάθε χώρας και ιστορικής στιγμής.

Αξιοποιώντας την παγκόσμια και ελληνική εμπειρία, το κόμμα μας δίνει ένα γενικό περίγραμμα της εξέλιξης του αντιιμπεριαλιστικού αντιμονοπωλιακού δημοκρατικού μετώπου πάλης, σε σχέση με το πρόβλημα του κράτους. Στο πρόγραμμα αναφέρεται ότι:

"Στην πορεία της πάλης και στο βαθμό που βαθαίνει ο αντικαπιταλιστικός του χαρακτήρας, αποκτά τα χαρακτηριστικά ενός επαναστατικού λαϊκού μετώπου, οργανωμένου από τα κάτω και από τα πάνω, ικανού να συσπειρώνει στη δράση όλο και ευρύτερες λαϊκές μάζες. Αποκτά ποιοτικά γνωρίσματα ανώτερα από τα μαζικά κινήματα και τις οργανώσεις τους.

Τα όργανα αυτού του Μετώπου είναι τα επιτελεία του αγώνα σε κάθε επίπεδο, οργανωτές, καθοδηγητές σκληρών ταξικών συγκρούσεων. Δεν περιορίζονται στην άσκηση πίεσης και ελέγχου πάνω στο αστικό κράτος και στους άλλους αστικούς θεσμούς. Κινητοποιούν το λαό, ώστε να ματαιώνει αντιλαϊκές επιλογές, να μην πειθαρχεί στο επάνω. Διαμορφώνουν μέσα στην πάλη νέους λαϊκούς θεσμούς, σε σύγκρουση με τους αστικούς θεσμούς που νομιμοποιούν τη δικτατορία των μονοπωλίων. Διαπαιδαγωγούν και προετοιμάζουν το λαό να αξιοποιεί όλες τις μορφές πάλης και να είναι σε θέση να τις εναλλάσσει γρήγορα και ανάλογα με τις εξελίξεις. Τα καθοδηγητικά όργανα του αντιιμπεριαλιστικού αντιμονοπωλιακού λαϊκού μετώπου, οι λαογέννητοι θεσμοί που εμφανίζονται στη διάρκεια της αναμέτρησης και των ταξικών αγώνων αποτελούν τα έμβρυα της νέας πολιτικής εξουσίας της εργατικής τάξης και των συμμάχων της".

Χαρακτηριστικό του ιμπεριαλισμού είναι η δημιουργία συνασπισμών. Σαν τάση έχει ήδη επισημανθεί από τον Λένιν (15). Η επιτάχυνση της διεθνοποίησης της οικονομικής ζωής, η ένταση της συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης του κεφαλαίου, η ένταση της ανισομετρίας στην οικονομική και πολιτική ανάπτυξη, η όξυνση των ενδοϊμπεριαλιστικών ανταγωνισμών και του ιμπεριαλιστικού επεκτατισμού, όλα αυτά τα αλληλένδετα φαινόμενα βρίσκονται στη βάση της δημιουργίας των ιμπεριαλιστικών οργανισμών και συμφωνιών. Στις σύγχρονες συνθήκες παρουσιάζουν εξαιρετική πολυμορφία, π.χ., Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, ΟΟΣΑ, ΝΑΤΟ, ΠΟΕ, ΔΕΕ, ΕΕ, NAFTA, APEC κλπ.

Η ίδια αντικειμενική βάση, που δημιουργεί την τάση για ιμπεριαλιστικούς συνασπισμούς, ωθεί και στους ανταγωνισμούς στο εσωτερικό τους, σε κεντρόφυγες τάσεις. Οσα διαδραματίζονται το τελευταίο διάστημα ενόψει της ΟΝΕ είναι πολύ χαρακτηριστικά αυτών των ανταγωνισμών. Οσα διαδραματίστηκαν και διαδραματίζονται στα Βαλκάνια, ως πεδίο ανταγωνισμού των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων, είναι ενδεικτικά για όσα πρόκειται να γίνουν και όχι μόνο στην περιοχή μας.

Η παρουσία και ο ρόλος αυτών των οργανισμών στο σύγχρονο κόσμο βάζουν το ερώτημα της σχέσης τους με το εθνικό κράτος. Υπάρχουν απόψεις που ισχυρίζονται ότι η συμμετοχή ιδιαίτερα στην ΕΕ οδηγεί στην υπέρβαση του εθνικού κράτους μέσω της διαμόρφωσης ενός αυτόνομου υπερεθνικού κέντρου. Σε μια ακραία εκδοχή, προβάλλεται ότι ξεπεράστηκε πια η έννοια του έθνους, του εθνικού κράτους, ότι εισέρχεται η Ευρώπη σε μια φάση διάλυσης των εθνών. Οι πολιτικές συνέπειες της αποδοχής μιας τέτοιας αντίληψης είναι το αδυνάτισμα της πάλης στο εθνικό επίπεδο και, τελικά, η ενσωμάτωση στις επιδιώξεις των μονοπωλίων. Η μετατόπιση ορισμένων αρμοδιοτήτων του εθνικού κράτους σε διακρατικό επίπεδο δε συνιστά "διάλυση" του κράτους. Πρόκειται για κρατικομονοπωλιακές ρυθμίσεις, που γίνονται σε ένα ευρύτερο γεωγραφικό επίπεδο, με διακρατική συμφωνία και εφαρμογή μέσω του εθνικού κράτους. Το ότι αυτές οι ρυθμίσεις δε γίνονται σε ισότιμη βάση, αλλά ηγεμονεύουν οι ισχυρές ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, δε σημαίνει διάλυση του εθνικού κράτους. Η ανισοτιμία, η επιβολή των συμφερόντων, κατά κύριο λόγο, του ισχυροτέρου, οι σχέσεις εξάρτησης των πιο αδύνατων κρατών, όλα όσα συνιστούν τα χαρακτηριστικά των σχέσεων μεταξύ εθνικών αστικών κρατών στον ιμπεριαλισμό και στους οργανισμούς του απορρέουν από την εσωτερική λειτουργία του αστικού κράτους. Οι εξωτερικές σχέσεις, όπως αναφέρεται σε άλλο σημείο, αποτελούν "προέκταση" των εσωτερικών ταξικών εκμεταλλευτικών σχέσεων και γι' αυτό δεν μπορεί παρά να έχουν αυτά ακριβώς τα χαρακτηριστικά.

Οι σχέσεις εξάρτησης από τις "μεγάλες δυνάμεις" συνοδεύουν το ελληνικό κράτος από τη δημιουργία του. Στο Πρόγραμμα του Κόμματος μιλάμε για την "ενδιάμεση και εξαρτημένη" θέση της Ελλάδας στο παγκόσμιο ιμπεριαλιστικό σύστημα, για περισσότερο οργανική προσαρμογή της χώρας σ' αυτό, μέσα στα πλαίσια της ΕΕ, του ΝΑΤΟ και με τη συμμετοχή της σε διεθνείς διακρατικές συμφωνίες. Πρόκειται για σχέσεις που αντίκεινται στα συμφέροντα της εργατικής τάξης και των άλλων καταπιεζομένων, αλλά όχι και στα συμφέροντα της κυρίαρχης τάξης. Αντίθετα, το κεφάλαιο, μέσω της συμμετοχής της χώρας στους ιμπεριαλιστικούς συνασπισμούς, αυξάνει τη δυνατότητα για κέρδη και στηρίζει την αναπαραγωγή του συστήματος στη χώρα μας. Το αστικό κράτος, στηριγμένο στα ιμπεριαλιστικά κέντρα, ενισχύεται ολόπλευρα απέναντι στις καταπιεζόμενες κι εκμεταλλευόμενες μάζες.

Εγκαιρα το ΚΚΕ απάντησε στο θέμα εθνικό κράτος - ιμπεριαλιστικοί οργανισμοί που έθεσαν με μια νέα μορφή οι εξελίξεις στην ΕΕ. Το 1993 στην Πανελλαδική Συνδιάσκεψη για την ΕΟΚ και την ευρωπαϊκή καπιταλιστική ενοποίηση επισημαίναμε ότι: "Η ΕΟΚ αποτελεί μια μορφή καπιταλιστικής ενοποίησης, με τάση μετατόπισης αρμοδιοτήτων από το εθνικό κράτος προς ένα υπερεθνικό κέντρο, με βάση τη διακρατική συμφωνία συνεργασίας.

Δεν απολυτοποιούμε τον όρο "υπερεθνικός". Δεν πρόκειται για κέντρο, μέσω του οποίου αναιρείται ο ρόλος του κράτους γενικά, αντίθετα, αυτός ενισχύεται σε ένα άλλο επίπεδο στα πλαίσια στης ΕΟΚ... Η έννοια του έθνους, της εθνικής πολιτικής, του εθνικού κράτους δεν έχει ξεπεραστεί. Ούτε διαφαίνεται τάση ότι έτσι θα εξελιχθεί στο ορατό μέλλον. Αντίθετα, οι δυσκολίες και αντιφάσεις της ενοποίησης δείχνουν ότι γίνονται και αντίθετες κινήσεις. Το ΕΟΚικό διακρατικό κέντρο έχει ανάγκη από την εθνική κρατική παρέμβαση. Γι' αυτό, άλλωστε, ασκούνται έμμεσες και άμεσες παρεμβάσεις για την πολιτική και κοινωνική συναίνεση, για την αναμόρφωση και ανασυγκρότηση του πολιτικού συστήματος στις διάφορες χώρες, ώστε να εμποδιστεί η ανάπτυξη της ταξικής πάλης, η ριζοσπαστικοποίηση των μαζών" (Εισήγηση της ΚΕ του ΚΚΕ στην Πανελλαδική Συνδιάσκεψη 10 - 11/4/93, Υλικά της ΠΣ, εκδ. ΚΕ του ΚΚΕ, σελ. 42 - 43).

Η συμμετοχή στην ΕΕ, στο ΝΑΤΟ και τους άλλους ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς, οι εξελίξεις στο ιμπεριαλιστικό σύστημα επιβάλλουν προσαρμογές και στο πολιτικό σύστημα στη χώρα μας, που η άρχουσα τάξη τις συνοψίζει με τον όρο "εκσυγχρονισμός".

Οι κρατικοί θεσμοί κατοχυρώνουν μια ταξική κυριαρχία. Οι αστικοί θεσμοί μπορεί να έχουν λιγότερα ή περισσότερα στοιχεία δημοκρατισμού, κάτω από την επίδραση του ταξικού αγώνα της εργατικής τάξης, ενός συγκεκριμένου συσχετισμού δυνάμεων (π.χ. η ΤΑ σε παλιότερες περιόδους). Κανένας όμως αστικός θεσμός, όσο δημοκρατικός κι αν είναι, δεν αντίκειται και δεν ανατρέπει την ουσία των εκμεταλλευτικών σχέσεων. Καμιά δημοκρατική μεταρρύθμιση δεν αλλοιώνει την ταξική ουσία του κράτους ως οργάνου της δικτατορίας της αστικής τάξης. Ιδιαίτερα οι λεγόμενοι "συμμετοχικοί" θεσμοί αξιοποιούνται από την άρχουσα τάξη για την ενσωμάτωση των εργαζομένων στο σύστημα (16). Οι δημοκρατικές διεκδικήσεις δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά πρέπει να εντάσσονται και να υποτάσσονται στην επαναστατική πάλη. Είναι προς το συμφέρον των εργαζομένων να υπάρχουν, όσο το δυνατόν, περισσότερα στοιχεία δημοκρατισμού, στο βαθμό που αξιοποιούνται για την άνοδο της ταξικής πάλης, αλλιώς θα δημιουργούν εφησυχασμό, αυταπάτες και τελικά θα αναιρεθούν (17). Η αστική και μικροαστική ιδεολογία υιοθετεί την ιδέα ότι το πρωταρχικό είναι οι θεσμοί και όχι οι κοινωνικές σχέσεις. Οι πολιτικές δυνάμεις που υπηρετούν το κεφάλαιο προσπαθούν να πείσουν ότι αν "εκσυγχρονιστούν" οι θεσμοί θα μπούμε σε δρόμο επίλυσης των προβλημάτων.

Ο ΣΥΝ παίζει έναν ιδιαίτερο ρόλο στην προώθηση της θεσμολαγνίας. Θεωρεί όλα τα προβλήματα ζήτημα κατάλληλων ή όχι θεσμών, πέρα και έξω από κάθε ταξικό περιεχόμενο, ξεκομμένα από τις πραγματικές κοινωνικές σχέσεις (18).Η συζήτηση για εκσυγχρονισμό, που γίνεται από αυτούς, που, με τον έναν ή άλλο τρόπο, στηρίζουν την εξουσία του κεφαλαίου, δεν εξυπηρετεί μόνο το στοιχείο του πολιτικού και κοινωνικού ελιγμού, την καλλιέργεια ψευδαισθήσεων και αυταπατών στους εργαζόμενους, αλλά και πραγματικές ανάγκες της καπιταλιστικής ανασυγκρότησης.

Οι υποστηρικτές των νόμων της "οικονομίας της αγοράς", της απελευθέρωσης κίνησης κεφαλαίων, εμπορευμάτων, ανθρώπων, επιδιώκουν να παραμεριστούν τα όποια θεσμικά, νομικά εμπόδια που δυσκολεύουν, έστω στο ελάχιστο, αυτήν την ελευθερία. Ορισμένα τέτοια εμπόδια υπάρχουν και στο σημερινό Σύνταγμα, που απαγορεύει, π.χ., τα ιδιωτικά πανεπιστήμια. Αυτή η αντίφαση πρέπει, κατά τη γνώμη τους, να λυθεί. Τα τελευταία χρόνια προετοιμάζεται ποικιλότροπα το έδαφος. Βέβαια, όταν χρειάζεται, δε διστάζουν να τη λύσουν, παραβιάζοντας το ίδιο το αστικό σύνταγμά τους. Π.χ., το Σύνταγμα απαγορεύει την πρόσληψη αλλοδαπών στον κρατικό μηχανισμό, με μη αναθεωρητέα διάταξή του. Ομως η Βουλή ψήφισε, το καλοκαίρι '96, νόμο που επιτρέπει την πρόσληψη για λόγους εναρμόνισης με το κοινοτικό Δίκαιο. Ανάλογες προσπάθειες γίνονται για την ιδιωτικοποίηση της ανώτατης εκπαίδευσης (π.χ. θέσεις Αρσένη για τη δήθεν ελεύθερη πρόσβαση στα πανεπιστήμια).

Σταδιακά αντικαθιστούν το κλασικό σύστημα κομματικών πελατειακών σχέσεων με ένα άλλο σύστημα, που θα απαιτεί τη γενικότερη συναίνεση, την πλήρη χειραγώγηση, αλλά, ταυτόχρονα, θα διασφαλίζει και ορισμένους κανόνες αξιοκρατίας, ιδιαίτερα για θέσεις εργασίας που απαιτούν γνώσεις και ειδίκευση.

To κλασικό σύστημα των πελατειακών σχέσεων δεν εξυπηρετεί τις ανάγκες της κυρίαρχης τάξης σήμερα, προχωρά προς το τέλος του, χωρίς να σημαίνει ότι θα καταργηθεί τελείως. To βλέπουμε να επιβιώνει μέσω της Τοπικής και Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης. Παίζει ρόλο και το γεγονός ότι έχει διαβληθεί στα μάτια των εργαζομένων, ίσως όμως δεν είναι αυτός ο κυριότερος λόγος. Αλλοι είναι σημαντικότεροι.

Η συρρίκνωση της παραγωγικής κρατικής δραστηριότητας με τις ιδιωτικοποιήσεις, η χρεοκοπία χιλιάδων επιχειρήσεων, η συνολική μείωση των θέσεων εργασίας στερεί τα κυβερνητικά κόμματα από τη δυνατότητα να ρουσφετολογούν τόσο πλατιά και απροκάλυπτα. Ο βουλευτής δεν μπορεί να ικανοποιεί τα προσωπικά αιτήματα των ψηφοφόρων με τον ίδιο τρόπο, γιατί ο ιδιώτης έχει τους δικούς του μηχανισμούς. Οι νέες πελατειακές σχέσεις χτίζονται σε άλλη βάση και με τη βοήθεια των κοινοτικών κονδυλίων, που αποτελούν, εκτός των άλλων, ένα ισχυρό εργαλείο για την εξαγορά στρωμάτων της ελληνικής κοινωνίας και τη χειραγώγηση του λαού. Ενα πυκνό και πλατύ δίχτυ εξαγοράς και εκμαυλισμού συνειδήσεων στήνεται μέσα από την Τοπική και Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση, τα συνδικάτα, γυναικείες οργανώσεις, άλλες οργανώσεις και ιδρύματα με βάση κυρίως τα προγράμματα της ΕΕ. Το αστικό κράτος προσπαθεί να εξαρτήσει και να αφυδατώσει από κάθε ριζοσπαστισμό κάθε κίνημα. Επιχειρεί να αντικαταστήσει τους φορείς του λαϊκού κινήματος με "θεσμούς" κάτω από την κρατική ομπρέλα, είτε να συμπεριλάβει τις μαζικές λαϊκές οργανώσεις σε "δίκτυα" που χειραγωγούνται από το κράτος ή μηχανισμούς της ΕΕ, για να χτυπήσει το διεκδικητικό τους χαρακτήρα και να τις μετατρέψει σε "εταίρους" του κεφαλαίου. Παραδείγματα τέτοιας προσπάθειας είναι το Youth Forum της ΕΕ, το ΕΣΟΝΕ (Εθνικό Συμβούλιο Οργανώσεων Νέων Ελλάδας), το υπό ίδρυση ΕΣΥΝ (Εθνικό Συμβούλιο Νεολαίας), η "Βουλή των εφήβων", το "Ευρωπαϊκό Λόμπι Γυναικών" κλπ.

Ιδιαίτερο ρόλο στη χειραγώγηση του εργατικού κινήματος έχουν οι πολυπλόκαμοι θεσμοί "ταξικής συνεργασίας", όπως η ΟΚΕ, ινστιτούτα μελετών συνδικαλιστικών οργανώσεων ή "τριμερούς συμμετοχής", που αναζητούν "λύσεις" για τα προβλήματα των εργαζομένων στα πλαίσια της "κοινωνικής συναίνεσης" και του "διαλόγου", που αναγορεύεται σε δρόμο επίλυσης των λαϊκών προβλημάτων, σε διάκριση και αντίθεση με την ταξική πάλη.

Στα πλαίσια του συνδικαλιστικού κινήματος, κυριαρχεί μια ισχυρή γραφειοκρατία, εξαγορασμένη και υποταγμένη στο κεφάλαιο, στενά συνδεμένη με τα κόμματα που υπηρετούν την άρχουσα τάξη, με το αστικό κράτος και τους μηχανισμούς της ΕΕ. Προδίδει τα συμφέροντα της εργατικής τάξης, προωθεί την ταξική συνεργασία, την "κοινωνική συναίνεση" στο όνομα του "εκσυγχρονισμού", της προσαρμογής στις αναπόφευκτες τάχα διεθνείς εξελίξεις, στο όνομα της "παγκοσμιοποίησης", της ΕΕ κ.ο.κ. Η αποκάλυψη αυτών των προδοτικών στοιχείων μπροστά σε όλη την εργατική τάξη είναι απαραίτητος όρος για την ανάπτυξη της ταξικής πάλης.

Ως εκσυγχρονισμός και εκδημοκρατισμός του κράτους μέσω της αποκέντρωσης προβλήθηκε και η θεσμοθέτηση της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης. Είναι ένα κλασικό παράδειγμα πώς μια απαίτηση για δημοκρατική μεταρρύθμιση, ένα λαϊκό αίτημα μπορεί να κοπεί και να ραφτεί στα μέτρα των μονοπωλίων, και έτσι κουτσουρεμένο να προβάλλεται σαν κατάκτηση του λαού και βήμα προόδου. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για μια προσαρμογή του αστικού κράτους για την προώθηση των γενικότερων αντιδραστικών αλλαγών. Πρόκειται για ένα νέο φορομπηχτικό μηχανισμό, δίοδο ιδιωτικοποιήσεων και αφαίρεσης κοινωνικών και εργασιακών κατακτήσεων του λαού.