Για να ανοίξουμε μια συζήτηση που θα έχει ως θέμα της τον πολιτισμό και ιδιαίτερα σε αναφορά με τη μαρξική σκέψη, σκέφτομαι πως χρειαζόμαστε να ορίσουμε το φαινόμενο. Φυσικά εδώ μου έρχεται στο μυαλό αυτό που είπε ο Ενγκελς στο "Αντιντίρινγκ". Πως ο ορισμός είναι ο θάνατος, ή κάπως έτσι της επιστήμης. Ωστόσο, μια περιγραφική αναφορά στο περιεχόμενο και τη συστατική ουσία του Πολιτισμού, ως σύνθετου κοινωνικού συστήματος, θα βοηθούσε, έστω και συμβατικά, στην ανάπτυξη μιας συζήτησης πιο πολύ και όχι μιας εισήγησης. Και από αυτό το σημείο αρχίζουν τα προβλήματα, κι αυτό γιατί ένας σαφής ορισμός που να αποδίδει το νόημα της κατηγορίας "πολιτισμός" δεν υπάρχει. Αν μάλιστα σκεφτούμε πως στις άλλες γλώσσες γι' αυτό που στη δική μας αποδίδεται μόνο με μια λέξη "Πολιτισμός" υπάρχουν σε χρήση δύο: civilization και culture, τότε καταλαβαίνουμε γιατί μιλάω για προβλήματα. Ωστόσο, αν λέγαμε πως πολιτισμός (civilization) είναι ένα σύνολο αξιών και εννοιών και κουλτούρα (culture) ένα σύνολο μορφωτικών ιδεωδών και πνευματικών αξιών θα είχαμε στη διάθεσή μας ένα κατασκευασμένο πρόχειρα πλαίσιο αναφοράς. Οπωσδήποτε όμως δε θα διαθέταμε με τον τρόπο αυτό ένα επιχείρημα που θα στήριζε ή όχι τις προσεγγίσεις. Και δω θα μπορούσα να ισχυριστώ αυτό που ισχυρίστηκα, όταν αναφερόμουνα στην τέχνη. Να πω, με άλλα λόγια, πως η εισήγησή μου δε σκοπεύει να αναλύσει τα νοήματα, τις αξίες και τις έννοιες που εμπεριέχει το φαινόμενο "Πολιτισμός" ως κοινωνιολογική κατηγορία. Ούτε βέβαια θα εξαντλήσω την ιστορική του ανάπτυξη ως φαινομένου. Αυτό που θέλω να κάνω, και μάλιστα εντελώς επιγραμματικά, είναι ο συσχετισμός του πολιτισμού ως συνόλου πράξεων και σκέψεων με τον άνθρωπο και τη φύση. Και ένας τέτοιος συσχετισμός έχει παραδοθεί μέσα στις μαρξικές προτάσεις που αναφέρονται στο "ΔΡΑΣΤΗΡΙΟ" άνθρωπο όπως θα έλεγε ο Ενγκελς, και ιδιαίτερα στη σχέση με τη φύση και τον ίδιο του τον εαυτό στο πλαίσιο της εργασίας. Μέσα από τις προτάσεις αυτές θα μπορούσαμε να συμπεράνουμε πως ο Μαρξ ποτέ δεν προσπάθησε να ορίσει τον "Πολιτισμό" κι αυτό το έκανε γιατί δεν τον αντιμετώπιζε ως μια αυτόνομη κατηγορία που θα μπορούσαμε να την περιγράψουμε και να την αναλύσουμε έξω από τον άνθρωπο και τη "ζωτική του δραστηριότητα". Ο Μαρξ όριζε τον "πολιτισμό" όταν περιέγραφε τη σχέση ανθρώπου και φύσης. Οταν, ακόμα, περιέγραφε την κοινωνική ουσία της φύσης. Οταν περιέγραφε τη σχέση ανθρώπου προς το Αλλο, προς τον άλλο άνθρωπο. Μας έδινε, με άλλα λόγια, ο Μαρξ τις πληροφορίες και μαζί μ' αυτές τη δυνατότητα να κατασκευάσουμε εμείς έναν ορισμό που θα λειτουργούσε ως δυνατότητα ανάλυσης του πολιτισμικού φαινομένου στα επιμέρους συστατικά του. Πολιτισμός λοιπόν είναι ό,τι προκύπτει από την ολοκλήρωση της καθημερινής πράξης. Είναι αυτό που ο εργαζόμενος άνθρωπος παράγει με βάση τους κανόνες της "ελευθερίας" και της "ομορφιάς". Είναι αυτό επομένως που διακρίνει τον άνθρωπο από το ζώο. Είναι αυτό, τέλος πάντων, που ο άνθρωπος παράγει έξω και μέσα στην ανάγκη. Αρα πολιτισμός είναι ο αντικειμενοποιημένος άνθρωπος, όχι ο αλλοτριωμένος. "Ενας άνθρωπος που ιδιοποιείται την ολική ουσία με ολικό τρόπο, δηλαδή σαν καθολικός άνθρωπος, άρα σαν ελεύθερος άνθρωπος. Ολες όμως οι ανθρώπινες σχέσεις του προς τον Κόσμο, συνεχίζει ο Μαρξ, σχέσεις επομένως που αναφέρονται άμεσα στην παραγωγή της πολιτισμικής ύλης "η όραση, η ακοή, η όσφρηση, η γεύση, το αίσθημα, η σκέψη, η παρατήρηση, η εμπειρία, η θέληση, η δημιουργία, ο έρωτας - με λίγα λόγια όλα τα όργανα του ατομικού του είναι, όπως κι εκείνα τα όργανα που είναι άμεσα κοινωνικά στη μορφή τους, είναι στον αντικειμενικό τους προσανατολισμό ή στον προσανατολισμό τους προς το αντικείμενο, η ιδιοποίηση αυτού του αντικειμένου. Η ιδιοποίηση της ανθρώπινης πραγματικότητας ο προσανατολισμός της προς το αντικείμενο είναι η εκδήλωση της ανθρώπινης πραγματικότητας, είναι η ανθρώπινη δραστηριότητα και η ανθρώπινη οδύνη, γιατί η οδύνη, ανθρώπινα θεωρημένη, είναι μια ικανοποίηση που ο άνθρωπος αντλεί από τον εαυτό του".

Ετσι πρέπει να παρακολουθήσουμε τη μαρξική σκέψη στην περιοχή κατανόησης του πολιτισμού. Ως μια προσπάθεια ανάλυσης της ανθρώπινης προόδου μέσα από την ανάπτυξη της ελεύθερης εργασίας, την ανάπτυξη των σχέσεων του ανθρώπου προς τον άλλον άνθρωπο, την ανάπτυξη των σχέσεων του ανθρώπου προς τη φύση ως κοινωνικής ουσίας. Η επιμονή να ορίζουμε και να αντιλαμβανόμαστε τον πολιτισμό σαν ένα άθροισμα καλλιτεχνικών και μόνο προϊόντων και δραστηριοτήτων, είναι μια αντίληψη που μας απομακρύνει από το πραγματικό του περιεχόμενο και υψώνει τείχη ανάμεσα στον εργαζόμενο άνθρωπο και τον πολιτισμό. Με τον τρόπο αυτόν θεωρούμε τον πολιτισμό σαν δομή έξω από εμάς, έξω από τη ζωή μας. Και όλοι μας, ο καθένας με τις κοινωνικές του δυνατότητες προσπαθούμε να εισβάλουμε και κει να εγκατασταθούμε. Πόσοι όμως έχουν αυτές τις δυνατότητες; Ετσι, άλλοι μένουν απ' έξω μέσα στο σκοτάδι της αιώνιας βαρβαρότητας και άλλοι εγκαθίστανται στο εσωτερικό του πολιτισμού ελέγχοντας την είσοδο μέσα σ' αυτό το τεράστιο αυγό.