"Ολα τα κυπαρίσσια δείχνουνε μεσάνυχτα/

Ολα τα δάχτυλα/

Σιωπή"

...

"Αχ! Δύσεις", είχε δει πολλές... Τη δική του "δύση", ο Οδυσσέας Ελύτης,την εγκατέλειψε σε μας ..."Δυτικά της λύπης". Της δικής μας λύπης για "τ' άστρο που θέλησες να βρεις μέσα στο πένθος". Ο ποιητής θα έχει "μια γη θανάσιμη που τη φυλλομετράς αδιάκοπα / και δεν κοιμάσαι"... Κι όπου κι αν προχωρήσεις ανοίγεται το διάστημα, "κι όποια λέξη κι αν στείλεις στο άπειρο μ' αγκαλιάζει. Μάντεψε, κόπιασε, νιώσε...". Οποια λέξη εμπιστεύτηκε στο άπειρο των ψυχών μας θα μας αγκαλιάζει. Η πόλη γκρεμίζει την "πύλη" για να περάσει ο διαπρεπής της "κοινωνίας της ψυχής" που νοστάλγησε το φως του πνεύματος και της ποίησης. Το βαθύ μυστικό του κόσμου και της ζωής που μας εμπιστεύτηκε αγγίζει "τα λευκά της μοναξιάς μας μόρια". "Πάνω από τη σκουριά του χαλασμένου κόσμου στροβιλίζοντας, θα παν να / δικαιώσουν τη μικρή μου σύνεση".

Ολα μπορούμε να τα συγχωρήσουμε, αλλά το θάνατο ποτέ. Γιατί κλέβει τον "Ηλιο" τον "ηλιάτορα" από τους ήλιους μας. "Ο καημός του θανάτου τόσο με πυρπόλησε, που η λάμψη/ μου επέστρεψε στον ήλιο. Κείνος με πέμπει τώρα μέσα στην τέλεια σύνταξη της/ πέτρας και του αιθέρος". Ας συγκρατήσουμε, λοιπόν, δημιουργικά, ποιητικά, τη μελαγχολία για το τέλος της ζωής, το θάνατο. Αλλωστε, ο ίδιος ο ποιητής οραματίστηκε το ταξίδι πέρα από τον αισθητό κόσμο, περπάτησε προς έναν άλλο κόσμο, όπου φέγγει "ο ήλιος ο χωρίς βασιλέματα". Εφυγε, έχοντας απαγγείλει τα λόγια που απομαγνητίζουν το θάνατο. Γιατί τη στιγμή της τελείας "Δυτικά της λύπης" εψιθύρισε "Κοιμάται πιο βαθιά κείνος που έχει περιβραχεί απ' την Ιστορία/ Μπρος μ' ένα σπίρτο ας την ανάψεις σαν οινόπνευμα/ Ποίηση μόνο είναι/ Κείνο που απομένει. Ποίηση. Δίκαιη και ουσιαστική κι ευθεία".

Αυτή είναι η ποίηση του Οδ. Ελύτη. Δίκαιη, ουσιαστική, ευθεία για όλους τους ανθρώπους και για όλο το λαό μας. Γιατί η Ποιητική του διαδραματίστηκε μέσα σ' αυτό τον κόσμο, "τον μικρό, τον μέγα". Συνέλαβε το κοσμικό δράμα, το πλήρες νόημα της ζωής και του κόσμου, μέσα στον κόσμο, μέσα στη ζωή. Δεν μπορεί να νοηθεί ψυχικός βίος, που να μη βρίσκεται διαρκώς σε επαφή με τον έξω κόσμο. Αλλωστε, ο ίδιος έλεγε: "εγώ σαν άνθρωπος που ζω, δεν είμαι ασκητικός. Θα 'λεγα καλύτερα πως είμαι αισθησιακός (...). Θα 'λεγε κανείς πως το "ασκητικό" σε μένα βρίσκεται αλλού. Επειδή ζω με λίγα πράγματα μέσα σ' αυτά τα δύο δωμάτια και επειδή δεν πολυβγαίνω, επειδή δε συμμετέχω στις κοινωνικές εκδηλώσεις - κι ούτε σε δημόσιες συγκεντρώσεις".

Μα η ζωή δεν είναι, μόνο ή κυρίως, εκεί. Είναι κι εκεί που τη συνάντησε και ο ποιητής. Εκεί, που τη συναντούν όλοι οι μεγάλοι ποιητές. Είναι στο "δρόμο" της αγωνίας και των αγώνων του λαού του και της χώρας του. Της κοινής, συλλογικής μνήμης, που, βαδίζοντας στο παρόν και το μέλλον, έρχεται από το παρελθόν της ιστορίας και του πολιτισμού μας, σαν "σοδειά της φυλής". Γι' αυτό ο Ελύτης έγραψε στο αριστούργημά του "Αξιον Εστί": "ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ ήλιε νοητέ/ και μυρσίνη συ δοξαστική/ μη παρακαλώ σας μη/ λησμονάτε τη χώρα μου!".

Τα ελληνικά χρώματα, η γνήσια λυρική ουσία, η θαυμαστή γεωμετρία των ποιητικών του συλλήψεων και η αρμονία των γλωσσικών του επιτευγμάτων, είναι οι αρετές του έργου του Ελύτη. Θα επιμείνουμε στη γλώσσα του, την καθάρια, την ελληνική, την οποία με πάθος υπερασπιζόταν. "Τόσο πολύ αισθάνομαι - έλεγε - να είναι η ζωή μου συνυφασμένη μ' αυτήν την "υδρόγεια λαλιά" που δεν είναι παρά η οπτική φάση της ελληνικής λαλιάς, της ικανής με τη διπλή υπόσταση να ομιλεί και να ζωγραφίζει". "Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική... Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρου... Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου, με τα πρώτα - πρώτα Δόξα Σοι!".

Ολο του το έργο είναι ένα σαγηνευτικό τραγούδι ομορφιάς και ελευθερίας. "Ζωγράφος" αστείρευτος της ελληνικής ψυχής και του ελληνικού χώρου, προικισμένος με ανώτερη συνείδηση "σπούδασε" τα "κινήματα" της καρδιάςκαι των πόθων του ελληνικού λαού. Η έκφραση του ψυχισμού και της ταυτότητας του λαού μας, άγγιξαν το "χαμένο θαύμα", στο οποίο τόσο πάσχισε ο ποιητής να μας μυήσει. Με τον απελευθερωτικό και επαναστατικό στην περίπτωση του "Αξιον Εστί" λόγο του, με τη γενναιότητα των συναισθημάτων του, την υπερηφάνεια του, τον κοινωνικό του προβληματισμό και την "συνεργασία" του με την ελληνική φύση, πορεύτηκε στο ποιητικό του "σύμπαν", πλουτίζοντας τον ελληνικό πολιτισμό. Ο κόσμος των αισθήσεων, του μυστηρίου της ψυχής, του ονείρου, του θαύματος και της ελπίδας ευγνωμονεί τον ποιητή της δικαιοσύνης, τον ποιητή των ιδανικών και του ήλιου.

"Ο Ελύτης" - γράφει ο Μάριο Βίτι - "πίστεψε αμετανόητα στην παντοδυναμία της φαντασίας, παραμέρισε με αποφασιστική χειρονομία την επανάληψη της ζωής στην τέχνη, ανέστησε μια ζωή διαφορετική με τα μέσα της τέχνης, για να επαναφέρει το θάρρος σε όσους πιστεύουν στην υπεροχή του ποιητικού λόγου και αναζητούν σ' αυτόν τη μόνη γνήσια όψη της ζωής, ή, όπως θα λέγαμε για άλλους ποιητές, την εγρήγορση της συνείδησης, έτσι ώστε να καταξιωθεί το καθημερινό βάρος της ύπαρξης".

Ο Λίνος Πολίτης, στη Συνοπτική Ιστορία της Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας, γράφει για τον Οδυσσέα Ελύτη: "Ο δρόμος πέρα από τον υπερρεαλισμό φτάνει σε θαυμαστό αποτέλεσμα μέσα από την ποίηση του Ελύτη. Η καινούρια ποιητική ελευθερία κάνει εδώ να αναβλύσει μια ποίηση χαρούμενη, νεανική, πλημμυρισμένη από φως και από Αιγαίο, κυριαρχημένη ακόμα, σε αντίθεση με τον πρώτο υπερρεαλισμό και από μια μεσογειακή αίσθηση του μέτρου και της τάξης".

Ο Οδυσσέας Ελύτης, πάντως, διευκρίνιζε "ουδέποτε ήμουν οπαδός της υπερρεαλιστικής σχολής. Βρήκα ορισμένα κατάλληλα στοιχεία, τα οποία προσάρμοσα στο ελληνικό φως".

Για κείνον η ποίηση ήταν "πόλεμος προς τον χρόνο και τη φθορά"."Κλεισμένος" - έλεγε σε κάποια συνέντευξή του - "στα πενήντα τετραγωνικά μου, συνεχίζω αυτόν τον πόλεμο. Και άσχετα εντελώς αν βγαίνω νικητής ή όχι, σε μια τέτοιου είδους μάχη, ομολογώ βρίσκω την ύψιστη ικανοποίηση. Σε μια εποχή θριάμβου των ποσοτικών εκτιμήσεων, βλέπω την ποίηση σαν τη μόνη ενδεδειγμένη να διαφυλάξει το ιερό και απαραβίαστο της ανθρώπινης προσωπικότητας".

Ομως "άσχετα" αν αισθανόταν "νικητής ή όχι", ήταν νικητής. Νίκησε το χρόνο κι ας νικήθηκε από τον θάνατο. Ο ευαγγελισμός της ψυχής ξεπερνά σε μέγεθος κάθε υπαρκτό ή ανύπαρκτο χρόνο. Η χώρα που τώρα τον καλωσορίζει δε φοβάται πια τον χρόνο. Τον υποδέχεται ο ουρανός με πολλές "τύψεις", αλλά εκείνος χαμογελάει και μας γνέφει "- Ολα χάνονται. Του καθενός έρχεται η ώρα. - Ολα μένουν. Εγώ φεύγω. Εσείς να δούμε τώρα".

Εμείς να δούμε τώρα!

Σοφία ΑΔΑΜΙΔΟΥ