Ποιος είναι αυτός καθεαυτός ο χαρακτήρας της μάχης του Δεκέμβρη; Ποιες λαϊκές διαθέσεις καταγράφηκαν, μέσα από την ηρωική στάση του λαού της Αθήνας και του Πειραιά, μέσα από τον αγώνα των κομμουνιστών, των μαχητών του ΕΛΑΣ, των μελών του ΕΑΜ;

Αρχικά χρειάζεται να δούμε μια διάσταση, όχι τόσο του ίδιου του γεγονότος, όσο του τρόπου με τον οποίο αυτό αντιμετωπίστηκε από την άρχουσα τάξη, σε επίπεδο ειδησεογραφίας, προπαγάνδας, αλλά και επίσημης ιστοριογραφίας.

Θα διακινδυνεύσουμε έναν παραλληλισμό: Ο τρόπος με τον οποίο, γενιές ολόκληρες διδάχτηκαν, από τους επίσημους φορείς της παιδείας, να αντιμετωπίζουν το Δεκέμβρη του '44, παραπέμπει αρκετά στον τρόπο με τον οποίο η αστική ιστοριογραφία αντιμετώπισε την πιο προοδευτική, την πιο ριζοσπαστική φάση της ίδιας της σπουδαιότερης αστικής επανάστασης, της Γαλλικής. Το σύντομο πέρασμα των Γιακωβίνων από την εξουσία της επαναστατημένης Γαλλίας, έχει χαρακτηριστεί από τους αστούς ιστορικούς ως "Τρομοκρατία". Και η πρώτη εικόνα που έρχεται στο νου, όποιου διαβάζει κάτι γι' αυτήν την περίοδο, είναι η εικόνα της λαιμητόμου, σ' ένα αιματοβαμμένο φόντο.

Ακριβώς με τον ίδιο τρόπο αντιμετωπίστηκε - και είναι βέβαια φυσικό αυτό, αφού οι νικητές γράφουν την επίσημη ιστορία - ο Δεκέμβρης. Η αστική προπαγάνδα οργίασε, δημιουργώντας ανατριχιαστικά μυθεύματα προς ευρεία κατανάλωση, διανθισμένα με πολύ αίμα, με πολλά... βγαλμένα μάτια, με πρωταγωνιστικές φιγούρες αιμοσταγείς ΕΛΑΣίτες!

Και βέβαια, γνωρίζουμε ότι βιαιότητες και ακρότητες υπήρξαν, το Δεκέμβρη του '44. Τα ερωτήματα όμως που προκύπτουν, σε σχέση με αυτές, έχουν να κάνουν με δύο πράγματα: Από ποια πλευρά διαπράχτηκαν αυτές οι ωμότητες και ποια από τις δύο παρατάξεις χρησιμοποίησε τη βία απαντητικά και σε κατεύθυνση στήριξης των συμφερόντων του ελληνικού λαού.

Νομίζουμε ότι δε χρειάζεται να επιμείνουμε πολύ σε αυτό το ζήτημα. Η ωμότητα των συνεργατών των κατακτητών, που, ως γνήσια τέκνα της αστικής τάξης, έσπευσαν να τη στηρίξουν, όταν τους κάλεσε, ξεπέρασε το Δεκέμβρη του '44 κάθε προηγούμενο. Αλλά και το σύνολο των δυνάμεων του βρετανικού στρατού, που χρησιμοποιήθηκε στις επιχειρήσεις, η προτεραιότητα που έδινε ο αγγλικός παράγοντας στην καθυπόταξη του ελληνικού λαού, σε σχέση με άλλες, πολεμικές υποχρεώσεις της Μεγάλης Βρετανίας, φανερώνουν από ποιον ασκήθηκε τυφλή και ωμή βία. Το για ποιο λόγο, θα το δούμε βέβαια παρακάτω.

Αξίζει πάντως να αναφέρουμε ορισμένες εκδηλώσεις των βιαιοτήτων αυτών: π.χ. το μέτρο της ομηρίας, που εφάρμοσαν οι Βρετανοί, συλλαμβάνοντας ως αιχμαλώτους και μεταφέροντας σε στρατόπεδα συγκέντρωσης εντός και εκτός Ελλάδας (στο Τομπρούκ και στην Ελ Ντάμπα, στην Αφρική) ακόμα και 12χρονα παιδιά, ακόμα και ιερείς που συμπαθούσαν την ΕΑΜική αντίσταση!

Αξίζει ακόμα να αναφέρουμε τη στάση τους απέναντι στα μνημεία του πολιτισμού της χώρας μας, αλλά και την (πάντοτε σύμφωνη με τη μακιαβελική τους τακτική του "διαίρει και βασίλευε") χρησιμοποίηση στο στρατό τους όχι Βρετανών, αλλά άλλων, άκρως καταπιεσμένων εθνοτήτων, Ινδών και Νεπαλέζων γκούρκας.

Από την πλευρά του λαού μας, ο Δεκέμβρης του '44 ήταν ένας αγώνας εθνικοαπελευθερωτικός, αντιιμπεριαλιστικός, αλλά και με έκδηλα ταξικά λαϊκά χαρακτηριστικά.

Ο εθνικοαπελευθερωτικός και αντιιμπεριαλιστικός του χαρακτήρας καταδείχνεται από το ότι, από την πρώτη στιγμή, ο λαός θεώρησε την παρουσία των Βρετανών ως μια δεύτερη κατοχή (εξάλλου, τα προηγούμενα του λαού μας με την κάποτε κοσμοκράτειρα, είναι παλαιότατα και πολλά. Επιφυλασσόμαστε δε να κάνουμε παρακάτω μια μικρή αναφορά στο ζήτημα).

Η εντολή του Τσόρτσιλ στα στρατεύματά του "να συμπεριφέρεστε στους Ελληνες σαν σε κατεχόμενη χώρα" ενεργοποίησε τα πατριωτικά αντανακλαστικά του λαού μας - ήδη οξυμένα εξάλλου από την τετράχρονη αντίστασή του ενάντια στη ναζιστική και φασιστική κατοχή. Αλλά και η συμμετοχή των συνεργατών των Γερμανών στις μάχες εναντίον του ΕΛΑΣ, λειτούργησε στην ίδια κατεύθυνση.

Ομως, δεν ήσαν μόνο οι Βρετανοί, υπεύθυνοι για το Δεκέμβρη. Η ίδια η αστική τάξη της χώρας μας, που μια μερίδα της συνεργάστηκε με τους Γερμανούς και η άλλη απουσίασε από την Εθνική Αντίσταση, γύρισε από τη Μέση Ανατολή, όπου μηχανορραφούσε ανενόχλητη, έτοιμη "να καρπωθεί το αίμα των άλλων" κατά το σοφό, προφητικό σχεδόν στίχο του Γιώργου Σεφέρη.

Ο ελληνικός λαός, είδε ότι, με την κυβέρνηση της λεγόμενης εθνικής ενότητας καταπατούνταν πρόσφατες κατακτήσεις του. Καταχτήσεις γεννημένες μέσα από τον εθνικοαπελευθερωτικό του αγώνα με την καθοδήγηση του ΚΚΕ. Είδε ακόμα να υπονομεύεται και να ακυρώνεται το μέλλον που ονειρεύτηκε, το μέλλον που πολέμησε να οικοδομήσει, το μέλλον που θα στηριζόταν πάνω στη λέξη "Λαοκρατία".

Η αστική τάξη ήθελε να εξασφαλίσει το δικό της μέλλον. Σαν φυσικό λοιπόν επακόλουθο, ήρθε η ταξική σύγκρουση του Δεκέμβρη. Ωστόσο, όπως θα δούμε παρακάτω πιο αναλυτικά, το αναμφισβήτητο ταξικό στοιχείο αυτής της σύγκρουσης, υπήρξε πρωτογενές και αδιαμόρφωτο, αφού το ίδιο το κόμμα της εργατικής τάξης, το ΚΚΕ, κύριος αιμοδότης και καθοδηγητής της αντίστασης, δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει σωστά ορισμένα βασικά ζητήματα.

Το είπαμε και παραπάνω: Πολλά είναι τα προηγούμενα του λαού μας με το αρκετά αποδυναμωμένο πια βρετανικό λιοντάρι. Και αυτά τα προηγούμενα στηρίζονται σε μια διαρκή ιστορία οικονομικών, πολιτικών και στρατιωτικών επεμβάσεων στη ζωή του, από τη Μεγάλη Βρετανία, από την εποχή ακόμα της επανάστασης του 1821.

Δε θα ήταν σωστό να μπούμε στη λογική των "κακών Αγγλων" που επιβουλεύονται "τους καλούς Ελληνες", για να πραγματώσουν τα ιδιοτελή τους συμφέροντα. Θα πρέπει να δούμε την ταξική διάσταση των ελληνοβρετανικών σχέσεων, με την έννοια της πολύ στενής διαπλοκής των συμφερόντων της ελληνικής άρχουσας τάξης με τα συμφέροντα του αγγλικού παράγοντα.

Ας μας επιτραπεί μια παρέκβαση από το θέμα μας, που, ωστόσο, σχετίζεται άμεσα με αυτό.

Η ελληνική αστική τάξη διαμορφώθηκε, κατά τα όψιμα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας, κατ' εξοχήν εκτός ελλαδικού χώρου (στις λεγόμενες ελληνικές παροικίες της Ευρώπης), με χαρακτήρα κυρίως εμπορευματικό και ναυτιλιακό.

Δεδομένου ότι η Μεγάλη Βρετανία ήταν, κατά το ίδιο χρονικό διάστημα, πρωτοπόρα στην ανάπτυξη των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής, κυρίως με το αγγλικό κεφάλαιο ήταν που ήρθε σε στενή επαφή η αναπτυσσόμενη ελληνική αστική τάξη. Αλλά, και κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821, προέκυψε μια διάσταση των σχέσεων αυτών, που πρώτος εντόπισε ο "φιλέλληνας" πρωθυπουργός Κάνινγκ.

Η ελληνική εμπορική ναυτιλία, σε περίπτωση σχηματισμού ανεξάρτητου ελληνικού κράτους, θα μπορούσε να κινηθεί σε δύο κατευθύνσεις: Η να λειτουργήσει ανταγωνιστικά προς το αγγλικό εφοπλιστικό κεφάλαιο, ή να ενταχθεί στην εξυπηρέτηση των αγγλικών οικονομικών συμφερόντων. Ο Κάνινγκ, με τη "βοήθεια" που προσέφερε στην ελληνική επανάσταση, στόχευε ακριβώς στην υλοποίηση της δεύτερης κατεύθυνσης. Προοδευτικά, το νεαρό ελληνικό κράτος προσδέθηκε στο άρμα της Μεγάλης Βρετανίας, κατ' αρχήν με το συνεχή δανεισμό του από αυτήν και, στη συνέχεια, με μια διαρκή πυραμιδωτή ανάμειξή της, σε όλες του τις δραστηριότητες, από τις οικονομικές, μέχρι τις πολιτικές - θεσμικές.

Θα μπορούσαμε λοιπόν επιγραμματικά να πούμε, ότι η αστική τάξη της Ελλάδας δε θα μπορούσε να αναπτυχθεί οικονομικά και να στηριχτεί θεσμικά και πολιτικά χωρίς τη στήριξη του βρετανικού παράγοντα και ότι η Μεγάλη Βρετανία δε θα μπορούσε να ισχυροποιήσει την παρουσία της στην Ανατολική Μεσόγειο (ενδεχομένως και σε τμήμα της Μέσης Ανατολής) χωρίς την ελληνική αστική τάξη.

Ο Β παγκόσμιος πόλεμος υπήρξε η αφορμή για την ελληνική αστική τάξη να κάνει μια επίδειξη των μειωμένων πατριωτικών της αντανακλαστικών. Επιπροσθέτως, ήταν η πρώτη φορά στην ιστορία του ελληνικού κράτους που ένιωσε να κινδυνεύει να χάσει την εξουσία της από μια λαϊκή επανάσταση.

Το γεγονός ότι το ΚΚΕ ήταν το μόνο κόμμα της χώρας που, για να το πούμε απλά, σήκωσε το μεγαλύτερο βάρος της αντίστασης, μαζί με τις παλιές και νέες αμαρτίες που βάραιναν τους αστούς, δημιούργησε τα θεμέλια για μια συνολική ανατροπή του συστήματος.

Δεν ήταν μόνο το γεγονός ότι το ΚΚΕ έβγαινε με αυξημένο κύρος από όλην αυτή την υπόθεση. Ηταν και το ότι στη διάρκεια της Αντίστασης δημιουργήθηκαν πολλοί λαϊκοί θεσμοί, που θα μπορούσαν να αποτελέσουν αργότερα πραγματικά φύτρα λαϊκής εξουσίας. Η εργατική τάξη, η, πολυάριθμη ακόμα εκείνη την εποχή, αγροτιά - που, κυρίως συμμετείχε στην αντίσταση στην ύπαιθρο - με σωστή καθοδήγηση, θα μπορούσαν, κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις, να συμμετάσχουν στη μετεξέλιξη του εθνικοαπελευθερωτικού και αντιφασιστικού αγώνα σε σοσιαλιστική επανάσταση.

Το γεγονός, ωστόσο, ότι είχαν διαμορφωθεί αυτά τα δεδομένα και μια σειρά αντικειμενικές δυνατότητες, δεν πρέπει να οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι τα πράγματα ήταν εύκολα για τις ΕΑΜικές δυνάμεις. Δεν πρέπει να οδηγήσει στο συμπέρασμα, ότι ο δρόμος προς την εξουσία θα ήταν ένας περίπατος για το ΚΚΕ και το ΕΑΜ, έστω και αν δεν είχαν διαπραχθεί μια σειρά λάθη, στα οποία θα αναφερθούμε και στη συνέχεια.

Δεν πρέπει, δηλαδή, να θεωρείται, όπως πολλοί νομίζουν, ότι η νίκη ήταν στο "τσεπάκι". Η πάλη των ΕΑΜικών δυνάμεων, κι αν ακόμα είχε δοθεί κατά τον καλύτερο τρόπο, θα ήταν και πάλι πολύ δύσκολο να ευοδωθεί. Το θέμα είναι, ότι υπήρχαν πολλές πιθανότητες, πολλές δυνατότητες, να εξελιχθεί νικηφόρα, κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις.Και τότε, πραγματικά να οδηγηθεί στη μετεξέλιξη του αντιφασιστικού - εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα σε επανάσταση σοσιαλιστική.

Αυτόν τον κίνδυνο για τα συμφέροντά τους προσπαθούσαν να αποσοβήσουν η αστική τάξη και οι πολιτικοί φορείς της, με τις πολυποίκιλες μηχανορραφίες τους. Και, βέβαια, κατέφυγαν στη συμμαχία και στη σύμπραξη με τον εταίρο και προστάτη τους, τη Μεγάλη Βρετανία. Εξάλλου, και αυτή έβλεπε να διακυβεύονται σημαντικά δικά της συμφέροντα, σε περίπτωση απόσπασης της Ελλάδας από το σύστημα του ιμπεριαλισμού.

Ο Δεκέμβρης λοιπόν προκλήθηκε από τους δύο αυτούς παράγοντες, σε αγαστή σύμπνοια και συνεργασία, ώστε να ακυρωθεί οποιαδήποτε προοπτική ανατροπής του συστήματος στην Ελλάδα. Και είναι εντυπωσιακή η ταξική σύμπνοια των αστών, αυτό το είδος της "μαύρης αλληλεγγύης": Ο Τσόρτσιλ διέταξε το στρατάρχη Αλεξάντερ, ο οποίος πολεμούσε ακόμα με τους Γερμανούς στην Ιταλία, να μεταφέρει δυνάμεις του στην Ελλάδα (απ' όπου ήδη αποχωρούσαν οι Γερμανοί, κάτω από τα χτυπήματα του ΕΛΑΣ), γιατί εδώ υπήρχε ο πραγματικός κίνδυνος!

Δώρα ΜΟΣΧΟΥ

Αύριο: Το ΚΚΕ και ο Δεκέμβρης