Δεν είναι η πρώτη φορά, που με αφορμή μια αρχαιολογική αποκάλυψη αρχίζει και μια συζήτηση ανάμεσα σε ειδικούς και μη, σε ενδιαφερόμενους ή όχι. Μια συζήτηση που μετατρέπεται τις πιο πολλές φορές σε έναν ασυνάρτητο και εντελώς ανούσιο διάλογο, χωρίς αρχή και τέλος. Ενα διάλογο, όπου όσοι παίρνουν μέρος πιστεύουν πως έχουν δίκιο, πιστεύουν ακόμα πως αυτοί πρέπει να πουν την τελευταία κουβέντα, μιας και νομίζουν πως η Αρχαιολογία δεν είναι τίποτα παραπάνω από ένα παιχνίδι ωραίων λέξεων και υποκειμενικών εκτιμήσεων. Ενα παιχνίδι ανάμεσα στην περιπέτεια και τη μέθη των χρυσών ευρημάτων, του μυστηρίου και της "μαγκιάς", τύπου Ιντιάνα Τζόουνς. Ενα παιχνίδι, τέλος πάντων, που μπορούν να το παίξουν όλοι: τυροκόμοι, παλαιοπώλες, αστυνομικοί, χειρουργοί, αστρολόγοι, πολύτεκνοι, δοσίλογοι, εκδορείς, μεταφορείς, ταξιτζήδες και βάλε. Μπορεί όλοι, δηλαδή, να έχουν άποψη για το αρχαιολογικό έργο. Ολοι, γιατί είναι πατριώτες, γιατί αγαπούν τους προγόνους, γιατί συγκινούνται χωρίς όρια, όταν περνάει από μπροστά τους η σημαία!

Βέβαια γι' αυτό δε φταίνε αυτοί οι ευκολοσυγκίνητοι και οι παντογνώστες, όλοι αυτοί οι αφελείς συζητητές, εκτιμητές και απορρίπτες του αρχαιολογικού έργου. Δε φταίνε ούτε οι απληροφόρητοι δημοσιογράφοι, που αναλαμβάνουν να πληροφορήσουν κάποιους άλλους απληροφόρητους και αγχωμένους πολίτες, που μάταια αναζητούν μέσα στα υπόφωτα των δήθεν εκπληκτικών ευρημάτων την πανάκεια της εθνικής μας φύρας. Δε φταίνε, λοιπόν, αυτοί. Φταίει, πρώτ' απ' όλα και πάνω απ' όλα, αυτή η ρημάδα η παιδεία μας, που ποτέ δεν πήρε στα σοβαρά την Αρχαιολογία. Ποτέ δε σκέφτηκε να αξιοποιήσει τα συμπεράσματά της, να εκμεταλλευτεί τις πρακτικές και τις θεωρίες της. Να μιλήσει με αξιοπρέπεια για τα ευρήματά της. Να σταθεί προσεχτικά πάνω από τις πληροφορίες της και να βρει έναν τρόπο, για να τις μετατρέψει σε εγκύκλια γνώση, σε Μάθημα στα ελληνικά σχολεία. Ετσι, πήραν άλλοι το δικαίωμα να μεταποιούν την αρχαιολογική πληροφορία σε ξάφνιασμα και κερδοσκοπικό σασπένς, να την περνούν αποκλειστικά μέσα από τα αδηφάγα λούκια του θεάματος και του αστυνομικού story. Κι άλλοι να τη μετατρέπουν σε φτηνό σύμβολο, σε μικροπολιτικό σύνθημα. Λογής λογής εθνικισμοί βρήκαν την ευκαιρία να κολλήσουν επάνω στα ευτραφή αρχαιολογικά αποφάγια, με αποτέλεσμα να εμφανίζονται πότε πότε λαμπροί κήρυκες, διαλεξίες και συγγραφείς της δεκάρας με τη δική τους προσωπική άποψη για την αρχαιολογική πράξη. Για την ιστορική σημασία της, την επιστημονικότητά της. Με τη δική τους προσωπική άποψη, που ποτέ δεν είναι σε θέση να εμπεριέχει, ούτε καν σε ψήγμα, κάτι από τη θεωρία της.

Δεν είναι έτσι όμως. Δεν είναι καθόλου έτσι. Η αρχαιολογία δεν είναι σίριαλ με πονηρούς κλέφτες και καλούς αστυνόμους, που ξέρουν απ' έξω και ανακατωτά όλα τα κατατόπια της έρευνας και τα κρυφά μυστικά των "αρχαίων". Η αρχαιολογία δεν είναι ένας στεγνός μηχανισμός περιγραφής και αισθητικών αναλύσεων, δεν είναι καν μια ερωτική σχέση με το αδιάγνωστο και το μυστηριώδες. Δεν είναι ρομαντισμός, δεν είναι συμπαθητική τρέλα και αυταπάρνηση. Την αρχαιολογία πρέπει να τη σπουδάσεις, για να μιλάς γι' αυτήν σοβαρά και υπεύθυνα. Είναι επιστήμη η αρχαιολογία. Εχει δική της θεωρία και μέθοδο και ο μοναδικός της σκοπός είναι να μετατρέψει το αρχαιολογικό εύρημα σε ιστορικό λόγο. Είναι κοινωνική επιστήμη, που προσπαθεί να αναγνωρίσει μέσα στα συντρίμμια του αρχαιολογικού υλικού τον άνθρωπο ως υποκείμενο μιας συγκεκριμένης κοινωνίας. Σήμερα οι αρχαιολόγοι δεν έχουν καμιά σχέση με εκείνους τους τραγικούς ήρωες του ρομαντικού σινεμά, που πέθαιναν δαγκωμένοι από τα φίδια των φαραωνικών τάφων ή τα δηλητηριασμένα βέλη των ιθαγενών ανθρωποφάγων. Τώρα, οι αρχαιολόγοι είναι χαμένοι μέσα στα πληκτικά εργαστήριά τους, μιλούνε με μαθηματικούς όρους, με αρχαιομετρικούς. Γνωρίζουν τι θα πει υπολογιστική τεχνολογία και την αξιοποιούν στο πλαίσιο της έρευνάς τους. Γνωρίζουν στατιστική, κοινωνιολογία, ψυχολογία. Αναζητούν ερμηνείες και δεν περιορίζονται στη σύνταξη καταλόγων με πρωτοφανή ευρήματα. Μιλούν για τον πολιτισμό οι αρχαιολόγοι και αναζητούν τις πηγές του. Και ό,τι λένε και ισχυρίζονται μπορούν να το αποδείξουν πειραματικά.

Είναι παράνομο, λοιπόν, και, αν θέλετε, και αντεθνικό ο κάθε ευαίσθητος να διεκδικεί δικαιώματα στην αρχαιολογική έρευνα, απαιτώντας κρατικές χρηματοδοτήσεις, γιατί στον ανήσυχο ύπνο του είδε το δρόμο της αρχαιολογικής του μοίρας. Δεν μπορεί ο καθένας να οργανώνει σταυροφορίες και δακρύβρεχτες συζητήσεις, ανοίγοντας λογαριασμούς σε τράπεζες για τη διάσωση του τελευταίου αρχαιολογικού ευρήματος. Η αρχαιολογική έρευνα έχει πρόγραμμα και στρατηγική, δεν ονειρεύεται, αλλά θεμελιώνει τις ερευνητικές της προοπτικές σε επιστημονικές απορίες και στην αναζήτηση των δρόμων της χαμένης Ιστορίας. Φτάνει πια η φλυαρία του τελευταίου καιρού. Και το πάνε κι έλα επισήμων και μη κάτω από τις χουρμαδιές της Siwa καλά θα είναι να μην επαναληφθεί. Υπάρχουν άλλοι τρόποι να εκδηλώσει την ευαισθησία της η πολιτεία και να διατυπώσει με συγκεκριμένο τρόπο το ενδιαφέρον της για την αρχαιολογική έρευνα. Υπάρχουν άλλοι τρόποι να βοηθήσει κι αυτή στην οδυνηρή προσπάθεια, που κάνει η Αρχαιολογία, για να ξεχωρίσει το μύθο από την Ιστορία. Και ένας από τους πιο αποτελεσματικούς τρόπους είναι να συντάξει ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα αρχαιολογικών ερευνών. Οχι βέβαια στηριγμένη πάνω σε καλαμπούρια και σε νυχτερινές ηδυπάθειες ούτε σε αστρολογικά ξιπάσματα αλαφροφισκιωτων και ψυχανεμισμένων.

Η πολιτεία πρέπει να συντάξει το πρόγραμμα των αρχαιολογικών ερευνών με τη συγκεκριμένη βοήθεια των αρχαιολόγων. Μ' αυτούς πρέπει να κουβεντιάσει και ν' ανταλλάξει προτάσεις και επιχειρήματα. Γιατί μόνο έτσι θα μάθει κι αυτή τι σημαίνει ακριβώς να σκάβω την ελληνική γη και να προσπαθώ, για να αποκρυπτογραφήσω τους θησαυρούς της. Τα πολιτισμικά της κοιτάσματα, όπως θα έλεγε και ο Umberto Ecko. Και μόνο, όταν θα μάθει, θα είναι έτοιμη, για ν' απαντήσει στους περίεργους και τους σαρδανάπαλους, στους αυτοσχέδιους υποστηριχτές των αυτοσχέδιων ερευνητών. Φοβούμαι πως η πολιτεία δεν είναι έτοιμη για τίποτε από αυτά και γι' αυτό δεν αντιμετωπίζει με σοβαρό τρόπο τους θορύβους που ξεσπάνε σε κάθε γειτονιά μόλις στηθεί με φανταχτερά χρώματα το παραμύθι της οποιασδήποτε γοργόνας, που ρωτάει στα καλά καθούμενα, αν ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος και με το αζημίωτο, βέβαια...