Πριν το 1ο ιδρυτικό Συνέδριο του ΣΕΚΕ έγιναν απόπειρες συνένωσης όλων των σοσιαλιστικών οργανώσεων και ομίλων σε πανελλαδική οργάνωση, στη δημιουργία δηλαδή πολιτικού κόμματος της εργατικής τάξης. Με τις πρώτες προσπάθειες φάνηκαν και οι πρώτες δυσκολίες και αντιπαραθέσεις, που η βάση τους ήταν ιδεολογική - πολιτική αλλά οφείλονταν και στο γεγονός της μη αφομοίωσης της μαρξιστικής κοσμοθεωρίας, αλλά και στη δυσκολία διαμόρφωσης αρχών και πολιτικής της εργατικής τάξης στη βάση του επιστημονικού σοσιαλισμού, δηλαδή του μαρξισμού. Μετά το 1910 έγιναν γοργά βήματα για την ωρίμανσης της ιδέας για οργανωμένη δράση, αφού πύκνωσαν οι σοσιαλιστικές οργανώσεις στα αστικά κέντρα.

Το 1911 συγκροτείται στην Αθήνα το Σοσιαλιστικό Κέντρο. Πρωτεργάτης είναι ο Ν. Γιαννιός, ο οποίος είναι ενήμερος, γνώστης, και ικανός προπαγανδιστής των σοσιαλιστικών ιδεών και των διεθνών σοσιαλιστικών συνεδρίων. Το Σοσιαλιστικό Κέντρο έχει δικό του πρόγραμμα και αρχές, με βάση τα διεθνή σοσιαλιστικά συνέδρια. Σύμφωνα μ' αυτά, οι σκοποί και οι επιδιώξεις του είναι:

Η προώθηση των σοσιαλιστικών ιδεών στην Ελλάδα, η οργάνωση των εργατών σε συνδικάτα, η επιδίωξη σειράς μεταρρυθμίσεων που αφορούσαν την κατοχύρωση του δικαιώματος ψήφου και εκλογής σε άντρες και γυναίκες, την καθιέρωση του εκλογικού συστήματος της αναλογικής αντιπροσώπευσης, την αποχή από κάθε επιθετικό πόλεμο και την ένωση όλων των κρατών του Αίμου σε μια δημοκρατική Βαλκανική Ομοσπονδία. Την ίδια χρονιά (1911), με πρωτοβουλία πάλι του Γιαννιού, ιδρύθηκε το Σοσιαλιστικό Κέντρο Πειραιά.

Ενα χρόνο αργότερα, το 1912, στην Αθήνα ιδρύεται ο Σοσιαλιστικός Ομιλος της Ελληνικής Νεολαίας. Συγκροτείται από νέους εργάτες, και εκδίδει το δεκαπενθήμερο περιοδικό "Ανάστασις". Στόχος των νέων εργατών του Ομίλου είναι η δημιουργία πανελλαδικού σοσιαλιστικού ομίλου νέων, και η προετοιμασία προπαγανδιστών για το σοσιαλιστικό αγώνα. Ο Ομιλος αυτός εντάχθηκε στο Σοσιαλιστικό Κέντρο της Αθήνας του Ν. Γιαννιού, ενώ συνδέθηκε και με τη Διεθνή Σοσιαλιστική Νεολαία. Το 1912 ιδρύεται και ο Σοσιαλιστικός Ομιλος της Κέρκυρας, ενώ μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους συγκροτείται η Σοσιαλιστική Νεολαία Καβάλας που αναπτύσσει έντονη σοσιαλιστική προπαγάνδα και δράση στους καπνεργάτες.

Το 1914, ο Π. Δημητράτος ίδρυσε στην Αθήνα τη Σοσιαλιστική Εργατική Ενωση και το 1916 ιδρύθηκε η Σοσιαλιστική Νεολαία της Αθήνας, με πρωτοβουλία του Δημοσθένη Λιγδόπουλου και των συμφοιτητών του, Σπ. Κομιώτη, Φρ. Τζουλάτη και αδελφών Δούμα. Ηταν ένας ιδιαίτερης σημασίας νεολαιίστικος όμιλος, ο οποίος έδινε έμφαση στις αρχές του επιστημονικού σοσιαλισμού και στην ανάγκη της διαφώτισης και οργάνωσης της εργαζόμενης νεολαίας.

Την ίδια εποχή κυκλοφορούσαν στην Αθήνα αξιόλογα σοσιαλιστικά έντυπα: το "Αβάντι" της Θεσσαλονίκης, η "Ερευνα", η "Αμυνα", η "Οργάνωση", η "Ανάσταση" και η "Σοσιαλιστική Δημοκρατία".

Ετσι δημιουργήθηκαν ορισμένες προϋποθέσεις για τη συγκρότηση πολιτικού κόμματος της εργατικής τάξης.

Η Φεντερασιόν, που είχε συνειδητοποιήσει περισσότερο αυτό το γεγονός, πήρε την πρωτοβουλία της σύγκλησης, τον Απρίλη του 1915 στην Αθήνα, της πρώτης Πανελλαδικής Σοσιαλιστικής Συνδιάσκεψης, στην οποία συμμετείχαν αντιπρόσωποί της και αντιπρόσωποι της Σοσιαλιστικής Ενωσης, των Σοσιαλιστικών Κέντρων του Πειραιά, του Βόλου, της Κέρκυρας και της Μυτιλήνης, καθώς και των εφημερίδων "Αβάντι" και "Οργάνωσις". Στη συνδιάσκεψη δεν πήραν μέρος το Σοσιαλιστικό Κέντρο του Γιαννιού και το Ελληνικό Σοσιαλιστικό Κόμμα του Δρακούλη.

Η Συνδιάσκεψη, εκτός από ορισμένες διακηρύξεις για τα δικαιώματα της εργατικής τάξης και την ανάγκη ίδρυσης δικού της κόμματος, δεν πήρε καμιά αξιόλογη απόφαση. Απλώς, ανέθεσε στη Σοσιαλιστική Ενωση να συγκαλέσει το ιδρυτικό συνέδριο του Σοσιαλιστικού Κόμματος, στο οποίο έπρεπε να πάρουν μέρος όλες οι σοσιαλιστικές οργανώσεις της Ελλάδας. Οι διαφορές, όμως, απόψεων ανάμεσα στις οργανώσεις αυτές εξακολουθούσαν να υπάρχουν, με αποτέλεσμα η σύγκληση του συνεδρίου να μην εξασφαλίζει καμιά σχεδόν προοπτική.

Οι αντιπαραθέσεις μεταξύ σοσιαλιστικών οργανώσεων συνεχίστηκαν. Ο Γιαννιός μάλιστα δημοσίευσε πύρινα άρθρα κατά της Φεντερασιόν. Η εμπλοκή, ωστόσο, της Ελλάδας στον πόλεμο και η ανάγκη για την αποκατάσταση της ειρήνης, ιδιαίτερα μετά την αστικοδημοκρατική επανάσταση του Φλεβάρη του 1917 στη Ρωσία, συνέβαλαν στο σχετικό ξεκαθάρισμα των απόψεων ανάμεσα στις σοσιαλιστικές οργανώσεις και στην παραπέρα πολιτική ωρίμανση πολλών απ' αυτές.

Τον Ιούνη του 1917 πραγματοποιήθηκε νέα Σοσιαλιστική Συνδιάσκεψη στην Αθήνα, η οποία αποφάσισε τη συγχώνευση του Σοσιαλιστικού Κέντρου και της Σοσιαλιστικής Ενωσης σε ενιαία οργάνωση με την ονομασία Σοσιαλιστικό Τμήμα των Αθηνών. Αποφάσισε επίσης, τη σύγκληση, το Δεκέμβρη της ίδιας χρονιάς, συνεδρίου του πολιτικού κόμματος του ελληνικού προλεταριάτου. Οι διαφωνίες, όμως, εξακολουθούσαν να υπάρχουν, ιδιαίτερα ανάμεσα στο Σοσιαλιστικό Κέντρο και τη Φεντερασιόν, παρά τις προσπάθειες της εφημερίδας "Εργατικός Αγών", που με επικεφαλής τον Δημοσθένη Λιγδόπουλο, πάλευε για την υπερνίκηση των διαφωνιών.

Στα τέλη του 1918 επαναλήφθηκαν στην Αθήνα οι εργασίες της Δεύτερης Σοσιαλιστικής Συνδιάσκεψης, στην οποία πήραν μέρος, εκτός από τους αντιπροσώπους της Φεντερασιόν, της Σοσιαλιστικής Εργατικής Ενωσης της Αθήνας και της Σοσιαλιστικής Οργάνωσης του Πειραιά, οι Σοσιαλιστικές Ενώσεις του Βόλου και της Κέρκυρας. Το Σοσιαλιστικό Κέντρο του Γιαννιού δεν προσκλήθηκε να πάρει μέρος, γιατί, με τη συνεργασία του με την κυβέρνηση του Βενιζέλου, ακολούθησε ανοιχτά διασπαστική πολιτική.

Η Συνδιάσκεψη αποφάσισε να συνέλθει τον Οκτώβρη της ίδιας χρονιάς συνέδριο με σκοπό την ίδρυση πολιτικού κόμματος της εργατικής τάξης. Εξέλεξε οργανωτική επιτροπή για την προετοιμασία του συνεδρίου από τους Αριστ. Αρβανίτη, Ν. Δημητράτο, Σταμ. Κόκκινο, Αβραάμ Μπεναρόγια και Δημοσθ. Λιγδόπουλο.

Τον Αύγουστο του 1918 πραγματοποιήθηκε στην πρωτεύουσα νέα εργατική Συνδιάσκεψη, στην οποία πήραν μέρος αντιπρόσωποι από τα εργατικά κέντρα της Αθήνας, του Πειραιά και της Θεσσαλονίκης, με σκοπό την προετοιμασία της σύγκλησης Πανελλαδικού Εργατικού Συνεδρίου για τη συνένωση των συνδικαλιστικών οργανώσεων της εργατικής τάξης και την ίδρυση κεντρικού συνδικαλιστικού οργάνου.

Το Πανελλαδικό Εργατικό Συνέδριο άρχισε τις εργασίες του στην Αθήνα στις 21 του Οκτώβρη (3 του Νοέμβρη) του 1918 και τις συνέχισε στον Πειραιά με τη συμμετοχή 182 αντιπροσώπων που εκπροσωπούσαν τα 214 από τα 320 εργατικά σωματεία, με 65.000 μέλη από το συνολικό αριθμό των 80.000 οργανωμένων εργατών. Τον κύριο ρόλο στη διοργάνωση του Συνεδρίου έπαιξε το Εργατικό Κέντρο Θεσσαλονίκης. Τα Εργατικά Κέντρα της Αθήνας και του Πειραιά βρίσκονταν κάτω από την επιρροή του κόμματος των Φιλελευθέρων και επιδίωκαν να παρασύρουν το εργατικό κίνημα στο δρόμο του ρεφορμισμού και της ταξικής συνεργασίας.

Υστερα από έντονη και σκληρή ιδεολογική αντιπαράθεση, το Συνέδριο, με ψήφους 158 (σε σύνολο 180), 21 κατά και 1 λευκό, υιοθέτησε την αρχή της πάλης των τάξεων και του μαχητικού αγώνα των εργατών και υπαλλήλων - μακριά από κάθε αστική κηδεμονία - και τις δίκαιες διεκδικήσεις του.

Ηταν το πιο σημαντικό βήμα στο συνδικαλιστικό κίνημα, όχι μόνο γιατί συνένωνε τη μέχρι πριν κατακερματισμένη συνδικαλιστικά εργατική τάξη, αλλά και γιατί υιοθετήθηκε η αρχή της πάλης των τάξεων. Ηταν το αποφασιστικό βήμα για την ενότητα δράσης της εργατικής τάξης, σημαντικός προάγγελος της ίδρυσης πολιτικού κόμματος της εργατικής τάξης. Η διάδοση του σοσιαλισμού στην Ελλάδα ήταν αργή, δύσκολη και βασανιστική, όπως και η ανάπτυξη του καπιταλισμού κατά συνέπεια και της πάλης της εργατικής τάξης. Η εμπλοκή επίσης της χώρας σε διάφορους πολέμους, (1897, Βαλκανικοί, Πρώτος Παγκόσμιος) ήταν εμπόδια στη διάδοση και ανάπτυξη της κοσμοθεωρίας του μαρξισμού. Αυτές οι δυσκολίες άρχισαν να ξεπερνιούνται γοργά με την εμφάνιση του βιομηχανικού προλεταριάτου. Ετσι, λίγες μέρες μετά το εργατικό συνέδριο και την ίδρυση της ΓΣΕΕ και σύμφωνα με την απόφαση της δεύτερης Σοσιαλιστικής Συνδιάσκεψης, συνήλθε το 1ο Πανελλαδικό Σοσιαλιστικό Συνέδριο, το ιδρυτικό Συνέδριο του ΣΕΚΕ.

Στο Συνέδριο πήραν μέρος τα μέλη της Οργανωτικής Επιτροπής που είχαν εκλεγεί από τη δεύτερη Σοσιαλιστική Συνδιάσκεψη: Αρ. Αρβανίτης, Ν. Δημητράτος, Στ. Κόκκινος, Αβραάμ Μπεναρόγιας και Δημ. Λιγδόπουλος που εκπροσωπούσε και την εφημερίδα "Εργατικός Αγών".

Πήραν, επίσης, μέρος:

Από τις σοσιαλιστικές οργανώσεις της Αθήνας οι Σπ. Κομιώτης, Φρ. Πετρούσκα και Ν. Δαμίγος, του Πειραιά οι Μιχ. Σιδέρης και Γ. Πισπίνης, του Βόλου οι Π. Μπαλαμπανίδης και Λ. Χατζής ή Χατζησταύρου, της Καβάλας ο Αντζελ Πεχνάς, της Κέρκυρας ο Φρ. Τζουλάτης και της Φεντερασιόν οι Κ. Αντωνίου, Χ. Μπενρουμπής, Γ. Πέτρου και Αλμπέρτο Αρδίττι που εκπροσωπούσε την εφημερίδα "Αβάντι".

Την τρίτη μέρα προστέθηκε και ο Κόσονας, αντιπρόσωπος της Σοσιαλιστικής Οργάνωσης Χαλκίδας.

Από τις σοσιαλιστικές νεολαίες της Αθήνας οι Μιχ. Οικονόμου και Π. Χλωμός, του Πειραιά ο Δ. Χαραλαμπίδης, της Θεσσαλονίκης οι Ι. Καράσσο και Α. Λεβής, του Βόλου ο Κ. Αναγνωστόπουλος, του Μορφωτικού Ομίλου Βόλου ο Ν. Ιωάννου, του Σοσιαλιστικού Κέντρου της Αθήνας οι Ν. Γιαννιός και Α. Χατζημιχάλης, της Λάρισας οι Ι. Στυλιανού και Α. Κουρουκλής και του Βόλου ο Κ. Γκρέσσος.

Επίσης, πήραν μέρος οι βουλευτές Αριστοτέλης Σιδέρης και Αλμπέρτο Κουριέλ, Ο Ηλ. Δελεζάνος, από την εφημερίδα "Σοσιαλισμός", ο Π. Δημητράτος ως ανεξάρτητος και οι Ευαγ. Ευαγγέλου και Μιχ. Μαχαίρας από τη ΓΣΕΕ ως παρατηρητές.

Επιμέλεια: Στέφανος ΛΟΥΚΑΣ

ΠΗΓΗ: "Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ", τόμος πρώτος