Στις 30 Δεκέμβρη του 1922, στο θέατρο Μπολσόι στη Μόσχα, άρχισε τις εργασίες του το I Συνέδριο των Σοβιέτ της Ενωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών, το συνέδριο που ίδρυσε το κράτος της Σοβιετικής Ενωσης. Στο συνέδριο πήραν μέρος 1.727 αντιπρόσωποι από τη Ρωσική Σοβιετική Ομοσπονδιακή Σοσιαλιστική Δημοκρατία, 364 από τη Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Ουκρανίας, 33 από τη Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Λευκορωσίας και 91 από τη Σοβιετική Ομοσπονδιακή Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Υπερκαυκασίας (Γεωργία, Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν).

Τα κείμενα της Διακήρυξης και της Συμφωνίας για την ίδρυση της ΕΣΣΔ παρουσίασε στο συνέδριο ο Ι. Β. Στάλιν.

Στο κείμενο της διακήρυξης, μεταξύ άλλων, υπογραμμιζόταν:

"Η θέληση των λαών των Σοβιετικών Δημοκρατιών, που συνήλθαν τελευταία στα συνέδρια των Σοβιέτ τους και πήραν ομόφωνα την απόφαση για το σχηματισμό της "Ενωσης των Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών", αποτελεί σίγουρη εγγύηση ότι η Ενωση αυτή είναι εθελοντική συνένωση ισότιμων λαών, ότι για κάθε δημοκρατία είναι εξασφαλισμένο το δικαίωμα της ελεύθερης αποχώρησης από την Ενωση, ότι η είσοδος στην Ενωση είναι ανοιχτή σε όλες τις σοσιαλιστικές σοβιετικές Δημοκρατίες, και σ' αυτές που υπάρχουν, και σε κείνες που μπορεί να γεννηθούν στο μέλλον, ότι το νέο ενωσιακό κράτος θα είναι το άξιο επιστέγασμα των αρχών της ειρηνικής και αδελφικής συνεργασίας των λαών που δημιουργήθηκαν ακόμα από τον Οκτώβρη του 1917, ότι θα αποτελέσει σίγουρο προπύργιο ενάντια στον παγκόσμιο καπιταλισμό και καινούριο αποφασιστικό βήμα στο δρόμο της Ενωσης των εργαζομένων όλων των χωρών σε μια Παγκόσμια Σοσιαλιστική Σοβιετική Δημοκρατία" (Ι. Β. Στάλιν: "Απαντα", τόμος 5ος, εκδοτικό ΚΕ του ΚΚΕ 1952, σελ. 437 - 438).

Η συμφωνία για το σχηματισμό της ΕΣΣΔ καθόριζε τις αρμοδιότητες και τα καθήκοντα των ανώτατων κρατικών οργάνων της Ενωσης, τον τρόπο εκλογής των αντιπροσώπων στα Πανενωσιακά συνέδρια των Σοβιέτ, όριζε το έμβλημα και την κρατική σφραγίδα του νέου κράτους, προσδιόριζε ότι πρωτεύουσά του θα ήταν η Μόσχα, κατοχύρωνε το δικαίωμα της ελεύθερης αποχώρησης από την ένωση κ.ά. (Ολόκληρο το κείμενο της συμφωνίας: Στάλιν στο ίδιο, σελ. 439 - 445).

Η Σοβιετική Ενωση δημιουργήθηκε πάνω στο στέρεο έδαφος του προλεταριακού διεθνισμού, στο ίδιο έδαφος όπου έγινε δυνατή η νίκη και η εδραίωση της Οχτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης. Η πορεία προς την Ενωση δεν ήταν καθόλου εύκολη υπόθεση. Επρεπε να υπερνικηθούν ισχυρότατοι αντίπαλοι αυτής της προοπτικής και προπαντός μια νοοτροπία αιώνων, που είχε δημιουργήσει ο μεγαλορωσικός εθνικισμός και σοβινισμός, τόσο στο ρωσικό πληθυσμό, όσο και στον πληθυσμό των άλλων Δημοκρατιών.

Οι σοβιετικές Δημοκρατίες από την πρώτη στιγμή υποχρεώθηκαν να αναζητήσουν δρόμους ενωμένης δράσης, όχι μόνο γιατί επαγγέλλονταν το ίδιο κοινωνικοπολιτικό καθεστώς, αλλά και γιατί η ενότητά τους υπαγορευόταν από αντικειμενικές συνθήκες. Ετσι, στο διάστημα 1918 - 1921, την περίοδο δηλαδή του εμφυλίου πολέμου και της ιμπεριαλιστικής επέμβασης, ενώθηκαν στρατιωτικά για να αντιμετωπίσουν τους κοινούς τους εχθρούς, να υπερασπίσουν την ύπαρξή τους, την επανάσταση και τις κατακτήσεις των λαών τους. Η στρατιωτική αυτή συνεργασία τους επεκτάθηκε στο διπλωματικό τομέα (κοινή διπλωματική αντιπροσώπευση στις Συνδιασκέψεις της Γένοβας, της Λοζάνης κλπ.), στον τομέα του εξωτερικού εμπορίου και της οικονομίας γενικότερα, όταν στο διάστημα 1920 - 1922 υπογράφηκαν μια σειρά συμφωνίες ανάμεσα στη Ρωσία και τις άλλες Δημοκρατίες, την Ουκρανία, τη Λευκορωσία και την Υπερκαυκασία (δημιουργήθηκε το Μάρτη του 1922 από τις σοβιετικές Δημοκρατίες της Αρμενίας, της Γεωργίας και του Αζερμπαϊτζάν). Ετσι, στα 1922, οι συνθήκες για την ένωση είχαν ωριμάσει αρκετά, γεγονός που οδήγησε το Μπολσεβίκικο Κόμμα να προωθήσει το θέμα της δημιουργίας ενωσιακού κράτους με αποφασιστικό τρόπο.

Στις 10 Αυγούστου του 1922, το ΠΓ της ΚΕ του Μπολσεβίκικου Κόμματος, με απόφασή του, πρότεινε στο οργανωτικό γραφείο να συγκροτήσει μια επιτροπή και να της αναθέσει να προετοιμάσει για συζήτηση στην επόμενη ολομέλεια της ΚΕ του κόμματος το ζήτημα των αμοιβαίων σχέσεων της Σοβιετικής Ρωσίας με τις άλλες ανεξάρτητες σοβιετικές Δημοκρατίες. Η επιτροπή συγκροτήθηκε με επικεφαλής της τον Στάλιν, ενώ στη σύνθεσή της συμμετείχαν επιφανή στελέχη του κόμματος και εκπρόσωποι των άλλων Δημοκρατιών. Κατέληξε δε σε ένα σχέδιο απόφασης "Για τις αμοιβαίες σχέσεις της ΣΟΣΔΡ με τις ανεξάρτητες Δημοκρατίες", το οποίο επεξεργάστηκε ο Στάλιν. Κεντρική ιδέα αυτού του σχεδίου ήταν ότι οι άλλες ανεξάρτητες σοβιετικές Δημοκρατίες θα έπρεπε να προσχωρήσουν στη Σοβιετική Ομοσπονδιακή Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Ρωσίας, διατηρώντας το δικαίωμα των αυτόνομων Δημοκρατιών. Το σχέδιο αυτό συζητήθηκε και εγκρίθηκε ως βάση για συζήτηση στην επιτροπή, με την αποχή του αντιπροσώπου της Γεωργίας. Επίσης εγκρίθηκαν όλες οι παράγραφοί του με ορισμένες αλλαγές που δεν τροποποιούσαν την ουσία του (ολόκληρο το εγκριμένο σχέδιο: Λένιν "Απαντα", τόμος 45, σελ. 556 - 557, σημείωση 136 του Ινστιτούτου Μαρξισμού - Λενινισμού της ΚΕ του ΚΚΣΕ).

Στο σχέδιο αυτό του Στάλιν και της επιτροπής, αντιτάχθηκε ο Λένιν, ο οποίος πήρε στα χέρια του τα σχετικά υλικά στις 25 Σεπτέμβρη του 1922 και είχε συζήτηση για το θέμα με τον Στάλιν την επομένη. Με γράμμα του προς τα μέλη του ΠΓ του Μπολσεβίκικου Κόμματος, ο Λένιν τάχθηκε ενάντια στη θέση για προσχώρηση των άλλων σοβιετικών Δημοκρατιών στη σοβιετική Ρωσία με το δικαίωμα της αυτονομίας, προτείνοντας μια ριζικά διαφορετική λύση, την ένωση ισότιμων Δημοκρατιών και τη δημιουργία, έτσι, της ΕΣΣΔ. "Σημασία έχει, τόνιζε ο Λένιν, το να μη δίνουμε αφορμή στους "ανεξάρτητους", να μην καταργούμε την ανεξαρτησία τους, αλλά να δημιουργούμε ακόμη έναν νέο όροφο, την ομοσπονδία ισότιμων Δημοκρατιών" (Λένιν "Απαντα", τόμος 45ος, σελ. 212). Στις 6/10/1922 η ΚΕ των Μπολσεβίκων συνεδρίασε και ενέκρινε τη λενινιστική πολιτική για την Ενωση, αναθέτοντας σε επιτροπή υπό τον Στάλιν να επεξεργαστεί το σχέδιο νόμου για την ίδρυση της ΕΣΣΔ, το οποίο θα υποβαλόταν για έγκριση στο Συνέδριο των σοβιέτ. Από κει και μετά, η ίδρυση του νέου κράτους ήταν ζήτημα χρόνου. Το σχέδιο για την Ενωση εγκρίθηκε στις 10/12/1922 από το VII Συνέδριο των Σοβιέτ της Ουκρανίας και από το πρώτο Συνέδριο των Σοβιέτ της Υπερκαυκασίας. Επίσης, στις 14/12, την Ενωση ενέκρινε το IV Συνέδριο των Σοβιέτ της Λευκορωσίας και στις 23/12 το X Συνέδριο των Σοβιέτ Ρωσίας. Η διαδικασία κατέληξε, όπως ήδη αναφέραμε, στο Πρώτο Συνέδριο των Σοβιέτ της ΕΣΣΔ στις 30/12/1922, όπου δημιουργήθηκε η Σοβιετική Ενωση.

Η ίδρυση της ΕΣΣΔ υπήρξε αναμφισβήτητα γεγονός κοσμοϊστορικής σημασίας. Την αξία της μαρτυράει όλη η ιστορία του 20ού αιώνα, όλες οι κατακτήσεις των εργαζομένων, από τις πιο μικρές ως τις πιο μεγάλες. Η Σοβιετική Ενωση υπήρξε η μεγάλη εκείνη δύναμη ανάσχεσης του ιμπεριαλισμού, ο προστάτης των φτωχών και καταπιεσμένων λαών, η εγγύηση της στήριξης ως τη νίκη όλων των εθνικοαπελευθερωτικών - αντιιμπεριαλιστικών και επαναστατικών κινημάτων. Για τη σημασία της ΕΣΣΔ και τον ιστορικό της ρόλο, θα μπορούσε κανείς να μιλάει μέρες ολόκληρες. Ομως, αρκεί το γεγονός ότι οι εργαζόμενοι, ανεξαρτήτως των ιδεολογικοπολιτικών τους αντιλήψεων, νιώθουν την αξία της ύπαρξής της, τώρα που δεν υπάρχει πια. Η αναγνώριση αυτή είναι και η επιβεβαίωση πως το μέλλον ανήκει στο σοσιαλισμό, σε κρατικές οργανώσεις που θα συνεχίσουν και θα φέρουν σε πέρας το έργο της ΕΣΣΔ, την ιστορική αποστολή της εργατικής τάξης.

Γιώργος ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ