Δύο καίρια σημεία

Η πενταετής πείρα όλων των λαών της Γης, από την ανατροπή των σοσιαλιστικών καθεστώτων, πείθει ότι η συνεισφορά του σοσιαλισμού στους εργαζόμενους των χωρών αυτών αλλά και στους εργαζόμενους της καπιταλιστικής Δύσης καθώς και του Τρίτου Κόσμου, ήταν μεγάλη. Γι' αυτό, το πρώτο σημείο που πρέπει να επισημαίνουμε στην πολιτική μας παρέμβαση είναι τα επιτεύγματα και η συνεισφορά των χωρών του σοσιαλισμού, να αναλύονται και αναφέρονται μέσα από πλούσια παραδείγματα.

Αυτό όμως δεν πρέπει να οδηγήσει σε υπεραπλουστευμένη και εξωραϊσμένη εικόνα. Η αλήθεια είναι επαναστατική. Η αναγνώριση των λαθών και στρεβλώσεων μπροστά στους εργαζόμενους, πρέπει να είναι ειλικρινής. Δεν αρκεί όμως η αναγνώρισή τους. Χρειάζεται η εξήγησή τους με βάση τη μαρξιστική λενινιστική αντίληψη. Απαιτείται γενικότερα η ανάλυση των κοινωνιών αυτών, με βάση τον ιστορικό υλισμό, ξεκινώντας από τις σχέσεις παραγωγής που πραγματικά υπήρχαν.

Η πρώτη φάση της κομμουνιστικής κοινωνίας, που και από τον Λένιν χαρακτηριζόταν ως σοσιαλισμός, αποτελεί την ιστορική περίοδο που ακολουθεί την επανάσταση, το τσάκισμα του αστικού κράτους και την κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας από την εργατική τάξη. Τα ιστορικά καθήκοντα της τελευταίας, είναι η διαμόρφωση του δικού της κράτους και η έναρξη της κοινωνικοποίησης των μέσων παραγωγής. Τα βασικά μέσα παραγωγής περνούν στην ιδιοκτησία του εργατικού κράτους, ενώ για τους μικροϊδιοκτήτες ακολουθείται ο δρόμος του περάσματος στο συνεταιρισμό. Η κρατικοποίηση και η συνεταιριστικοποίηση αποτελούν, όμως, μόνο τις βασικές μορφές της διαδικασίας κοινωνικοποίησης (χωρίς να αποκλείονται και άλλες συμπληρωματικές μορφές). Η κοινωνικοποίηση ολοκληρώνεται στο βαθμό που ολοένα και μεγαλύτερο κομμάτι του πληθυσμού συμμετέχει ενεργά και ουσιαστικά στη διοίκηση των κοινωνικών υποθέσεων και, πρώτα απ' όλα, στη διοίκηση του κράτους και της οικονομίας.

Ετσι, μπορούμε να πούμε ότι το πέρασμα των μέσων παραγωγής στην ιδιοκτησία του εργατικού κράτους και σε άλλες μορφές συλλογικής ιδιοκτησίας, σημαίνει κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής. Η κατάργηση αυτή δε γίνεται βέβαια αυτόματα, από τη μια μέρα στην άλλη. Ο ρυθμός που ακολουθείται εξαρτάται από το βαθμό οξύτητας της ταξικής πάλης (καθώς και από τη μορφή της) αλλά και από το επίπεδο κοινωνικοποίησης της ίδιας της παραγωγής.

Παράλληλα, η κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας δεν επιφέρει και το άμεσο πέρασμα της κατοχής των μέσων παραγωγής στην κοινωνία. Αρχικά, η κοινωνία γίνεται ιδιοκτήτης τους μόνο μέσω του εργατικού κράτους. Ολόκληρος ο πληθυσμός δε συμμετέχει ακόμη αποφασιστικά στη διαχείριση των κρατικών και οικονομικών υποθέσεών της. Αυτό σημαίνει ότι τα μέσα παραγωγής δεν ανήκουν κυριολεκτικά στην κοινωνία αλλά ξεκινά η διαδικασία αυτή μετά την επανάσταση που τσακίζει το αστικό κράτος.

Ποιοι είναι, όμως, οι παράγοντες που εμποδίζουν το άμεσο πέρασμα από την κατώτερη στην ανώτερη φάση της κομμουνιστικής κοινωνίας, από το σοσιαλισμό στον κομμουνισμό όπως έχουμε συνηθίσει να λέμε; Απαιτείται η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων σε τέτοιο βαθμό ώστε να ξεπεραστεί η υποδουλωτική υποταγή των ανθρώπων στον καταμερισμό της εργασίας και να υπάρχει σε μεγαλύτερη αφθονία ο κοινωνικός πλούτος. Παράλληλα, απαιτείται η διαμόρφωση ενός νέου ανθρώπου που θα έχει απαλλαγεί ολοκληρωτικά από την ιδεολογία και την ηθική που κληρονόμησαν στην ανθρωπότητα όχι μόνο ο καπιταλισμός αλλά και όλα τα προηγούμενα εκμεταλλευτικά συστήματα.

Η κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας και το πέρασμα των μέσων παραγωγής σε μορφές κοινωνικής ιδιοκτησίας, δίνει τη δυνατότητα για την αλματώδη ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων αφού τις απελευθερώνει από τα δεσμά των καπιταλιστικών παραγωγικών σχέσεων. Ο Λένιν στο "Κράτος και Επανάσταση" έχει τονίσει τη λέξη "δυνατότητα" προφανώς για να υπενθυμίσει ότι, σύμφωνα με το διαλεκτικό υλισμό, δε μετατρέπεται πάντοτε η δυνατότητα σε πραγματικότητα. Για να γίνει αυτό απαιτείται να συντρέχουν κάποιοι όροι.

Στη συγκεκριμένη περίπτωση προέχει η κατάπνιξη της αντίστασης της αστικής τάξης που συνήθως προσλαμβάνει τις πιο βίαιες μορφές (ανάλογα με τον εσωτερικό και διεθνή συσχετισμό δυνάμεων) και η ολοκλήρωση του περάσματος στις μορφές της κοινωνικής ιδιοκτησίας που για χώρες καθυστερημένες ή μέσου επιπέδου ανάπτυξης μπορεί να σημαίνει μια σχετικά ιδιόμορφη και μακρόχρονη διαδικασία εξαιτίας των φεουδαρχικών υπολειμμάτων και του ισχυρού μικροαστικού στοιχείου και της αντίστοιχης αδυναμίας της εργατικής τάξης. Παράλληλα, απαιτείται η προσέλκυση ολοένα και μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού στην ουσιαστική διοίκηση του κράτους και της οικονομίας καθώς και η διαπαιδαγώγηση των μικροαστικών μαζών αλλά και των εργατών στο πνεύμα της κομμουνιστικής ιδεολογίας και ηθικής. Η διαπαιδαγώγηση αυτή δεν είναι μόνο θέμα προπαγάνδας. Εχει ιδιαίτερη σημασία ο συνδυασμός της ιδεολογικής παρέμβασης με την πλούσια και αναντικατάστατη εμπειρία που αποκομίζουν οι εργαζόμενοι από τη διοίκηση των οικονομικών και πολιτικών τους υποθέσεων.

Στο βαθμό που οι παράγοντες αυτοί ενεργοποιούνται (κάτω από την καθοδήγηση του Κομμουνιστικού Κόμματος), απελευθερώνονται οι παραγωγικές δυνάμεις από τους καταστροφικούς περιορισμούς που τους θέτουν οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής. Οι παραγωγικές δυνάμεις θα γνωρίσουν, έτσι, μια πρωτόγνωρη ώθηση. Η ίδια η στάση απέναντι στην εργασία θα αλλάζει. Αυτό με τη σειρά του θα τείνει να οδηγήσει στην υπέρβαση του καταμερισμού της εργασίας και θα προκαλεί νέες ανακατατάξεις στη συνείδηση των ανθρώπων, στην κατεύθυνση που προαναφέραμε με συνέπεια και τη βαθμιαία απονέκρωση του κράτους και κάθε κοινωνικής καταπίεσης.

Ξεχωριστή σημασία έδινε ο Λένιν στην υπέρβαση του διαχωρισμού πνευματικής - σωματικής εργασίας, διευθυνόντων και διευθυνομένων, "μια από τις σπουδαιότερες πηγές της σύγχρονης κοινωνικής ανισότητας". Η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων από μόνη της δεν αρκεί για το ξεπέρασμά της. Γι' αυτό ο Λένιν επέμενε στη διαπαιδαγώγηση των εργαζομένων αμέσως μετά την επανάσταση με τη συμμετοχή τους στη διοίκηση των παραγωγικών κρατικών και άλλων κοινωνικών υποθέσεων έτσι ώστε μέσα από τη γνώση που αποκτάται από την εμπειρία (σε συνδυασμό με τη μορφωτική δουλιά) να δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για την υπέρβασή της.

Πολλές ήταν οι αιτίες που εμπόδισαν τη διαδικασία αυτή. Καθοριστικής σημασίας υπήρξε η απομάκρυνση της κρατικής και κομματικής ηγεσίας από τους εργαζόμενους. Η υπερβολική συγκέντρωση των αποφάσεων στην κορυφή, οι υπερβολικοί μισθοί και τα προνόμια υπήρξαν - από ένα σημείο και έπειτα - αυτοτελείς και επαρκείς αιτίες για την απομάκρυνση της ηγεσίας από τη βάση. Αποτέλεσαν, επίσης, την υλική βάση του ιδεολογικού εκφυλισμού και της προδοσίας. Πρόκειται για αποφασιστικής σημασίας θέμα που πρέπει να το καυτηριάσουμε μαρξιστικά - λενινιστικά, μπροστά στο λαό.

Τέλος, ένα δεύτερο σημείο που θα πρέπει να ξεκαθαριστεί στο ντοκουμέντο, είναι η πολιτική του ΚΚΣΕ τη δεκαετία του 1930. Πρέπει, δηλαδή, μαζί με τις λαμπρές νίκες του σοσιαλισμού, να αναγνωριστούν και αναλυθούν τα σοβαρά σφάλματα του Κόμματος καθώς και οι διώξεις ενάντια σε τίμιους κομμουνιστές, μέλη και στελέχη, που είχαν λαθεμένες απόψεις ή απλά διαφορετικές από εκείνες της ηγεσίας και δεν ήταν "πράκτορες του ιμπεριαλισμού".

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΛΤΣΩΝΗΣ

Αθήνα