Η μεγάλη έρευνα για την ανεργία των γυναικών στις πόλεις της Θεσσαλίας

"Το άλλο μισό του ουρανού" δε βολεύεται δίχως ήλιο

Η Θεσσαλία κατακλύζεται όλο το περισσότερο από την ανεργία και πρώτα θύματά της είναι οι γυναίκες που σπρώχνονται στην εξαθλίωση και τη φτώχεια, θεατές μιας ζωής που προβάλλεται μέσα από την τηλεόραση με όλα τα αναχρονιστικά πρότυπα.

Αυτό προκύπτει από τη μεγάλη πανθεσσαλική έρευνα που πραγματοποίησαν οι σύλλογοι της Ομοσπονδίας Γυναικών Ελλάδας στη Θεσσαλία και δημοσιοποιήθηκε την περασμένη βδομάδα, Ημέρα της Γυναίκας, στη Λάρισα. Η έρευνα άρχισε το χειμώνα του 1997 ύστερα από τη μεγάλη επιτυχία που είχε η έρευνα για την αγρότισσα. Τα μέλη της ΟΓΕ βγήκαν ξανά στους δρόμους με ερωτηματολόγια που απευθύνονταν σε γυναίκες, κατοίκους της Λάρισας, του Βόλου, της Καρδίτσας, των Τρικάλων και του Λιτόχωρου. Κατέγραψαν και έφεραν στο φως τις απόψεις και τα προβλήματα άνεργων γυναικών από όλες τις ηλικίες. Απάντησαν 671 γυναίκες και τα στοιχεία επεξεργάστηκε η ΔΗΜΕΛ. Στόχος, η διερεύνηση της οικονομικής, κοινωνικής και ψυχολογικής κατάστασης των ανέργων.

Μιλώντας για την εικόνα της άνεργης γυναίκας στα μεγάλα αστικά κέντρα της Θεσσαλίας, η Δήμητρα Παπαστεργίου, πρόεδρος της Ενωσης Γυναικών Λάρισας και κεντρική εισηγήτρια, δίνει ιδιαίτερη έμφαση στα κοινωνικοπολιτισμικά χαρακτηριστικά αυτής της εικόνας:

"Οι δυσκολίες που αντιμετωπίσαμε - λέει - ήταν τεράστιες, ιδίως στις μεγάλες πόλεις - Λάρισα, Βόλο. Καχυποψία, δυσπιστία, φόβος, άρνηση. Πολλή προσπάθεια ώσπου να λιώσει ο πάγος. Από κει και πέρα, όλα έρχονται αβίαστα. Θλιβερή η εικόνα της μόρφωσης και επιμόρφωσης των γυναικών.

Οι περισσότερες γυναίκες εγκατέλειψαν την εκπαίδευσή τους λόγω οικονομικών δυσχερειών, οι οποίες τις οδήγησαν να μπουν νωρίς στην αγορά εργασίας, έχοντας ωστόσο μειωμένες ευκαιρίες επαγγελματικής ανέλιξης.

Ως προς το θέμα της επιμόρφωσης όλοι ξέρουμε ότι στα διάφορα επιμορφωτικά προγράμματα καταφεύγουν γυναίκες που έτυχε να τις ενημερώσει "ο ημέτερος". Παρακολουθούν το πρόγραμμα με μόνο σκοπό το "χαρτζιλίκι". Η πλειοψηφία των γυναικών δεν παίρνει είδηση για τα προγράμματα. Για όλη αυτή την κατάσταση κυκλοφορεί ο "εκσυγχρονιστικός" όρος "διά βίου κατάρτιση". Δεν είναι τίποτε άλλο από μια ατέλειωτη περιπλάνηση από την κατάρτιση στη μερική εργασία και από εκεί στην ανεργία και από εκεί στην επανακατάρτιση και πάει λέγοντας. Η διατυμπανιζόμενη λοιπόν επιμόρφωση δε φαίνεται να βοηθά τις ίσες ευκαιρίες. Είναι ένα από τα μέσα που διαθέτει η ΕΕ για να απορροφήσει την ογκούμενη δυσαρέσκεια και να δημιουργήσει την εντύπωση πως αγωνίζεται για ίσες ευκαιρίες.

Οι άνεργες γυναίκες που πήραν μέρος στην έρευνα περνούν τον ελεύθερο χρόνο τους παρακολουθώντας τηλεόραση ή ακούγοντας ραδιόφωνο 70,1% (πρώτη επιλογή ψυχαγωγίας για όλες ανεξαιρέτως τις ηλικιακές ομάδες). Τι σύμπτωση! Ανατρέχοντας στην έρευνα που έκανε η ΟΓΕ για την αγρότισσα διαπιστώνουμε τα ίδια ποσοστά.

Γυναίκες λοιπόν οι καταναλώτριες των υποπροϊόντων των τηλεοπτικών μέσων - με επισκέψεις σε φίλους 48,7% ή διαβάζοντας βιβλία 36,6%. Οσο πιο μικρές είναι στην ηλικία οι άνεργες γυναίκες έχουν σαν δεύτερη προτίμησή τους το διάβασμα βιβλίων, που υποκαθίσταται στις μεγαλύτερες ηλικίες από επισκέψεις σε φίλους και συγγενείς.

Οι γυναίκες με ανώτερη ή ανώτατη μόρφωση αναφέρουν σε χαμηλότερο ποσοστό την παρακολούθηση τηλεοπτικών - ραδιοφωνικών εκπομπών σε σχέση με τις γυναίκες αποφοίτους άλλων εκπαιδευτικών βαθμίδων.

Οταν οι γυναίκες ρωτήθηκαν τι θα επιθυμούσαν να κάνουν κατά τον ελεύθερο χρόνο τους, αλλά δεν έχουν τη δυνατότητα, απάντησαν ότι θα ήθελαν κυρίως να κάνουν ταξίδια (88,3%) και να πηγαίνουν στον κινηματογράφο και στο θέατρο (60,1%). (Ισως είναι η ενδόμυχη επιθυμία τους να δραπετεύσουν απ' όλη αυτή τη μιζέρια και την αλλοτρίωση).

Οι περισσότερες γυναίκες του δείγματος με στοιχειώδη εκπαίδευση στοχεύουν στην εξεύρεση θέσης ειδικευμένης εργάτριας (68,8%). Το μεγαλύτερο ποσοστό των γυναικών που έχουν ολοκληρώσει τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση αναζητούν εργασία ως δημόσιοι υπάλληλοι (30%) ή ως υπάλληλοι γραφείου σε ιδιωτική επιχείρηση (28,9%), ενώ οι γυναίκες πτυχιούχοι ανώτερης ή ανώτατης σχολής ευελπιστούν σε μια θέση στο δημόσιο τομέα είτε ως στελέχη (41,7%) είτε ως υπάλληλοι (25%). Παρατηρούμε ότι προτιμούν τα παραδοσιακά επαγγέλματα και δε θέλουν να γίνουν επιχειρηματίες, όπως θέλουν να τις προσανατολίσουν τα διάφορα προγράμματα. Στην ερώτηση, "πού εναποθέτουν τις ελπίδες τους για ανεύρεση εργασίας", οι ερωτώμενες ανέφεραν κατά κύριο λόγο την τύχη (66,8%) και τις γνωριμίες (59,7%), είτε η γνωριμία είναι ο βουλευτής μας (και το ρουσφέτι καλά κρατεί) είτε διάφοροι γνωστοί και φίλοι, οι οποίοι θα προσφερθούν να βοηθήσουν, ιδιαίτερα αν η ενδιαφερόμενη έχει και τα ανάλογα σωματικά προσόντα.

Ετσι περνάει η αντίληψη για την ατομική λύση στο πρόβλημα, για την ατομική ευθύνη, για την παραπέρα εξάρτηση του κάθε πολίτη από την εξουσία και τους εξουσιαστές...

Στην ερώτηση "πόσο πιστεύετε ότι επηρεάζουν τις γυναίκες τα πρότυπα της σύγχρονης γυναίκας όπως προβάλλονται από την τηλεόραση", οι μισές περίπου ερωτώμενες απάντησαν "πολύ" (47%). Αν στις θετικές απαντήσεις ("πολύ") προστεθούν και οι σχεδόν θετικές ("αρκετά"), τότε η πεποίθηση αυτή γίνεται αντιπροσωπευτική για περισσότερο από 4/5 του δείγματος. Τα γυναικεία πρότυπα που προβάλλουν, διευκολύνουν την επιστροφή της γυναίκας στον παραδοσιακό της ρόλο - σπίτι, οικογένεια, θηλυκότητα, κατανάλωση, για να δώσουν λύση στην οικονομική κρίση, την ύφεση, την ανεργία, την περικοπή κοινωνικών παροχών του κράτους πρόνοιας. Το γυναικείο σώμα - στο επίκεντρο της διαφήμισης και της εικόνας - πουλιέται έμμεσα μαζί με όλα τα καταναλωτικά είδη από τα απορρυπαντικά μέχρι τα ελαστικά. Ο σεξισμός στο αποκορύφωμά του...

Από τις απαντήσεις διαπιστώνεται ότι οι άνεργες γυναίκες διαφωνούν περισσότερο έντονα με την άποψη ότι η γυναίκα πρέπει ν' ασχολείται κυρίως με την οικογένεια και αν της μένει χρόνος να εργαστεί. Επίσης θεωρούν σε μεγαλύτερο βαθμό από τις νοικοκυρές και τις εργαζόμενες ότι με τη δουλιά η γυναίκα περνάει πιο ευχάριστα το χρόνο της, ότι η εργασία ολοκληρώνει την προσωπικότητα μιας γυναίκας, καθώς και ότι η γυναίκα δεν πρέπει να εργάζεται μόνο για να καλύπτει τις προσωπικές της ανάγκες. Επίσης θεωρούν σε μεγαλύτερο συγκριτικά ποσοστό (5/6) ότι ο πρώτος στόχος της γυναίκας πρέπει να είναι η επαγγελματική της αποκατάσταση και ότι η καριέρα δεν πρέπει να θυσιάζεται χάριν του γάμου. Ωστόσο, οι περισσότερες γυναίκες εμμένουν στην παραδοσιακή αντίληψη της διάκρισης σε ανδρικές και γυναικείες δουλιές. Τέλος, ως προς το γάμο, η μεγάλη πλειοψηφία των γυναικών δε συμφωνεί καθόλου με την άποψη ότι ένας κακός γάμος είναι καλύτερος από ένα διαζύγιο. Συμπερασματικά λοιπόν, μπορούμε να πούμε ότι η γυναίκα έχει αρκετά χειραφετηθεί κοινωνικά και απορρίπτει το παραδοσιακό πρότυπο του γυναικείου ρόλου (μητέρα - σύζυγος). Εδώ έχει παίξει σημαντικό ρόλο το γυναικείο κίνημα, που με τους αγώνες του έχει καταδείξει ότι απαραίτητη προϋπόθεση για τη γυναικεία χειραφέτηση είναι η εργασία και η οικονομική ανεξαρτησία.

Για τις διακρίσεις σε βάρος των γυναικών, στο σύνολό τους σχεδόν θεωρούν ότι η οικογένεια έδινε στο παρελθόν μεγαλύτερη ώθηση στα αγόρια για επαγγελματική αποκατάσταση και λίγο πιο κάτω από τις μισές εκτιμούν ότι αυτή η τάση εξακολουθεί να χαρακτηρίζει τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία. Δυο λόγοι αλλοιώνουν αυτή την τάση: 1) Η ολοένα αυξανόμενη οικονομική κρίση που αναγκάζει την οικογένεια να φροντίσει για εφόδια και στο κορίτσι. 2) Η πολύχρονη σπορά του γυναικείου κινήματος για την αξία της γυναικείας εργασίας που αρχίζει να καρπίζει. Το πρόβλημα της σεξουαλικής παρενόχλησης στο χώρο της εργασίας αποτελεί μορφή διάκρισης που βασίζεται στο φύλο. Γίνεται μεγαλύτερο εξαιτίας της υψηλής γυναικείας ανεργίας και ιδιαίτερα σε μια περίοδο έντονων εργασιακών και κοινωνικών αλλαγών. "Νομίζουμε ότι εδώ είναι πολύ σημαντικός ο ρόλος που πρέπει να παίξουν τα συνδικάτα και οι γυναικείες επιτροπές τους, αλλά και οι ίδιες οι εργαζόμενες μέσα από τα σωματεία τους", τονίζει η Δήμητρα Παπαστεργίου.

Οι άνεργες παραπαίουν ανάμεσα στην επιθυμία τους για καριέρα και το κλασικό πρότυπο του γάμου, φορτωμένες τελικά με τριπλούς και τετραπλούς ρόλους και ενοχές, καταλήγοντας ότι η εργασία τους είναι συμπληρωματική και όχι κύρια για τη ζωή τους ή για την εξέλιξή τους. Θύματα των γυναικείων προτύπων που προβάλλει η τηλεόραση, έχουν πειστεί ότι η εξωτερική τους εμφάνιση παίζει σημαντικό ρόλο για να βρουν δουλιά. Στη δουλιά τους παρενοχλούνται σεξουαλικά, αλλά δε μιλάνε για να μην απολυθούν, θύματα μιας παράδοσης και νοοτροπίας που τις σπρώχνει στο κοινωνικό περιθώριο, ολοένα και περισσότερο, θύματα ενός πολιτικού και οικονομικού συστήματος που θέλει "το μισό του ουρανού" για εφεδρεία.

"Πώς θα καταφέρει να ανατρέψει η άνεργη αυτή την κατάσταση; Εμείς οι γυναίκες της ΟΓΕ λέμε: Μόνο με τον αγώνα, μόνο με τη συσπείρωση, μόνο με την ενότητα, μόνο με την αντίσταση. Αλλιώς θα εξακολουθήσει να σπρώχνεται, ώστε να επιστρέψει στο σπίτι, στη φύλαξη των παιδιών, των γερόντων, των ασθενών - να αντικαταστήσει την κοινωνική πολιτική που είναι υποχρέωση του κράτους να καταβάλει από τον κρατικό προϋπολογισμό, δηλαδή χρήματα του φορολογούμενου ελληνικού λαού. Εμείς αναμένουμε και άλλο κύμα ανέργων γυναικών από τη συρρίκνωση της αγροτικής παραγωγής και το ξεκλήρισμα της αγροτιάς, το οποίο θα καταλήξει στις πόλεις".