Πέντε σημεία προς διευκρίνιση

Το Σχέδιο Προγράμματος αποτελεί, κατά τη γνώμη μου, θετική αφετηρία για την τόσο σημαντική αυτή δουλιά που έχουμε μπροστά μας. Θα έπρεπε, ωστόσο, να είχε προηγηθεί καλύτερη προετοιμασία, με την έννοια ότι το κομματικό δυναμικό θα έπρεπε να είχε συμμετάσχει, με κάποιο τρόπο, στην προετοιμασία του Σχεδίου Προγράμματος, όπως για παράδειγμα έγινε με το κείμενο για το σοσιαλισμό. Ενα προκαταρκτικό σχέδιο θα μπορούσε να συζητηθεί μέχρι τις ΑΕ, θεωρητική συζήτηση για ειδικά θέματα θα μπορούσε να είχε ανοίξει στην ΚΟΜΕΠ ή σε ειδικές εκδόσεις της "Σύγχρονης Εποχής" και τα κομματικά μέλη θα έπρεπε να είχαν ενημερωθεί για το ποια σημεία του παλιού Προγράμματος σκέφτεται η ΚΕ να αλλάξει καθώς και για τις βασικές εκτιμήσεις που υπήρξαν στην ΚΕ για τα ζητήματα αυτά.

Το πρώτο ζήτημα που θα πρέπει να διευκρινιστεί καλύτερα στο Σχέδιο Προγράμματος είναι εκείνο των κοινωνικών δυνάμεων του αντιιμπεριαλιστικού αντιμονοπωλιακού δημοκρατικού μετώπου. Αναφέρομαι ειδικότερα στα μεσαία στρώματα, γιατί τα υπόλοιπα αναλύονται στο Σχέδιο. Νομίζω ότι πρέπει να γίνει ευκρινής ο διαχωρισμός ανάμεσα σε όσους διαθέτουν μικρή ιδιοκτησία και εργάζονται μόνοι τους και σε όσους εκμεταλλεύονται εργατική δύναμη. Οι πρώτοι αποτελούν κατά κανόνα τα φτωχά μεσαία στρώματα, των οποίων το βιοτικό επίπεδο λίγο διαφέρει από εκείνο της εργατικής τάξης. Το στρώμα αυτό είναι ο πιο συνεπής σύμμαχος της εργατικής τάξης στο αντιιμπεριαλιστικό αντιμονοπωλιακό δημοκρατικό μέτωπο. Μπορεί, επίσης, με λιγότερη δυσκολία να αποδεχτεί και να παλέψει για τη σοσιαλιστική επαναστατική αλλαγή. Το βαθμιαίο και εθελοντικό πέρασμά του στο σοσιαλιστικό συνεταιρισμό μπορεί πιο εύκολα να γίνει.

Αντίθετα, το δεύτερο στρώμα, εκείνο δηλαδή που ανήκει στα μεσαία στρώματα, αλλά εκμεταλλεύεται εργατική δύναμη (μέχρι πέντε περίπου εργάτες, σύμφωνα με τους υπολογισμούς, γιατί διαφορετικά θα πρέπει να το κατατάξουμε στην αστική τάξη), είναι λιγότερο συνεπής σύμμαχος στο μέτωπο. Επίσης, δύσκολα θα αποδεχτεί το πέρασμα στο σοσιαλιστικό συνεταιρισμό. Ετσι, για το στρώμα αυτό η επιδίωξή μας θα πρέπει να είναι η συμμαχία σήμερα στο πλαίσιο του μετώπου και η ουδετεροποίησή του κατά την επαναστατική αλλαγή. Στην πράξη αυτό σημαίνει να μην τρέφουμε αυταπάτες για το στρώμα αυτό, να προτάσσουμε τα συμφέροντα της εργατικής τάξης απέναντί του, αλλά και να μην εγκαταλείπουμε στιγμή την προσπάθεια για συμμαχία ή τουλάχιστον ουδετεροποίησή του. Τέτοια ήταν άλλωστε και η θέση των κλασικών (βλ. ενδεικτικά την αντίστοιχη διάκριση στο Β. Ι. Λένιν, "Η ανάπτυξη του καπιταλισμού στη Ρωσία", Απαντα τ. 3 και Φ. Ενγκελς, "Το αγροτικό ζήτημα στη Γαλλία και τη Γερμανία", Διαλεχτά Εργα τ. ΙΙ, σ. 490 επ.).

Το δεύτερο σημείο που χρειάζεται διευκρίνιση είναι οι πολιτικές συμμαχίες στο πλαίσιο του μετώπου. Πρέπει να γίνεται ξεκάθαρο ότι η προώθηση των κοινωνικών συμμαχιών δεν οδηγεί πάντοτε και οπωσδήποτε στην εμφάνιση αντιιμπεριαλιστικών μικροαστικών πολιτικών δυνάμεων. Είναι εξίσου πιθανό η ριζοσπαστικοποίηση των συμμαχικών της εργατικής τάξης κοινωνικών δυνάμεων να μη δημιουργήσει πολιτικούς εκφραστές. Αυτό πρέπει να διευκρινιστεί, γιατί, αλλιώς, υπάρχει ο κίνδυνος να αναζητήσουμε στο μέλλον πολιτικούς συμμάχους, ενώ τέτοιοι μπορεί να μην υπάρξουν. Κάτι τέτοιο ενδέχεται να μας σπρώξει σε συμμαχίες με μικροαστικές πολιτικές δυνάμεις που δεν είναι πράγματι αντιιμπεριαλιστικές.

Το τρίτο σημείο που χρειάζεται, κατά τη γνώμη μου, προσοχή είναι η δυνατότητα ανάδειξης κυβέρνησης από το αντιιμπεριαλιστικό αντιμονοπωλιακό δημοκρατικό μέτωπο. Πρέπει να φαίνεται ξεκάθαρα στο πρόγραμμα ότι η ρήξη με το αστικό κράτος δε συνδέεται οπωσδήποτε με την ανάδειξη τέτοιας κυβέρνησης. Η αποφασιστική σύγκρουση για την εξουσία μπορεί να γίνει πριν ή μετά την ανάδειξη τέτοιας κυβέρνησης, είτε γιατί το παλλαϊκό μέτωπο θα είναι τόσο ισχυρό και θα έχει αγκαλιάσει ενεργητικά την πλειοψηφία των λαϊκών μαζών, ώστε δε θα πρέπει να περιμένει την επικράτησή του στις κοινοβουλευτικές εκλογές, είτε γιατί η άρχουσα τάξη θα προσπαθήσει να δώσει το αποφασιστικό χτύπημα πριν την ανάδειξη κυβέρνησης του μετώπου, φοβούμενη ότι μετά από ένα τέτοιο γεγονός η συγκυρία θα είναι εξαιρετικά δύσκολη για αυτήν. Μπορεί, όμως, το μέτωπο να περιμένει την ενδυνάμωση της θέσης του μέσα από την ανάδειξη κυβέρνησής του και τις αντιιμπεριαλιστικές αντιμονοπωλιακές δημοκρατικές αλλαγές στις οποίες θα προχωρήσει. Ετσι, θα κρίνει ότι η τελική σύγκρουση για την εξουσία συμφέρει να γίνει μετά την κατάκτηση και της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας. Ενδέχεται, επίσης, η ίδια η άρχουσα τάξη να περιμένει να δώσει το αποφασιστικό χτύπημα μετά την ανάδειξη κυβέρνησης του μετώπου. Αυτό, άλλωστε, έγινε με μια έννοια στη Χιλή το 1973 κάτω από το βάρος και των διεθνών συσχετισμών.

Τέταρτο, πρέπει να διευκρινιστεί το αν η ταξική πάλη, το τσάκισμα του αστικού κράτους και η εγκαθίδρυση της εργατικής εξουσίας θα πάρουν τη μορφή της ένοπλης αντιπαράθεσης. Καταρχήν, είναι βέβαιο ότι η άρχουσα τάξη και ο ιμπεριαλισμός θα προσφύγουν στην ένοπλη βία, εκτός αν ο διεθνής και εσωτερικός συσχετισμός δυνάμεων δεν της το επιτρέψουν. Κατά συνέπεια, το λαϊκό κίνημα πρέπει να προετοιμάζεται για κάθε ενδεχόμενο, πολύ περισσότερο αν θέλει να επιτύχει ένα, όσο είναι δυνατό, πιο ειρηνικό πέρασμα. Είναι επίσης βέβαιο ότι η εργατική τάξη και οι σύμμαχες κοινωνικές δυνάμεις προτιμούν την ειρηνική επιβολή της θέλησης της μεγάλης λαϊκής πλειοψηφίας, γιατί κάθε ένοπλη σύγκρουση συνεπάγεται την απώλεια ανθρώπινων υπάρξεων (πριν απ' όλα από την εργατική τάξη) και καταστροφή των παραγωγικών δυνάμεων. Οσο πιο μαζικό, πιο καλά οργανωμένο και συνειδητοποιημένο (με απήχηση στις ένοπλες δυνάμεις και γενικά στο εσωτερικό του αστικού κράτους), έτοιμο για όλες τις μορφές της ταξικής πάλης, με διεθνή απήχηση και στήριξη είναι το παλλαϊκό μέτωπο, τόσο λιγότερες θα είναι οι δυνατότητες της άρχουσας τάξης να πνίξει με τα όπλα το λαϊκό ξεσηκωμό. Αξίζει, νομίζω, να πάρει υπόψη του το νέο πρόγραμμα τη σχετική ανάλυση του 10ου Συνεδρίου για το ζήτημα αυτό.

Το πέμπτο σημείο αφορά το σοσιαλιστικό κράτος. Η Θέση 36 πρέπει να εμπλουτιστεί. Σοσιαλιστικό κράτος σημαίνει ένοπλο λαό, πολύμορφη ενεργητική λαϊκή συμμετοχή σε όλα τα επίπεδα, στο εργοστάσιο, στο γραφείο, στη γειτονιά, στο χωριό, στη Λαϊκή Βουλή, στο δικαστήριο. Το εργατικό κράτος θα πρέπει να βασίζεται στο συνεχή και αποτελεσματικό έλεγχο των κρατικών στελεχών (βουλευτές, υπουργοί, στελέχη του στρατού, της δημόσιας διοίκησης, της δικαιοσύνης κλπ.) από τα κάτω. Γι' αυτό το πρόγραμμα πρέπει να αναφέρεται στις βασικές αρχές συγκρότησης του κράτους αυτού: αιρετότητα, ανακλητότητα, εναλλαγή, έλεγχος και αμοιβή με συνηθισμένο εργατικό μισθό όλων των κρατικών στελεχών, τα οποία επιπλέον πρέπει να προέρχονται κατά κύριο λόγο από την εργατική τάξη (βλ. ενδεικτικά Κ. Μαρξ, "Ο εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία", σ. 79 και Β. Ι. Λένιν, "Κράτος και επανάσταση", σ.40 επ., 45 επ.). Νομίζω πως έτσι συνοπτικά πρέπει να συμπεριληφθούν στο νέο πρόγραμμα για να τονίσουν, ανάμεσα σε άλλα, την άβυσσο που χωρίζει την αστική από την εργατική εξουσία.

Τέλος, το νέο Πρόγραμμα πρέπει να αποτελέσει την αφετηρία για την εκπόνηση μελετών (άρθρων, βιβλίων, διαλέξεων) που θα εξειδικεύουν διάφορες πλευρές του σοσιαλισμού. Στόχος δε θα είναι η, ανέφικτη άλλωστε, λεπτομερής περιγραφή της μελλοντικής κοινωνίας, αλλά η εξειδίκευση με βάση τη σκέψη των κλασικών, το πρόγραμμα του κόμματος και την εμπειρία των πρώην σοσιαλιστικών χωρών. Τέτοια θέματα θα μπορούσαν να είναι: ΚΚ και σοσιαλιστικό κράτος, δημοκρατία και σοσιαλισμός, εργατική συμμετοχή στη σοσιαλιστική παραγωγή, παραγωγικότητα της εργασίας και σοσιαλισμός, νέες τεχνολογίες και σοσιαλισμός, γυναίκα και σοσιαλισμός, εργασία και ελεύθερος χρόνος στο σοσιαλισμό, προστασία του περιβάλλοντος και σοσιαλισμός κλπ.

Οι μελέτες αυτές, στηριγμένες αυστηρά σε επιστημονικά και όχι ουτοπικά θεμέλια, πρέπει να αποτελούν τμήμα των επιστημονικών και πολιτικών επεξεργασιών μας που αφορούν τα σημερινά προβλήματα δίνοντας έτσι την απελευθερωτική προοπτική της σοσιαλιστικής επανάστασης και του κομμουνισμού, κεντρίζοντας το όνειρο και τη φαντασία των εργαζομένων για ένα καλύτερο αύριο. Θα συμβάλλουν, με τον τρόπο αυτό, στη δραστηριοποίηση των λαϊκών δυνάμεων, θα συνδέουν καλύτερα τους σημερινούς αγώνες με την επαναστατική αλλαγή.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΛΤΣΩΝΗΣ

μέλος της Συντακτικής Επιτροπής της ΚΟΜΕΠ