Ορισμένες σκέψεις για την πολιτιστική πολιτική

Η πολύχρονη δράση της άρχουσας τάξης και οι κατευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Ενωσης στη χώρα μας έχουν βαριές επιπτώσεις και στον τομέα του πολιτισμού.

Η πολιτική - κυρίως τα τελευταία χρόνια - τόσο της ΝΔ όσο και του ΠΑΣΟΚ στο χώρο του πολιτισμού, ευθυγραμμισμένες πλήρως με τις βασικές κατευθύνσεις της ΕΕ, έχει δημιουργήσει ένα σύστημα δομών και αξιών, που υπονομεύουν την ταυτότητα του ελληνικού πολιτισμού, ρευστοποιούν χυδαία το καλλιτεχνικό προϊόν, οδηγούν στην πολιτιστική υποβάθμιση των μαζών, για να πετύχουν και την καλλιτεχνική ομογενοποίηση των χωρών - μελών της ΕΕ στα πλαίσια της ολοκλήρωσης.

Ετσι, η πολιτιστική ζωή του τόπου πολιορκείται ακόμα πιο ασφυκτικά από την αντιδραστική παρέμβαση του αυταρχικού κράτους, τη δράση των διαφόρων πολυπλόκαμων κυκλωμάτων και μονοπωλίων παραγωγής και εμπορίας καλλιτεχνικών προϊόντων, τη δράση πολύμορφων ιδεολογικών μηχανισμών της άρχουσας τάξης.

Πρέπει να προσθέσουμε στα προηγούμενα, τον καθοριστικό ρόλο που παίζουν τα προγράμματα της ΕΕ, όπως Καλειδοσκόπιο 2000, Ραφαέλ κλπ. καθώς και οι χρηματοδοτήσεις από το 1ο και 2ο Πακέτο Ντελόρ, που γίνονται στην προοπτική της πολιτιστικής ενσωμάτωσης της χώρας μας, της παραπέρα εμπορευματοποίησης της τέχνης, ενισχύοντας έργα και καλλιτεχνικές φόρμες "ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος", όπως λέγεται, δοκιμασμένες και εμπορικά πετυχημένες μα πάνω απ' όλα κοινωνικά επικίνδυνες για τους εργαζόμενους και τη νεολαία.

Οσον αφορά τις επιπτώσεις αυτής της επίθεσης:

- Ο αρχαιολογικός πλούτος της χώρας μας γίνεται το κέντρο που γύρω του θα στηθεί ένα ολόκληρο τουριστικό παζάρι, τσαλακώνοντας την ομορφιά και τη σημασία του στο όνομα της αυτοχρηματοδοτούμενης συντήρησής του.

- Οι δημιουργοί σε ένα περιβάλλον άγχους και ανασφάλειας πρέπει σήμερα να περάσουν το έργο τους μέσα από τις συμπληγάδες πέτρες των ΜΜΕ, του σπόνσοριγκ και της κυβερνητικής αδιαφορίας. Πατώντας πάνω στην κυβερνητική αδιαφορία οι χορηγοί τρέχουν να καλύψουν αυτό το κενό χρησιμοποιώντας τη χορηγία όχι μόνο για να φτιασιδώσουν το προφίλ τους στην κοινωνία, αλλά και να το χρησιμοποιήσουν σαν παραβάν ανάμεσα στο δημιουργό και τον θεατή απορροφώντας εκείνες τις αξίες της τέχνης που έρχονται σε σύγκρουση με την αναπαραγωγή του κυρίαρχου πολιτισμού.

- Η ΤΑ εγκλωβίστηκε σε μεγάλο βαθμό στο φαύλο κύκλο των καλοκαιρινών εκδηλώσεων, χωρίς ενότητες περιεχομένου, στηριζόμενη κυρίως στους καλλιτεχνικούς διευθυντές και στα "καλλιτεχνικά γραφεία" και όχι στις δικές της δυνάμεις, στα πολιτιστικά της στέκια και κέντρα, παρουσιάζοντας τα σύγχρονα εμπορικά μουσικά "μπουμπούκια" και θιάσους, με τα "φτασμένα" ονόματα, που αντικειμενικά προωθούσαν την παθητική ψυχαγωγία και όχι την ενεργητική επαφή των δημοτών με την καλλιτεχνική δημιουργία.

Ταυτόχρονα η ΤΑ υποτάχθηκε σε μεγάλο βαθμό στον "ρεαλισμό" των χαμηλών έως ανύπαρκτων κρατικών χρηματοδοτήσεων με συνέπεια την αναζήτηση χορηγών και "δοκιμασμένων" καλλιτεχνών και όχι την αγωνιστική διεκδίκηση πόρων.

- Τα πολιτιστικά κέντρα, οι μορφωτικοί σύλλογοι, τα στέκια εκβιάζονται από την κυβέρνηση να γίνουν πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου, να ενταχθούν στους Ιδιωτικούς Πολιτιστικούς Οργανισμούς των Δήμων, ή στα δίκτυα πόλεων, προκειμένου να τους ανοίξουν κάποιες πόρτες χρηματοδότησης.

- Τα ΜΜΕ, κυρίως τα ιδιωτικά, είναι εναρμονισμένα πλήρως με την ηθική και τα συμφέροντα των αφεντικών τους. Τα πολιτιστικά τους προϊόντα "προσφέρουν" στον αναγνώστη - θεατή, την ευκαιρία να "ζήσει" την αυταπάτη μιας άλλης ζωής, να "παίξει" κοινωνικούς ρόλους που στην καθημερινή του ζωή είναι απρόσιτοι.

Η ζωή μέσω υποκατάστατων είναι ο στόχος γι' αυτό θέλουν να κάνουν τη φαντασία να είναι πιο πραγματική από την πραγματικότητα. Γι' αυτό τα μηνύματα είναι τόσο πυκνά και τόσο σύντομα και γρήγορα εναλλασσόμενα, ώστε να μην προλαβαίνει να λειτουργήσει η κρίση παρά μόνο το συναίσθημα.

Στην ουσία παράγουν και αναπαράγουν αξίες, αντιλήψεις και πρότυπα συμπεριφοράς που δένουν με την "κοινωνική αφασία", την φυγή ή την "κοινωνική συναίνεση".

Η πολιτική της κυβέρνησης κάνει πράξη με συγκεκριμένα μέτρα τον πολιτισμό των δύο ταχυτήτων, τον πολιτισμό του τζόγου και της αρπαχτής.

Προικοδοτεί μια τέχνη για τους λίγους, γι' αυτούς που μπορούν να πληρώσουν και να απολαύσουν, και μια στρεβλωτική τέχνη για τους πολλούς.

Ο προϋπολογισμός που κατέθεσε φέτος η κυβέρνηση είναι αποκαλυπτικός των στόχων της. Από τη μια μηδένισε τα κονδύλια για καλλιτεχνικές δραστηριότητες της ΤΑ για την ενίσχυση των βιβλιοθηκών και των Πνευματικών της Κέντρων και από την άλλη έδωσε 2,5 δισεκατομμύρια δραχμές στο Ιδρυμα Λαμπράκη(Μέγαρο Μουσικής) για λειτουργικά έξοδα.

Γενικότερα η πολιτική της κυβέρνησης έχει σαν στόχους:

α) Την εξαφάνιση κάθε κύτταρου ανάδειξης νέου πολιτιστικού έργου, που θα είναι συνέχεια της ελληνικής πολιτιστικής δημιουργίας ιδιαίτερα της προοδευτικής.

β) Τον παραγκωνισμό των θεσμών και των φορέων που μπορούν να παίξουν αυθεντικό κοινωνικό ρόλο στην ανάπτυξη του πολιτισμού μας, (καλλιτεχνική παιδεία, σύλλογοι, Πνευματικά Κέντρα, παραδοσιακοί καλλιτέχνες, συνδικαλιστικοί φορείς καλλιτεχνών) τοποθετώντας στη θέση τους θεσμούς και φορείς πλήρως ελεγχόμενους από το μεγάλο κεφάλαιο. (Δίκτυα Πόλεων, Ιδιωτικοί Πολιτιστικοί Οργανισμοί, Ιδρύματα όπως Λαμπράκη, Γουλανδρή, επιτροπές προσωπικοτήτων κλπ. ).

γ) Την ελαχιστοποίηση της κρατικής στήριξης στις καλλιτεχνικές δραστηριότητες για να ανοίξει διάπλατα ο δρόμος για την "ιδιωτική πρωτοβουλία" δηλαδή το μεγάλο κεφάλαιο.

δ) Την παρεμπόδιση της ουσιαστικής επαφής των εργαζομένων και της νεολαίας με την πολιτιστική δημιουργία.

Σε ιδεολογικό επίπεδο επιχειρείται:

- Από τη μια στη θέση της αντικειμενικής βάσης της κρίσης του καπιταλισμού (την οικονομική κρίση, την ανεργία και τον πληθωρισμό, τους ιμπεριαλιστικούς πολέμους) να μπαίνει μια μεταφυσική "κρίση αξιών". Γίνεται προσπάθεια από τους ιδεολογικούς μηχανισμούς της άρχουσας τάξης να καλλιεργηθεί μια "ψυχολογία" της κρίσης. Οτι σήμερα ο άνθρωπος ζει σε μια οριστική κατάσταση. Οτι είναι μόνος του, αυτόνομος, ξεχωριστός. Καλλιεργείται η ψυχολογία της φυγής, του αναχωρητισμού και η ιδεολογία του "τίποτα".

Το νέο είναι η υποταγή στη σημερινή κατάσταση ενώ το παλιό "μυθοποιείται" και γίνεται "ρετρό" για να μη μπορεί να γίνει σκαλοπάτι συνέχειας.

Η κρίση της τέχνης θεωρείται καθαρά "εσωκαλλιτεχνικό" γεγονός δηλαδή κρίση των εκφραστικών μέσων, της καλλιτεχνικής φόρμας κλπ. και όχι της αντανάκλασης και της παρέμβασης του περιεχομένου του καλλιτεχνικού έργου.

- Από την άλλη επιχειρείται έντονα πλέον να περάσει η άποψη ότι η τέχνη είναι ενιαία και ο πολιτισμός ενιαίος έξω από τάξεις και συμφέροντα. Επιχειρείται η διάκριση μεταξύ υλικού πολιτισμού και πνευματικού πολιτισμού, με αποτέλεσμα η ταξική βάση των δύο πολιτισμών να αντικαθίσταται εξ αντικειμένου, από τον "αταξικό" διαχωρισμό μεταξύ ελιτισμού και μαζικής κουλτούρας.

Το κριτήριο είναι η λεγόμενη "ποιότητα" του έργου που οδηγεί με τη σειρά της στο μεταφυσικό διαχωρισμό μορφής και περιεχομένου.

Μέσα σε αυτές τις συνθήκες το ΚΚΕ πρέπει να αρθρώσει το δικό του λόγο με θέσεις και στόχους που θα δίνουν απάντηση στα σημερινά οξυμένα προβλήματα στο χώρο του πολιτισμού, που θα συσπειρώνουν τους εργαζόμενους και τους πνευματικούς ανθρώπους στο χτίσιμο του αντιιμπεριαλιστικού, αντιμονοπωλιακού δημοκρατικού μετώπου.

Σε αυτή την κατεύθυνση δε νομίζω ότι βοηθούν οι θέσεις στα ντοκουμέντα του 15ου Συνέδριου που αναφέρονται στον πολιτισμό. Αυτό είναι αποτέλεσμα της αδυναμίας ενασχόλησης της απερχόμενης ΚΕ με τα ζητήματα της πολιτιστικής πολιτικής.

Πρέπει όλοι μας να πειστούμε ότι η τέχνη και ο πολιτισμός είναι ουσιαστικό και αξεχώριστο στοιχείο της γενικότερης ταξικής ιδεολογικής πάλης. Οτι η προοδευτική τέχνη ριζώνει, διαμορφώνει και διαμορφώνεται μέσα στους αγώνες του λαού που τους εκφράζει και παίζει ρόλο ισχυρού ιδεολογικού όπλου των προοδευτικών δυνάμεων, όπλο λαϊκής πάλης.

Στις προτεραιότητες της νέας ΚΕ και των Νομαρχιακών οργανώσεων θα πρέπει να είναι:

α) Η μελέτη σε βάθος της μαρξιστικής - λενινιστικής αισθητικής.

β) Η μελέτη των νέων φαινομένων στον τομέα του πολιτισμού και της τέχνης όπως εμφανίζονται στη χώρα μας.

γ) Η ιδεολογική μας παρέμβαση στην πρακτική και την πείρα του μαζικού πολιτιστικού και εργατικού κινήματος με ζωντανό τρόπο.

Η μέχρι τώρα μικρή εμπειρία μάς δείχνει ότι μπορούμε σαν Κόμμα να κάνουμε σοβαρά βήματα προς τα εμπρός και σε αυτό τον τομέα.

Ομως πρέπει να παρθούν μια σειρά μέτρα που θα δημιουργήσουν προϋποθέσεις ουσιαστικής παρέμβασης, όπως:

- Συζήτηση σε επίπεδο πόλεων του προσανατολισμού δράσης στον τομέα του πολιτισμού με μετρήσιμες αποφάσεις και παράλληλη χρέωση στελεχών.

- Ενίσχυση της συμμετοχής του Κόμματος σε πολιτιστικά δρώμενα.

- Δημιουργία οργανισμού Φεστιβάλ της ΚΝΕ, χρονική επέκταση των δραστηριοτήτων του, ουσιαστικότερη βοήθεια του Κόμματος στον προσανατολισμό και το περιεχόμενό του και στην υλικοτεχνική υποδομή του Φεστιβάλ.

Εχω τη γνώμη ότι οι βασικοί μας στόχοι στο κίνημα πρέπει να είναι:

1. Η απαλλαγή από την εντεινόμενη πολιτιστική εξάρτηση.

2. Ο περιορισμός στην προοπτική της εξάλειψης της δράσης των μονοπωλιακών και εμπορικών κυκλωμάτων στο χώρο της τέχνης.

3. Η ενίσχυση της λειτουργίας των πολιτιστικών κέντρων, μορφωτικών συλλόγων και φορέων των καλλιτεχνών.

4. Ο εκδημοκρατισμός της πολιτιστικής μας ζωής.

5. Η καθιέρωση της καλλιτεχνικής παιδείας σε όλες τις βαθμίδες της Εκπαίδευσης.

Σταύρος ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ