Η διαστροφή της προόδου μέσα από μια επίθεση

Η διαστροφή της προόδου μέσα από μια επίθεση

Το ένθετο του... ένθετου της "Κυριακάτικης Ελευθεροτυπίας", που, κατά καιρούς, μας έχει συνηθίσει σε ενδιαφέρουσες επισημάνσεις, σχετικά με φαινόμενα του ιδεολογικού εποικοδομήματος της "νέας τάξης πραγμάτων", στις 15 του μήνα που διανύουμε επιχείρησε μια ύπουλη λαθροχειρία, με προφανή στόχο το ΚΚΕ και τις θέσεις του για τη μη νομιμοποίηση και διάκριση των εξαρτησιογόνων ουσιών. Κάτω από τον ατυχή και κακόγουστο τίτλο "Αντεπίθεση λαέ: ο πουριτανισμός της προόδου" και ξεκινώντας από την πρόσφατα δηλωμένη αντίθεση του ΚΚΕ στις δηλώσεις Γ. Παπανδρέου περί... οικιακής καλλιέργειας ινδικής καννάβεως, επιχειρεί να παρουσιάσει το Κόμμα ως πολιτικό φορέα πουριτανικό, που οι περί ηθικής απόψεις των μελών και στελεχών του για ζητήματα οικογένειας, σχέσεων των φύλων κλπ. συνάδουν με εκείνες των αντιδραστικότερων μερίδων της ελληνικής κοινωνίας.

Γιατί η άρνηση του πολιτικού φορέα της εργατικής τάξης να αποδεχτεί τη λογική της εξάρτησης και να ενσωματωθεί σε αυτήν είναι δείγμα πουριτανισμού; Τοποθετώντας το ζήτημα σε ιδεολογικές και πολιτικές βάσεις, θα αναφερθούμε στο τι είναι ο πουριτανισμός, τι εξέφρασε ιστορικά και εάν, κάτω από αυτό το πρίσμα, η ιδεολογία της εργατικής τάξης μπορεί να είναι πουριτανική ή όχι.

Ο πουριτανισμός αποτελεί ένα σύστημα ακραία συντηρητικών ηθικών αξιών, μέσα στα πλαίσια του χριστιανικού δόγματος του προτεσταντισμού. Αναπτύχθηκε το 16ο και 17ο αιώνα, κυρίως στην Αγγλία και στις νεοπαγείς αποικιακές κοινωνίες της Β. Αμερικής. Η χρονολογική του ταύτιση με τη διαδικασία μετατροπής του προκαπιταλιστή αστού σε καπιταλιστή, καθώς και οι θέσεις των πουριτανών, που καταδικάζουν τη σπατάλη, αλλά θεωρούν τον πλούτο (που προέρχεται από την επιχειρηματική δραστηριότητα και από τη σκληρή εργασία) ως δείγμα της θεϊκής χάρης προς τον άνθρωπο, μας εμβάλλει ακριβώς τη σκέψη ότι αποτελεί την ιδεολογική αντανάκλαση αυτής της διαδικασίας. Εδώ παρατηρούμε και ένα ιστορικό παράδοξο: μία προοδευτική, οικονομικά και κοινωνικά, εξέλιξη, όπως είναι, για τα δεδομένα της εποχής εκείνης, η καπιταλιστικοποίηση των σχέσεων παραγωγής, συνοδεύεται από μια στροφή προς το συντηρητισμό των ηθικών κανόνων. Εδώ, ίσως, εμπλέκεται και η αντιπαράθεση του προτεσταντισμού με τη διεφθαρμένη (και πλουσίως διαβιούσα) ηγεσία της καθολικής εκκλησίας.

Η πουριτανική ηθική λοιπόν είναι ιστορικά ορισμένη και καμία σχέση δεν έχει με την ηθική της εργατικής τάξης. Ως βασικό έργο, που καθορίζει ακριβώς την αντίληψη αυτής της τελευταίας για την ηθική, θα μπορούσαμε να καθορίσουμε το κλασικό - από κάθε άποψη - βιβλίο του Φρίντριχ Ενγκελς "Η καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους". Μέσα σε αυτό, η διερεύνηση της αυγής των ανθρώπινων κοινωνιών καταδείχνει ότι οι οικογενειακές σχέσεις που σήμερα θεωρούμε ως φυσικές και αναλλοίωτες είναι προϊόν απότοκο της κοινωνικής εξέλιξης του περάσματος από την πρωτόγονη αταξική κοινωνία στη διαμόρφωση των κοινωνικών τάξεων, μέσα από τη δημιουργία της ατομικής ιδιοκτησίας. Και ακόμα, κάθε μορφή ηθικής, κάθε αντίληψη για την οικογένεια, ακολουθεί απολύτως την εξέλιξη των κοινωνικών συστημάτων και εξυπηρετεί τη διατήρησή τους.

Εξ ορισμού, λοιπόν, το θεωρητικό πλαίσιο μέσα στο οποίο κινείται ένα μαρξιστικό - λενινιστικό κόμμα, που εκφράζει τα συμφέροντα και τις προοπτικές της εργατικής τάξης και, στο όνομά της, ευαγγελίζεται ένα νέο κοινωνικό σύστημα, είναι διάφορο από εκείνο που καλύπτει και αναπαράγει την αστική ηθική. Αλλά και κάτι άλλο: η εργατική τάξη και το κόμμα της, ως φορείς του ιστορικά νέου, καταφάσκουν τη ζωή και τις απολαύσεις της: ο αγώνας τους γίνεται και για να έχουν ίσο μερίδιο σε αυτές τις απολαύσεις οι μεγάλες ανθρώπινες μάζες, όχι μόνο εκείνοι που η οικονομική ισχύς τους τους παρέχει την ανάλογη πρόσβαση. Αλλά η εργατική τάξη και το κόμμα της πιστεύουν και κάτι άλλο: τόσο η κατάφαση στις απολαύσεις, όσο και ο αγώνας για τη διεύρυνση της απολαβής τους, προϋποθέτουν συνείδηση και αισθήσεις ξεκάθαρες, που θα έχουν την ικανότητα να προσλαμβάνουν και να αξιολογούν την αντικειμενική πραγματικότητα. Αισθήσεις που θα χαίρονται την ομορφιά του κόσμου, με τον τρόπο ενός υγιούς υλοζωισμού. Και συνείδηση που, μέσα και από την ταξική πάλη, θα διαμορφώνεται έτσι ώστε να μπορεί να αλλάξει όσα πρέπει να αλλάξουν για να γεννηθεί ένας νέος καλύτερος κόσμος.

Η χρήση των ποικίλων εξαρτησιογόνων ουσιών, που θολώνουν το νου και διαστρέφουν τις αισθήσεις, που παρεμβαίνουν ανάμεσα στο χρήστη και την αντικειμενική πραγματικότητα, δημιουργώντας έναν κόσμο παραισθήσεων, αυτήν ακριβώς την απόλαυση της χαράς της ζωής παρεμποδίζει και διαστρεβλώνει. Γιατί λοιπόν είναι πουριτανισμός η άρνηση της νομιμοποίησής τους: Μήπως αυτού του είδους οι θεωρίες προπαγανδίζουν τελικά έναν ευδαιμονισμό εντελώς μεταφυσικό - και πάρα πολύ βολικό για την άρχουσα τάξη; Εναν ευδαιμονισμό που δέχεται την απόλαυση, φτάνει αυτή η απόλαυση να μην αφορά τα αγαθά του πραγματικού κόσμου; Να διακινδυνεύσουμε το συμπέρασμα ότι η μεν θρησκεία μεταθέτει τη χαρά και την απόλαυση στο μετά θάνατον Παράδεισο, ενώ οι εκμεταλλεύτριες τάξεις μεταθέτουν τον ίδιο αυτό "παράδεισο" στη Γη, προπαγανδίζοντας τη χρήση των εξαρτησιογόνων ουσιών; Η εργατική τάξη με το κόμμα της είναι εκείνη που αγωνίζεται να οικοδομήσει έναν υλικό, χειροπιαστό, γήινο παράδεισο, μέσα από ένα δύσβατο δρόμο, που όμως είναι και ο μόνος ιστορικά έγκυρος.

Κανένας πολιτικός χώρος δεν έχει - και δεν μπορεί να έχει, από τις ίδιες του τις ταξικές αναφορές - επεξεργαστεί τόσο βαθιά και ουσιαστικά τα ζητήματα που αφορούν την απελευθέρωση του ανθρώπου - λαμβάνοντας υπόψη και τις ιδιαιτερότητες του καθενός - από οικονομικές, κοινωνικές, ηθικές δεσμεύσεις, όπως το ΚΚΕ. Ας αναφέρουμε ενδεικτικά τη συμβολή του σε ζητήματα όπως η αλλαγή του οικογενειακού δικαίου - ένα ζήτημα που συνειδητά υπονομεύουν οι υπόλοιποι πολιτικοί χώροι. Η οριστική απελευθέρωση του ανθρώπου δεν μπορεί να επιτευχθεί μέσα σε μια εκμεταλλευτική κοινωνία. Το ανθρώπινο γένος στο σύνολό του θα καταχτήσει και την ηθική του απελευθέρωση μέσα σε έναν καινούριο κόσμο, του οποίου η βασική προϋπόθεση θα είναι η κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο: στο σοσιαλισμό και τον κομμουνισμό.

Δώρα ΜΟΣΧΟΥ

Ιστορικός