Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο αρθρογράφος έχει σημαντικούς προβληματισμούς για τα σύγχρονα επιστημονικά και κοινωνικά θέματα, έχει δε συγγράψει πολλά άρθρα γύρω από αυτούς τους προβληματισμούς του. Στο άρθρο του υπάρχουν πολλά επιστημονικά και τεχνικά ζητήματα γύρω από το περιεχόμενο της ανάπτυξης, πολλά από τα οποία κατά τη γνώμη μας μέσα από τις γενικεύσεις και τις απλοποιήσεις, όπως παρουσιάζονται, δείχνουν ότι ο αρθρογράφος εμφανίζει μια σύγχυση σχετικά με την κατανόηση αυτών των φαινομένων, πολύ δε περισσότερο με τα όσα αναφέρει δεν αποκαλύπτεται η πολιτική πλευρά των ζητημάτων που σχετίζονται με την ανάπτυξη. Η εκτίμησή μας είναι ότι δημιουργούν μια στρεβλή εικόνα για τα ζητήματα της ανάπτυξης και αποπροσανατολίζουν τα μέλη του κόμματος από τις πολιτικές πλευρές αυτών των ζητημάτων.

Τα προβλήματα αυτά παρουσιάζουν μεγάλο ιδεολογικό ενδιαφέρον και πρέπει να προβληματίζουν κάθε κομμουνιστή, είτε αυτός είναι διανοούμενος, είτε εργάτης. Θα μπορούσε να αρχίσει ένας διάλογος γι' αυτά τα ζητήματα είτε μέσω του "Ρίζου" είτε στα πλαίσια του ΚΜΕ, έτσι ώστε να μας δοθεί η ευκαιρία να αναπτύξουμε αυτά τα θέματα οργανωμένα και με περισσότερη ακρίβεια.

* * *

α) Τόσο στο άρθρο στο "Ρ", όσο και στο αντίστοιχο άρθρο του στο περιοδικό "Νέα Οικολογία" τ.104, 1993 αντιλαμβάνεται τα παγκόσμια προβλήματα στον πλανήτη μας ως ο πλανήτης μας να ήταν ένα "κλειστό" σύστημα, για το οποίο ισχύει βέβαια το δεύτερο θερμοδυναμικό αξίωμα, όπως διατυπώνεται από την κλασική θερμοδυναμική (εδώ ο αρθρογράφος μπερδεύει μάλιστα έννοιες κλειστό (close) και απομονωμένο (isolated) σύστημα, που διαφοροποιούνται στη θερμοδυναμική). Ο πλανήτης μας όμως, όπως και κάθε φυσικό σύστημα, έμβιο ή μη έμβιο, θεωρούνται ως ανοιχτά συστήματα, για τα οποία το περιεχόμενο του 2ου θερμοδυναμικού αξιώματος διατυπώνεται με διαφορετικό τρόπο. Με τη νέα διατύπωση στα πλαίσια της μη γραμμικής θερμοδυναμικής, οι μεταβολές του μεγέθους της εντροπίας λογίζονται με διαφορετικό τρόπο, έτσι ώστε μπαίνουν σε αμφισβήτηση πολλές από τις αυθαίρετες και μηχανιστικές προεκτάσεις της επιχειρηματολογίας του αρθρογράφου.

β) Σε καμία περίπτωση οι μηχανές, ακόμη και οι πιο σύγχρονες δεν ταυτίζονται από άποψη θερμοδυναμικής περιγραφής με τα έμβια όντα. Προφανώς ο αρθρογράφος έχει δεχτεί την επιρροή των μηχανιστικών φιλοσοφικών απόψεων του καθηγητή μας κ. Κριμπά, που έχει διατυπώσει κατά καιρούς ανάλογες απόψεις.

γ) Ο αρθρογράφος προσπαθεί να τεκμηριώσει τις απόψεις του για τα ζητήματα της οικονομικής ανάπτυξης που σχετίζονται με τις ανθρώπινες κοινωνίες με όρους και κανόνες της κλασικής θερμοδυναμικής, υιοθετώντας χωρίς να το αναφέρει αναγωγικές φιλοσοφικές απόψεις. Νομίζω ότι οι αναγωγική προσέγγιση ως φιλοσοφική τάση στην περιγραφή φυσικών και κοινωνικών φαινομένων δε διαθέτει πλέον το επιστημονικό κύρος που διέθετε στα μέσα του αιώνα και έχει δεχτεί έντονη κριτική από σύγχρονους επιστήμονες και μάλιστα μαρξιστές.

δ) Κύριος στόχος του αρθρογράφου είναι, από ό,τι φαίνεται, να δείξει ότι ο χρησιμοποιούμενος όρος "Βιώσιμη" ή "Αειφορική" ως μετάφραση του ξενόγλωσσου όρου "sustainable" δεν είναι συμβατός με το δεύτερο θερμοδυναμικό αξίωμα της κλασικής θερμοδυναμικής και ως εκ τούτου είναι άστοχος και παραπλανητικός. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η διατύπωση αυτού του όρου από την πρωθυπουργό της Νορβηγίας κ. G. H. Brundtland δημιούργησε πολλά ερωτηματικά που έχουν αναφερθεί σε πολλά άρθρα ειδικών σε θέματα αξιοποίησης φυσικών πόρων και ανάπτυξης. Εδώ θα πρέπει να πούμε ότι τόσο εμείς όσο και άλλοι επιστήμονες στην αλλοδαπή μελετούν γεωργικά οικοσυστήματα που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν "αειφορικά" στο βαθμό που σ' αυτά αντικαθίσταται κάθε είδος εισροής αγροχημικού ή καύσιμου, με εισροή πληροφορίας, έτσι ώστε να τα καθιστά ικανά να αξιοποιούν την ηλιακή ενέργεια (διαχείριση φυτικής κόμης), συστήματα δηλαδή ανάλογα προς εκείνο του δάσους, αλλά που να δουλεύει πιο αποδοτικά. Νομίζω λοιπόν ότι ο όρος ούτε παραπλανητικός είναι ούτε άστοχος. Απλώς αυτό ισχύει για το περιεχόμενο της έννοιας που χρησιμοποιεί η κ. G. H. Brundtland. Πέραν δε αυτού κρίνουμε ότι δεν πρέπει να μηδενίζουμε τις απόψεις ορισμένων Ευρωπαίων ηγετών σε σχέση με τις ανησυχίες και τις προτάσεις τους για τα παγκόσμια προβλήματα. Εκείνο που κατά τη γνώμη μας δεν πρέπει να μας διαφεύγει είναι ότι τα ζητήματα αυτά που έχουν έντονο επιστημονικοτεχνικό, αλλά και πολιτικό χαρακτήρα έγιναν "σημαία" από ορισμένα μικροαστικά στοιχεία σοσιαλδημοκρατικού προσανατολισμού προκειμένου να εμφανιστούν τα λεγόμενα "οικολογικά" προβλήματα ως εναλλακτική πολιτική πρόταση απέναντι στον καπιταλισμό (π.χ. οι κινήσεις των "πρασίνων" στην Ευρώπη) για να καταλήξουν όμως τελικά να ταυτιστούν και να τον εξωραϊσουν.

* * *

* * *

Πρέπει η εργατική τάξη και το κόμμα της να πάρουν θέση για τα ζητήματα αυτά με βάση τις αρχές του μαρξισμού - λενινισμού, με βάση τις αρχές του Διαλεκτικού και Ιστορικού Υλισμού.

• Να εξετάσουμε τις σχέσεις ανθρώπου - φύσης με βάση τα νέα δεδομένα της επιστήμης.
• Να εκτιμήσουμε αν ο καπιταλισμός έχει τη δυνατότητα στα πλαίσια της αγοράς και του ελεύθερου ανταγωνισμού να αντιμετωπίσει τα μεγάλα προβλήματα που δημιούργησε στον πλανήτη μας.
• Να εξετάσουμε αν στις συνθήκες το σοσιαλισμού μπορούν να αντιμετωπιστούν αυτά τα προβλήματα ιδιαίτερα στα πρώτα του στάδια και όταν αυτό το κοινωνικό σύστημα εφαρμόζεται σ' ένα μόνο κράτος.

Θεωρούμε ότι αυτά είναι μια σειρά πολιτικά ζητήματα που θα μπορούσαν να απασχολήσουν ένα κομμουνιστικό κόμμα. Ας βοηθήσουμε λοιπόν να γίνουν τέτοιες συζητήσεις και ας μην μπλέκουμε τους μη ειδικούς με τα τεχνικά ζητήματα (φωτοσύνθεση, δεύτερο θερμοδυναμικό αξίωμα, εντροπές κλπ.).

Κώστας ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ

Γεωπόνος, διδάκτωρ στη Φυσιολογία των Φυτών

Εργαστήριο Φυσιολογίας φυτών

Τμήμα Βιολογίας - Πανεπιστήμιο Πατρών