Είκοσι σχεδόν χρόνια συμπληρώνονται φέτος (από το 1978), από την έναρξη του συστήματος κρατικών επιχορηγήσεων θιάσων του ελεύθερου θεάτρου,που άλλαξε το θεατρικό τοπίο. Ενα τοπίο, στο οποίο κυριαρχούσαν οι λεγόμενοι εμπορικοί θίασοι, ενώ δειλά δειλά, αλλά με πείσμα στις υπάρχουσες οικονομικές και άλλες συνθήκες, κάποιοι θίασοι τολμούσαν να παρουσιάζουν έργα ρεπερτορίου αξιώσεων, με κίνδυνο πολλές φορές τη χρεοκοπία. Ομως, από τη μια το πείσμα και το παράδειγμα να ακολουθήσουν ολοένα και περισσότεροι, από την άλλη η ανάγκη του κοινού για ποιότητα και αναζήτηση νέων προτάσεων, άρχισε να χαράζει νέες προοπτικές.

Το σύστημα της κρατικής επιχορήγησης ήταν ένα πρώτο βήμα, για να επιβιώσουν και να αναπτυχθούν αυτές οι αξιόλογες θεατρικές εστίες που ανθούσαν "περιφερειακά". Ωστόσο, "ένα βήμα" δεν μπορεί "να φέρει την Ανοιξη". Χρειάζονται συνεχή βήματα για την εδραίωση και επίτευξη των στόχων. Οσο θεωρητικό κι αν φαίνεται αυτό έχει τα πρακτικά δεδομένα που μεταφράζονται σε κακή πολιτική, που επιδίωκε να μοιράσει την "πίτα", έτσι ώστε όλοι να πάρουν"κάτι", σε αυξομειώσεις χρηματικών κονδυλιών, σε λάθη και αδικίες επιλογών, με αποτέλεσμα, τα βήματα να γίνονται "σημειωτόν" και από τη μια κάθε χρόνο να αλλάζει η διαδικασία των επιχορηγήσεων και από την άλλη να προκαλούνται αντιρρήσεις, αντιδράσεις, επιμέρους διαφωνίες ως προς τον τρόπο αξιοποίησης και χρήσης των επιχορηγήσεων.

Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, διαφορετικό σχεδόν κάθε χρόνο, το ΥΠΠΟ επιχορηγεί κάποιους θιάσους, που λειτουργούν με τη μορφή σωματείου, συλλόγου ή αστικής εταιρίας μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα.Ομως, οι επιχορηγήσεις του ελεύθερου θεάτρου,παρά την, κατ' αρχήν, αποτελεσματικότητα που είχαν όσον αφορά στην επιβίωση και λειτουργία θεατρικών εστιών ποιότητας, αποτελεί ένα κεφάλαιο - "πληγή", που αιμορραγεί, ενώ πάνω της χτίζουν λόγους οι εκάστοτε υπουργοί Πολιτισμού. Υποτίθεται ότι το ΥΠΠΟ θέλει με τις επιχορηγήσεις να "αποδεσμεύσει" τους καλούς θιάσους από την αναζήτηση των προς το ζην, ώστε να αφιερωθούν στο σκοπό τους - την καλλιτεχνική δημιουργία.

Ομως, από τη στιγμή της υπογραφής των επιχορηγήσεων, μέχρι την ώρα της εκταμίευσης των χρημάτων στους θιάσους, είναι μακρύς ο χρόνος και συνήθως είναι εκπρόθεσμες οι επιχορηγήσεις, ως προς τις οικονομικές υποχρεώσεις των θιάσων. Τις περισσότερες φορές τα χρήματα δίνονται με μεγάλη καθυστέρηση.Κι ενώ οι υποχρεώσεις των θιάσων - εταιριών προς το κράτος, που είναι ποινικοποιημένες, βρίσκονται σε εκκαθάριση και τα χέρια τους είναι δεμένα με έξοδα (εργοδοτικές υποχρεώσεις απέναντι στους ηθοποιούς, ενοίκια αιθουσών, εισφορές ΙΚΑ κλπ.), δεν έχουν πάρει τα χρήματα της επιχορήγησης, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις αυτές και να ζουν μόνιμα κάτω από το άγχος και την ανασφάλεια. Αυτό αποτελεί μόνιμο πρόβλημα, το οποίο, παρά τις υποσχέσεις που μοιράζονται κατά καιρούς δε φαίνεται να βρίσκει τη λύση του.

Από το 1995, επί υπουργίας του Θάνου Μικρούτσικου,είχε συσταθεί ομάδα εργασίας, η οποία θα επεξεργαζόταν και θα πρότεινε συγκεκριμένη πολιτική γιατο θέατρο συνολικά, τη θεατρική παιδεία, την ελληνική δραματουργία και μετάφραση θεατρικών έργων, τα φεστιβάλ και τη θεατρική υποδομή.Εισήχθη τότε ο θεσμός των προγραμματικών συμβάσεων για τους θιάσους πλήρους δραστηριότητας (τριετείς συμβάσεις) και για τους θιάσους πειραματικού και ερευνητικού χαρακτήρα (διετείς συμβάσεις), οι οποίοι αναλαμβάνουν ορισμένες υποχρεώσεις, γενικές και ειδικές ως προς την ιδιαιτερότητα κάθε θεάτρου. Μια τρίτη κατηγορία που θεσμοθετήθηκε ήταν τα "Προστατευόμενα Θέατρα".Τέταρτη κατηγορία: Οι "ενισχυόμενες παραγωγές" (το πολύ 12 παραγωγές).

Ο Θάνος Μικρούτσικος καυχήθηκε τότε για την "τομή", που έκανε. Ενα χρόνο μετά, το ΥΠΠΟ, διά στόματος του νέου υπουργού Σταύρου Μπένου,ανακοίνωσε την πολιτική του για τις επιχορηγήσεις στον τομέα θεάτρου και χορού, λέγοντας "το θέμα των επιχορηγήσεων ήταν από τα βασικά κεφάλαια, με τα οποία ασχολήθηκε επί μακρόν η 15μελής Επιτροπή για την Εθνική Πολιτική Θεάτρου και η οποία έκανε τις προτάσεις της, αφού έλαβε υπόψη τα δεδομένα από τη 18ετή εφαρμογή του συστήματος και τις σύγχρονες τάσεις και απαιτήσεις".Ο τρόπος, που ανακοινώθηκε, και τις δύο φορές, μέσα σε ένα χρόνο, ο"καινούριος" τρόπος επιχορήγησης έμοιαζε τουλάχιστον ότι θα διαρκούσε κάποια χρόνια. Και πριν προλάβει να λειτουργήσει εκείνος, σήμερα, επί υπουργίαςΕυάγγελου Βενιζέλου,έρχεται ένας καινούριος.

Με αφορμή τις προτάσεις της Επιτροπής για το Θέατρο, το ΥΠΠΟ πραγματοποίησε ημερίδα με θέμα "Προτάσεις χάραξης εθνικής πολιτικής στο ελεύθερο θέατρο",παρουσία του υπουργού Πολιτισμού Ευάγγελου Βενιζέλου.Στην ημερίδα, εκτός από τα μέλη της επιτροπής, συμμετείχαν, σχεδόν, όλοι σκηνοθέτες ή ηθοποιοί που ανήκουν στους επιχορηγούμενους θιάσους, αλλά και καλλιτέχνες που δεν επιχορηγήθηκαν ποτέ ή επιχορηγήθηκαν ελάχιστα.

Σύμφωνα, λοιπόν, με τις προτάσεις, οι τέσσερις κατηγορίες θιάσων που ίσχυσαν για ένα χρόνο, οι θίασοι τριετών προγραμματικών συμβάσεων, οι θίασοι διετών συμβάσεων, οι προστατευόμενοι θίασοι και οι ενισχυόμενες παραγωγές συμπτύσσονται σε δύο.Η Επιτροπή προτείνει να παραμείνει η κατηγορία: Θίασοι τριετών προγραμματικών συμβάσεων,όπως ορίζεται από την υπουργική απόφαση της 3/8/95, και στο τέλος της τριετούς περιόδου θα γίνει από το αρμόδιο όργανο του ΥΠΠΟ η αξιολόγηση της δραστηριότητας και της προσφοράς των θιάσων. Και ανάλογα με τις εκτιμήσεις του οργάνου μπορεί ο αριθμός να μειωθεί ή να παραμείνει ο ίδιος ή ορισμένοι θίασοι να εξαιρεθούν από την κατηγορία αυτή ή να αντικατασταθούν από άλλους.

Οι υπόλοιπες κατηγορίες θα ενσωματωθούν σε μια νέα: "Επιχορηγήσεις βάσει φακέλων - προτάσεων".Ο ενδιαφερόμενος θίασος θα υποβάλει στο αρμόδιο όργανο έναν φάκελο - πρόταση, σύμφωνα με υπόδειγμα που δίνει το ΥΠΠΟ. Πριν από την καταβολή της επιχορήγησης (ή της πρώτης δόσης), ο θίασος οφείλει να προσκομίσει τα συμβόλαια των συνεργατών και των βασικών ηθοποιών, ώστε να διασφαλίζεται ότι η υλοποίηση του έργου θα γίνει σύμφωνα με την πρόταση.

Η πρόταση αυτής της κατηγορίας μπορεί να αφορά στην επιχορήγηση μιας παράστασης, της λειτουργίας του θιάσου για μια ολόκληρη θεατρική περίοδο με δύο ή τρία έργα, ή ενός κύκλου παραστάσεων με συγκεκριμένη αντίληψη ρεπερτορίου, που η ολοκλήρωσή του μπορεί να επεκτείνεται και πέραν της μιας θεατρικής περιόδου. Οι επιχορηγήσεις θα ανακοινώνονται από το ΥΠΠΟ το αργότερο μέχρι τέλος Ιουνίου για την επόμενη θεατρική περίοδο. Αν αυτό ισχύσει και αν η εκταμίευση γίνεται εμπρόθεσμα τότε θα ανακουφιστούν οι θίασοι από το πρόβλημα που προαναφέραμε. Για τους επιχορηγούμενους θιάσους επιβάλλεται, τέλος, απολογισμός προς έλεγχο.

Μεταξύ άλλων, πάντως, ο υπουργός Ε. Βενιζέλος, έθεσε το θέμα επαναξιολόγησης του βαθμού ανταπόκρισης του κοινού των επιχορηγούμενων θιάσων,λέγοντας "μια όψη της ανταπόκρισης του κοινού είναι η οικονομική βιωσιμότητα των σχημάτων. Δε νοείται, φυσικά, μόνη πηγή χρηματοδότησης να είναι η κρατική επιχορήγηση, η οποία πρέπει να είναι επικουρική". Με ποιο τρόπο θα λειτουργήσει κάτι τέτοιο; Δηλαδή, θα επιχορηγούνται οι θίασοι και ανάλογα με το αν θα πάνε καλά ή κακά εισπρακτικά θα κρατούν ή θα επιστρέφουν την επιχορήγηση, ή θα κρίνεται με βάση την προηγούμενη περίοδο; Και πώς προεξοφλείται, αν επειδή τη μια περίοδο δεν πήγαν καλά, το ίδιο άσχημα θα πάνε και την επόμενη; Αλλά, αν λάβουμε υπόψη και την επισήμανση του υπουργού ότι "δεν αναφέρομαι μόνο στα εισιτήρια, αλλά και σε άλλους τρόπους παρουσίας του κοινού", το υπονοούμενο χρήζει μετάφρασης... Προτρέπει τους θιάσους σε αναζήτηση χορηγών, ελπίζοντας έτσι στη μείωση της ευθύνης του ΥΠΠΟ.

Στα πλαίσια του θεσμού εντάσσεται και η λήψη μέτρων για την ενίσχυση και ανάπτυξη του νεοελληνικού και μεταφραστικού έργου.Δηλαδή, δυνατότητα χρηματοδότησης σε περιπτώσεις: ανάθεσης συγγραφής θεατρικού έργου, σε συνεργασία του συγγραφέα με τον επιχορηγούμενο θίασο, μετάφρασης αξιόλογων ξένων θεατρικών έργων, εκεί όπου υπάρχει κενό στο δραματολόγιο, από δόκιμους μεταφραστές.

Προτείνεται, επίσης, η ίδρυση "Εθνικού Θεάτρου Νέων",που θα αποσκοπεί στη δημιουργία ενός εναλλακτικού χώρου θεατρικής δραστηριότητας, όπου θα παρουσιάζονται σύγχρονες προτάσεις της θεατρικής έκφρασης. Στόχος, "η ενίσχυση πειραματικών θεατρικών εκφράσεων από ομάδες νέων ανθρώπων". Οι θίασοι που θα παρουσιάζουν την εργασία τους θα είναι θίασοι που συσπειρώνουν νέους ηθοποιούς, σκηνοθέτες και δημιουργούς του θεάτρου και δεν έχουν μόνιμη στέγη. Οι θίασοι αυτοί δε θα έχουν δικαίωμα άλλης επιχορήγησης από τις υπηρεσίες του ΥΠΠΟ, πέραν της επιχορήγησης για την παραγωγή που διαθέτει το Εθνικό Θέατρο Νέων. Τα έσοδα από τα εισιτήρια θα καλύπτουν τους μισθούς των συντελεστών. Θα έχει το δικαίωμα να παρουσιάζει την παράστασή του στο χώρο του Εθνικού Θεάτρου Νέων και μετά θα μπορεί να την παρουσιάζει σε οποιονδήποτε άλλο χώρο.

Σοφία ΑΔΑΜΙΔΟΥ

Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, διαφορετικό σχεδόν κάθε χρόνο, το ΥΠΠΟ επιχορηγεί κάποιους θιάσους, που λειτουργούν με τη μορφή σωματείου, συλλόγου ή αστικής εταιρίας μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα. Ομως, οι επιχορηγήσεις του ελεύθερου θεάτρου, παρά την, κατ' αρχήν, αποτελεσματικότητα που είχαν όσον αφορά στην επιβίωση και λειτουργία θεατρικών εστιών ποιότητας, αποτελεί ένα κεφάλαιο - "πληγή", που αιμορραγεί, ενώ πάνω της χτίζουν λόγους οι εκάστοτε υπουργοί Πολιτισμού