Οι περισσότεροι νιώθαμε μια αμηχανία, την αμηχανία που έχει κάποιος άσχετος με την ψυχιατρική, όταν πρόκειται να επισκεφθεί για πρώτη φορά ένα ψυχιατρείο. Ελα, όμως, που το πρόγραμμα επισκέψεων της ευρωπαϊκής μπριγάδας αλληλεγγύης περιλάμβανε και επίσκεψη στο Ψυχιατρείο της Αβάνας, το μεγαλύτερο της χώρας, με 4.100 κρεβάτια. Σύντομα η αμηχανία και κάποια αμφιβολία για την αξία της επίσκεψης αντικαταστάθηκαν από μια πλημμύρα συναισθημάτων θαυμασμού και χαράς. Η πρώτη έκπληξη ήταν ότι θα περιοδεύαμε στις εγκαταστάσεις με λεωφορείο, γιατί η συνολική τους έκταση είναι 135 εκτάρια και θα μας έπαιρνε τη μισή ημέρα αν το κάναμε με τα πόδια! Η τόσο μεγάλη έκταση οφείλεται στα χωράφια που ανήκουν στο ψυχιατρείο και στα οποία δουλεύουν οι ασθενείς. Αλλού καλλιεργούν τριαντάφυλλα και αλλού ζαρζαβατικά και καρπούς για τις ανάγκες διατροφής τους. Μαζί με κάθε μικρή ομάδα ασθενών υπάρχει και ένας νοσοκόμος - εργάτης. Ετσι εξηγείται και η αναλογία ασθενών - προσωπικού που είναι 2.300 εργαζόμενοι για 3.500 ασθενείς, δηλαδή σχεδόν 2 εργαζόμενοι για κάθε 3 ασθενείς!

Οπως μας εξήγησαν μέλη του ιατρικού προσωπικού, η φιλοσοφία της κουβανέζικης ψυχιατρικής στηρίζεται στην εργασιοθεραπεία σε συνδυασμό με την κατάλληλη χρήση φαρμάκων. Ανάλογα με την κατάσταση και το χαρακτήρα της ψυχασθένειας από την οποία πάσχει ο κάθε εισερχόμενος στο ίδρυμα κατατάσσεται σε μια από τις έξι βαθμίδες. Χάρη στην εφαρμοζόμενη μέθοδο θεραπείας, οι περισσότεροι ασθενείς γρήγορα περνάνε από τις πρώτες κατηγορίες στη βαθμίδα επανένταξης (4η). Στους ασθενείς αυτούς επιτρέπεται η έξοδος τα Σαββατοκύριακα. Στην 5η βαθμίδα ο ασθενής βγαίνει από το ψυχιατρείο και απλώς παρακολουθείται σε 90 ειδικά κέντρα που υπάρχουν σε όλη τη χώρα, ενώ στην 6η απλώς κρατά μια πιο αραιή επαφή και παρακολούθηση από το ιατρικό προσωπικό. Κατά μέσο όρο, κάθε χρόνο μπαίνουν 500 και βγαίνουν άλλοι τόσοι από το ίδρυμα. Ψυχιατρεία ανάλογα με αυτό της Αβάνας υπάρχουν σε καθεμιά από τις 14 διοικητικές περιφέρειες της χώρας.

Η εργασιοθεραπεία δε γίνεται μόνο στα χωράφια. Σε εργαστήρια που περιβάλλονται από πεντακάθαρους χώρους, πολλοί από τους οποίους καλύπτονται με καταπράσινο γρασίδι, σχεδόν όλοι οι υπόλοιποι ασθενείς ασχολούνται με κάτι. Αλλος φτιάχνει βούρτσες και σκούπες για τις ανάγκες του ιδρύματος, άλλος καλάθια ή πήλινα τουριστικά είδη, άλλος ζωγραφίζει. Η μια πλευρά των εγκαταστάσεων θυμίζει περισσότερο τους βοηθητικούς χώρους των ολυμπιακών εγκαταστάσεων της Αθήνας, χωρίς καμιά υπερβολή. Εκπληκτοι είδαμε να ανήκουν στο ψυχιατρείο ένα στάδιο στίβου και ποδοσφαίρου, ένα στάδιο μπέιζμπολ, γήπεδα μπάσκετ κλπ. Δεν έλειπαν βέβαια και οι αίθουσες εκμάθησης χορού, κάτω από τις κερκίδες. Σχεδόν σε όλους αυτούς τους χώρους είδαμε να γυμνάζονται ασθενείς με τον κατάλληλο αθλητικό εξοπλισμό.

Τα πράγματα δεν ήταν πάντα έτσι στο Ψυχιατρείο της Αβάνας. Οπως αποκαλύπτει το φωτογραφικό υλικό που εκτίθεται σε ειδική αίθουσα του ιδρύματος, πριν την επανάσταση η όψη των εγκαταστάσεων και οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνταν θύμιζαν τη δική μας Λέρο! Μετά την επανάσταση τη διεύθυνση ανέλαβε ο κομαντάντε Μπερναδέο Ορτάς, γιατρός της φάλαγγας του Φιντέλ Κάστρο στη Σιέρα Μαέστρα. Χτίστηκαν 8 νέες πτέρυγες και άλλαξε ολόκληρη η φιλοσοφία θεραπείας. Οσα είχαμε δει, μας είχαν ήδη πείσει και με το παραπάνω για τα θετικά αποτελέσματα της πολιτικής που εφάρμοσε η σοσιαλιστική κουβανική κυβέρνηση στον τομέα αυτό, όταν ήρθε η κορύφωση με την εκδήλωση - έκπληξη στο τέλος της επίσκεψης της μπριγάδας. Με δέος και συγκίνηση παρακολουθήσαμε και καταχειροκροτήσαμε την ομάδα μουσικής και τραγουδιού του ιδρύματος να ερμηνεύει δημοφιλή και παραδοσιακά τραγούδια της Κούβας σχεδόν αψεγάδιαστα, σχεδόν επαγγελματικά (φωτογραφία). Στην ομάδα, εκτός από τη χορωδία περιλαμβανόταν υψίφωνος, μεσόφωνος και βαρύτονος, όλοι τους με φωνή που "έσπαγε κρύσταλλο". Λεπτομέρεια: Ολοι, μουσικοί, τραγουδιστές και χορωδοί, με εξαίρεση τη γιατρό μαέστρο, ήταν ασθενείς του Ψυχιατρείου! Στην Κούβα, ο ψυχολογικά διαταραγμένος άνθρωπος δεν είναι ο απόκληρος της κοινωνίας. Η κοινωνία τον φροντίζει περισσότερο από τα υγιή μέλη της, όπως και κάθε άλλον ασθενή, προσπαθώντας να τον επανεντάξει όσο πληρέστερα και γρηγορότερα γίνεται, διαθέτοντας για το σκοπό αυτό όλα τα απαραίτητα μέσα και εφόδια.